Türkiye’de Yaşlı Hakları İçin Uygulamalı Bir Konsept ve Yol Haritası: Antalya Örneği

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 6, 1 - 32, 25.01.2021

Işıl Kaleli , Fatma Banu Demirdaş , Saadet Tiryaki Furkan Ulusal Phil. Habil. İsmail Tufan

Öz

Küresel demografik değişim yaşlı hakları kavramını günümüzde bir kez daha gündeme getirmiş, tüm toplumlara insan haklarının 60-65 yaşlarından sonra da önemini koruduğunu göstermek zorunlu hale gelmiştir. Yaşlı hakları evrensel insan haklarının bir parçası olarak kavranmalı; öğrenme, sorumluluk, politika, katılım, paylaşım, dayanışma ve hizmet boyutlarıyla ele alınmalıdır. Bu çalışmada, Uygulamalı Gerontoloji’nin bakış açısından yaşlı hakları konusunda bir konsept ortaya koymak amacıyla “Antalya Yaşlılık Araştırması” (AYAR©) verileri incelenerek yaşlı haklarının iyileştirilmesine yönelik bir yol haritası çizilmiştir. AYAR© kapsamında Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden olasılıklı seçimle belirlenen Antalya’da yaşayan 60 ve üzeri yaştaki bireylerin %51,2’sinin kendine ait geliri olmadığı tespit edildikten sonra Antalya’da yaşayan tüm yaşlı bireylerin gelirlilik olasılığı belirlenmiştir. 60 yaş ve üzeri nüfusta gelirlilik olasılığı veya oranı bireyin yaşı yükseldikçe düşmekte, yani ekonomik bağımlılık artmaktadır. 60-74 yaşları arasındaki erkeklerde aynı yaş grubundaki kadınlara kıyasla gelirlilik olasılığı/oranı daha yüksek iken 75 ve üzeri yaş gruplarında gelirlilik olasılığı/oranı kadınların lehine artmaktadır. Çalışmanın son bölümünde Yaşlı Haklarının temel sorunlarından biri olan ekonomik eşitliği sağlamaya ve yoksulluğu çözümlemeye yönelik yapılacak çalışmalarda, girişimlerin Uygulamalı Gerontoloji kapsamında nasıl planlanacağı ve planlanan girişimlerin nasıl yürütüleceği gösterilmiştir. Girişimlerin yürütülmesinde altı adımdan oluşan yol haritası konsepti sunulmuştur: 1) Ödev, 2) Problem ve koşul analizi, 3) Gelişim ve aksama öngörüsü, 4) Gelişim ve müdahale hedeflerinin gerekçeleri, 5) Önlem ve alınan kararların gerekçeleri, 6) Önlem ve kararları değerlendirme. Bu çalışma, yaşlıların haklarını korumak amacıyla yapılacak ulusal ve uluslararası çalışmalarda karar verici ve uygulayıcılara yol gösterecektir.

Anahtar Kelimeler

Uygulamalı Gerontoloji, Yaşlı Hakları, Yoksulluk, Yol Haritası

An Interventional Concept for Elderly-Rights and Road Map in Turkey: The Case of Antalya

Öz

Global demographic change has brought the elderly rights to the agenda once again, and it has become necessary to explain all communities that human rights have to be maintained after the age of 60-65. Elderly rights should be handled as a part of universal human rights and with dimensions of learning, responsibility, policy, participation, sharing, solidarity and service. In this study, in order to present a concept on elderly rights from the perspective of Interventional Gerontology, the data of “Antalya Aging Survey” (AYAR©) was examined and a road map to improve elderly rights was drawn. Within the scope of AYAR©, the elderlies who lives in Antalya (aged 60 and over) were randomly selected from the Address Based Population Registration System (n=1007) and the percentage of elderlies who have regular income has determined (51.2%). On the next stage, the income probability of all elderlies who lives in Antalya has been calculated. In the Antalya population of 60 years and over, the probability/rate of income decreases as the age of elderlies increases, hence, economic dependency increases. While the probability/rate of income is higher in the group of men aged 60-74 compared to same aged women, the probability/rate of income increases in the group aged 75 and over in favor of women. In the last part of the study, it is shown how to plan the interventions in terms of Interventional Gerontology and how to implement them to ensure economic equality and to resolve economic poverty which is elderly-rights problem. A road map concept consisting of six implementation stages of interventions is presented: 1) Duty, 2) Problem and condition analysis, 3) Foresight of development and failure, 4) Development and the reasons of intervention targets, 5) The measures and reasons of the decisions taken, 6) Evaluating the measures and decisions. This study will guide decision makers and practitioners in planning and conducting national and international studies to protect the rights of elderlies.

