ANICONISM IN ISLAM AND USE OF HUMAN FIGURES IN TURKISH ARCHITECTURAL DECORATIVE ART

Year 2019, , 285 - 313, 28.02.2019

Şenay Sayın Alsan

https://doi.org/10.30520/tjsosci.512418

Cited By: 5

Abstract

The use of the human figure as an ornamental element is less frequent and limited than the geometric, vegetable and animal motifs. The main reason is the false belief that in the Quran, there is a proscription of depiction and it does not allow the human figure to be used as an element of representation in painting, sculpture or architecture. In Islam, there are no expressions indicating the proscription of the depiction of the human figures in the verses and in the hadiths. We see many examples of the use of the human figures in civil architecture and plastic arts in Early Islamic Art.  Although Islam does not explicitly prohibit the depiction of the human figure, such a concept has emerged later. In pre-Islamic and post-Islamic Turkish art, the depiction of the human figures is seen as a decoration on structures such as imarets, tombs, madrasahs, tekkes and old Turkish hospitals by using materials such as stone, wood, metal etc.  Even though they have the traces of the pre-Islamic belief systems, the examples where figurative depictions have been applied after accepting Islam gradually decreased and geometrical and floral motifs gained importance. In this article, aniconism is studied and the examples of the human figures that are used more rarely than those of geometric and foliage patterns in Anatolia are emphasized. On the basis of written sources, the iconographic analysis and decoration of figurative depictions are examined.

Keywords

Human, figure, decoration

İSLAMİYET’TE TASVİR YASAĞI VE TÜRK MİMARİ SÜSLEME SANATINDA İNSAN FİGÜRÜNÜN KULLANIMI

Abstract

İnsan figürünün bir
süsleme unsuru olarak kullanımı, geometrik, bitkisel ve hayvan motifine göre
daha seyrek ve kısıtlıdır. Başlıca sebebi ise, Kuran-ı Kerim’de tasvir yasağı
olduğu, insan figürünün resim, heykel ya da mimaride bezeme unsuru olarak kullanılmasına
izin vermediği konusunda yanlış inanıştır. İslamiyet’te gerek ayetlerde gerekse
hadislerde insan figür yasağını belirten herhangi bir ibare yoktur. Erken İslam
Sanatında sivil mimaride ve plastik sanatlarda insan figürünün kullanıldığı pek
çok örnek görüyoruz.  İslamiyet’te tasvir
yasağı olmadığı halde, daha sonra böyle bir kavram ortaya çıkmıştır. İslamiyet
öncesi ve İslamiyet sonrası Türk Sanatında insan tasviri, taş, ahşap, maden vb.
malzemeler kullanılarak, imaret, türbe, medrese, tekke, bimarhane, gibi yapılar
üzerine bezeme olarak karşımıza çıkmaktadır.  Her ne kadar İslamiyet öncesi inanç
sistemlerinin izlerini taşısalar bile, İslamiyet’i kabul ettikten sonra figürlü
tasvirlerin uygulandığı örnekler gitgide azalarak geometrik ve bitkisel
motifler ağırlık kazanmıştır. Bu makalede tasvir yasağı konusu incelenerek,
Anadolu’da geometrik ve bitkisel süslemeye nazaran daha nadir olarak kullanılan
insan figürünün uygulandığı örnekler üzerinde durulmuştur. Yazılı kaynaklardan
yola çıkılarak incelenen figürlü tasvirlerin bezeme unsuru ve ikonografik
çözümlenmesi incelenmiştir.