Anahtar Kelimeler

Interventional Gerontology, Poverty, Rights of Elderly, Road Map

Kaynakça

• Backes, G. M., Clemens, W. (2013). Lebensphase Alter - Eine Einführung in die sozialwissenschaftlcihe Alternsforschung, 4. Basım. Weinheim, Basel: Beltz/Juventa.
• Baltes, P. B., Baltes, M. M. (1992). Gerontologie: Begriff, Herausforderung und Brennpunkte. P. B. Baltes, & J. içinde Mittelstrass, Zukunft des Alterns und gesellschaftliche Entwicklung, (s. 8). Berlin: De Gruyter.
• Birnbacher, D. (1988). Verantwortung für zukünftige Generation, (s. 11). Stuttgart: Reclam Verlag.
• Böger, J., Kanowski, S. (1995). Gerontologie und Geriatrie für Krankenpflegeberufe, 3. Basım, (s. 1). Stuttgart: Thieme.
• Borscheid, P. (1987). Geschichte des Alters. (s. 16-18). Jahrhundert. Stuttgart: Franz Steiner.
• Borscheid, P. (1992). Der alte Mensch in der Vergangenheit. P. Baltes, & J. Mittelstraß içinde, Zukunft des Alterns und gesellschaftliche Entwicklung, Forschungsbericht 5. Basım (s. 34-61). Berlin, New York: Walter de Gruyter.
• Borscheid, P. (1999). Alltagsgeschichte. B. Jansen, F. Karl, H. Radebold, & R. Schmitz-Scherzer içinde, Soziale Gerontologie: Ein Buch für Lehre und Praxis (s. 126-141). Weinheim, Basel: Beltz Verlag.
• Claußen, B., Geißler, R. (1996). Die Politisierung des Menschen. Instanzen der politischen Sozialisation. Ein Handbuch. Opladen: Leske + Budrich.
• Dahme, C. (1997). Systemanalyse menschlichen Handelns, Grundlagen und Ansätze zur Modellbildung, 2. Basım. Opladen: Westdeutscher Verlag.
• Dörner, D. (1979). Problemlösen als Informationsverarbeitung, (s. 10). Stuttgart: Kohlhammer.
• Dornheim, A., Franzen, W., Thumfart, A., & Waschkuhn, A. (1999). Zur Plurivalenz von Gerechtigkeitsdiskursen - Ein Problemaufriß. A. Dornheim, W. Franzen, A. Thumfart, & A. Waschkuhn içinde, Gerechtigkeit: Interdisziplinäre Grundlagen (s. 7-45). Opladen, Wiesbaden: Westdeutscher Verlag.
• Gagel, W. (2000). Einführung in die Didaktik des politischen Unterrichts, 2. Basım. Opladen: Leske + Budrich.
• Gerling, V., & Naegele, G. (1999). Sozialpolitik ab 1945. B. Jansen, F. Karl, H. Radebold, & R. Schmitz-Scherzer içinde, Soziale Gerontologie (s. 197-210). Weinheim, Basel: Beltz Verlag.
• Guzmán, J. M., Pawliczko , A., Beales, S., Till C., Voelcker I., et al. (2012). (Ed. S. Graham-Brown) Ageing in the Twenty-First Century: A Celebration and A Challenge, (s. 32-33) United Nations Population Fund (UNFPA) ve HelpAge International yayını, [Website] https://www.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Ageing%20report.pdf Erişim: 17.01.2020.
• Hillmann, K. H. (2007). Wörterbuch der Soziologie. Stuttgart: Kröner.
• Hofstätter, P. R. (1973). Einführung in die Sozialpsychologie, (s. 60) Stuttgart: Kröner Verlag.
• Karstedt, S. (1999). Soziale Probleme und soziale Bewegungen. G. Albrecht, A. Groenemeyer, & F. W. Stallberg içinde, Handbuch soziale Probleme (s. 73-110). Opladen, Wiesbaden: Westdeutscher.
• Kiss, Gabor. (1977). Einführung in die soziologischen Theorien I: Vergleichende Analyse soziologischer Hauptrichtungen, 3. Basım, (s. 98). Berlin: VS Verlag fr Sozialwissenschaften.
• Kruse, A., Martin, M. (2004). Vorwort. A. Kruse, & M. Martin içinde, Enzyklopädie der Gerontologie: Alternsprozesse in multidisziplinärer Sicht (s. 9-10 ). Bern, Göttingen, Toronto, Seattle: Huber Verlag.
• Lehr, U. (2003). Psychologie des Alterns. Wiebelsheim: Quelle & Meyer.
• Meslek Yeterlilik Kurumu. (2016). Ulusal Meslek Standardı: Gerontolog (Seviye 6). Ankara: Mesleki Yeterlilik Kurumu.
• Miebach, B. (2014). Soziologische Handlungstheorie. Eine Einführung, 4. Basım. Wiesbaden: Springer VS.
• Naegele, G. (1998). Lebenslagen älterer Menschen. A. Kruse içinde, Psychosoziale Gerontologie. Band 1: Grundlagen (s. 106-130). Göttingen, Bern, Toronto, Seattle: Hogrefe, Verlag für Psychologie.
• OHCHR. (2011). United National Human Rights, Human Rights for Older Persons: Summary of the Report of the Secretary - General to the General Assembly. [Website] ohchr.org: https://www.ohchr.org/EN/Issues/OlderPersons/Pages/OlderPersonsIndex.aspx, (17.01.2020).
• OHCHR. (2017) Human Rights of older persons & non-discrimination. Center of Old Age and Aging Studies, Pontificia Universidad Católica de Chile. The Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. 3-4 Ekim 2017. Santiago, Şili. [Website] https://www.ohchr.org/Documents/Issues/OlderPersons/ConferenceSantiagoReport.pdf (17.01.2020).
• OHCHR. (2020). United National Human Rights, Main Regional Instruments. [Website] https://www.ohchr.org/EN/Issues/OlderPersons/IE/Pages/InternationalStandards.aspx, (17.01.2020).
• Saup, W. (1993). Alter und Umwelt. Eine Einführung in die Ökologische Gerontologie. Stuttgart: Kohlhammer Verlag.
• Schulz-Nieswandt, F. (2006). Sozialpolitik und Alter. Stuttgart: Kohlhammer.
• Schwenk, O. G. (1996). Einleitung: Lebensstil zwischen Sozialstrukturanalyse und Kulturwissenschaft. O. Schwenk içinde, Lebensstil zwischen Sozialstrukturanalyse und Kulturwissenschaft (s. 9-16). Opladen: Leske + Budrich.
• Shobhakumar, A., Suresh , S., & Dcunha, S. (2018). Human Rights of the Elderly: An Awareness Study Among Youths. Indian Journal of Gerontology, 32/3: 318-332.
• Stanjek, K. (2002). Altenarbeit. R. Pousset içinde, Altenpflege kompakt. Schlüsselbegriffe der Ausbildung und Praxis (s. 23-25). Weinheim, Basel: Beltz Verlag.
• Tallman, I. (1976). Passion, Action and Politics. A Perspective on Social Problems and Social Problem Solving. San Fransisco. : Freeman.
• Tufan, İ. (2006). Yaşlılıkta Bakıma Muhtaçlık ve Yeni Bir Bakım Kültürü. Sosyal Bakım Sigortası: Demografik değişimlerin yarattığı bir sorun ve tartışmaya açık bir konsept. Antalya: GeroYay.
• Tufan, İ. (2007). Birinci Türkiye Yaşlılık Raporu. Antalya: Gero Yay.
• Tufan, İ. (2015a). Gerontologdan Meraklısına İstatistik Müsveddeleri. Ankara, İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tufan, İ. (2016). Antikçağdan Günümüze Yaşlılık ve Yaşlanma, Geliştirilmiş 2.Baskı. İstanbul: Nobel.
• Tufan, İ. (2016a). Bakıma Muhtaç - Türkiye’de Alzheimer Hastası Yaşlıların Bakımı. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Tufan, I., Rester, D., Şahin, S., & Seeberger, B. (2018). Gutes Altern in der Türkei. ProCare, 23(4): 5-13.
• Tufan, İ. (2017a). Das Altern der türkischen Gesellschaft und neue Herausforderungen für die Sozialpolitik der Türkei. F. Hoose, F. Beckmann, & A. L. Schönauer içinde, Fortsetzung folgt - Kontinuität und Wandel von Wirtschaft und Gesellschaft (s. 409-428). Heidelberg, Berlin: Springer VS.
• Tufan, İ, Seeberger, B, Öztürk, S, Ayan, S, Özgür, Ö. (2018). Antalya Yaşlılık Araştırması (AYAR©) Yaşlıların Sağlık Durumu. Geriatrik Bilimler Dergisi, 1 (2): 49-60. [Website] https://dergipark.org.tr/en/pub/geriatrik/issue/40016/453581
• Tufan, İ. (2020). Gerontolojiye Hazırlık: Perspektifler, Teoriler Yöntemler Üzerine Ön Bilgi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2015). Türkiye Nüfus İstatistikleri. Ankara: TÜİK.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2019). Resmi İstatistik Portalı. Haber Bülteni, Sayı 30709: [Website] https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2018-30709 (18.12.2020).
• Viidik, A. (2003). Biologisches Altern: Gesetzmäßigkeiten und Beeinflussbarkeit. L. Rosenmayr, & F. Böhmer içinde, Hoffnung Alter: Forschung, Theorie, Praxis (s. 21-44). Wien: WUW.
• Wahl, H. W., Heyl, V. (2004). Gerontologie: Einführung und Geschichte. Stuttgart: Kohlhammer.
• Wahl, H. W., Tesch-Römer, C. (2000). Einführende Überlegungen zu einer Angewandten Gerontologie. H. W. Wahl, & C. Tesch-Römer içinde, Angewandte Gerontologie in Schlüsselbegriffen (s. 3-11). Stuttgart: Kohlhammer Verlag.
• Witterstätter, K. (2003). Soziologie für Altenarbeit - Soziale Gerontologie, 13.Basım. Freiburg im Breisgau: Lambertus.