Keywords

İnsan, figür, bezeme

References

• KAYNAKÇAAlgan, Nusret. (2008). Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisi Taş Yüzey Süslemelerinin İncelenmesi Ve Seramik Yorumları. İzmir. Dokuz Eylül Üniversitesi Sanatta Yeterlik Tezi.
• Aslıtürk, Gül Erbay, Aydın, Canan. (2017). Mitoloji ve Dinler Tarihi Çerçevesinde Yaratılış: Sistine Şapeli Tavan Freskolarına Yönelik Düşünceler. İdil Dergisi.Cil 6, Sayı 30. DOI: 10.7816 İdil-06-30-10 Bayat, Ali H. (1994). Sivas Darüşşifalarındaki İnsan Figürleri. Konya. 4. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri. Bayat, Fuzuli. (2007). Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1. İstanbul. Ötüken Yayınları. Cömert, Bedrettin. (2010). Mitoloji ve İkonografi. Ankara. De Ki Basım Yayın.Çoruhlu, Yaşar. (2000). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul. Kabalcı Yayınevi. Çoruhlu, Yaşar. (1991). Kültigin’in Baş Heykeli’nin İkonografik Bakımdan Tahlil. İstanbul. Mimar Sinan Üniversitesi Fen – Edebiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 1. Erdal, Tuğçe. (2018). Türk ve Dünya Mitlerinde İnsanın Yaratılışı ve Toprak. Erzurum. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Derneği.Grabar, Oleg. (1988). İslam Sanatının Oluşumu. İstanbul. Hürriyet Vakfı Yayınları. Gündoğdu, Hamza (1983). Afyon'da Yeni Bulunmuş Figürlü Bir Mezar Taşı Hakkında. İstanbul. İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Araştırma Merkezi. Sanat Tarihi Yıllığı, S. IX-X.Gündoğdu, Hamza (1994). İslami Devir Erzurum Yapılarındaki Figürlü Kabartmalar Üzerine. Konya. Selçuk Üniversitesi IV. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyet Semineri Bildirileri. Selçuk Üniversitesi Araştırma Merkezi.Gündoğdu, Hamza (2003). Nahçıvan’dan Figürlü Bir Mezar Taşının Düşündürdükleri. Erzurum. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürlüğü, Güzel Sanatlar Dergisi. Sayı 16. ISSM 1300-9206. Gündoğdu, Hamza (2015). Afşim Ashab-ı Kehf Ribatı’ndaki Figürlü İnsan Kabartması Konusunda Kronolojik Bir Değerlendirm. Prof. Dr. Selçuk Mülayim Armağanı: Sanat Tarihi Araştırmaları. İstanbul. Lale Yayıncılık. Hattstein, Markus, Delius Peter. (2007). İslam Sanatı ve Mimarisi. İstanbul. Literatür Yayıncılık.İlden, Serkan (2012). Türk Minyatür Sanatının Gelişiminde Dinin (İslamiyet’in) Etkisi. Akdeniz Sanat Dergisi, Cilt 5, Sayı. 9. Keskinoğlu, Osman. (1962). İslam’da Tasvir ve Minyatürler. Ankara. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX.Konak, Ruhi. (2013). İslamda Tasvir Yasağı Sorunu ve Minyatür Sanatı. International Journal of Social Science Volume 6 Issue 1 Mülayim, Selçuk. Selçuklu Sanatında İnsan Figürünün İkonografik Kaynağı. Antalya Antalya 3. Selçuklu Semineri Bildirileri. Ögel, Bahattin. (1993). Türk Mitolojisi I. İstanbul. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Öney, Gönül. (1988). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Öney, Gönül. (2007). Büyük Selçuklu Seramik Sanatında Resim Programı Ve Gelişen Figür Üslûbu. İstanbul. Sanat Tarihi Dergisi, Sayı 13.
• Özbek, Y. (2002). Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisinde Süsleme", Türkler,Yeni Türkiye Yayınevi. cilt.7, Sivrioğlu, T. Ulaş. (2013). Emevi Saray Tezyinatında Kullanılan Antik Figürler. History Studies International Journal of History. ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print) Volume 5Süslü, Özden. (1989). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri. Ankara. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.Taşçı, Aydın. (1998). Selçuklu Mimarisi Süslemesindeki Alçı ve Taş Kabartma İnsan Figürlerinin Köken ve Gelişimi. Ankara. Vakıflar Dergisi. 27. Sayı. Sistem Yayınevi. Turan, Çimen. (2014). Artuklu Dönemi Tarihi Yapılarındaki Figürlü Süslemeler Ve Orta Asya Kültürünün Etkileri. Batman Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Uraz, Murat. (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul. Düşünen Adam Yayınları. Yaşaroğlu, Hasan. (2016). İslam’da Resim-Heykel Yasağı Ve Ahmet Hamdi Akseki’nin Konu Hakkındaki Görüşleri. Gümüşhane Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt 5. Sayı 9. Yazar, Turgay. (2007). Ortaçağ Anadolu Türk Mimari Bezemesinde Vakvak Üslubu. Ahmet Yesevi Üniversitesi. Bilig. Sayı 42.
• https://www.tarihlisanat.com/emevi-saraylari-sivil-mimari/ Erişim Tarihi. 10.12.2018https://www.tarihlisanat.com/sivas-sifaiye-medresesi. Erişim Tarihi: 03.01.2019.