MÜTERCİMİ BELİRSİZ BİR KASÎDE-İ BÜRDE TERCÜMESİ

Yıl 2023, Sayı: 49, 363 - 398, 17.07.2023

Hamza Koç

Öz

Hz. Peygamber’in hayatının her safhası başta na’t olmak üzere siyer, mevlid, hilye, miraciyye, gazavât-nâme ve kırk hadis gibi çeşitli türlerle ele alınmış ve ona duyulan sonsuz muhabbetin tezahürü olarak bu türlerde manzum ya da mensur pek çok eser vücuda getirilmiştir. Hz. Muhammed ile alakalı konuların tümünü içine alan ve bilhassa onun övgüsüne yer veren na’tlar, dinî literatürde en fazla örneği olan edebî tür hüviyetindedir. Resulullah’ı methetmek amacıyla kaleme alınan na’tlar içerisinde Ka’b b. Züheyr’in (ö. 24/645?) kasidesinin ayrı bir yeri ve önemi vardır. İlk beytinin başında geçen Bânet Su’âd ifadesiyle veya Hz. Peygamber’in kendisine hediye ettiği hırkaya istinaden Kasîde-i Bürde adıyla anılan bu manzume, söz konusu türe öncülük etmiş ve Bûsîrî’nin (ö. 696/1297?) kasidesine de ilham kaynağı olmuştur. Bûsîrî’nin Arapça tanzim ettiği ve el-Kevâkibü’d-Dürriyye fî Medhi Hayri’l-Beriyye adını verdiği bu şiir, kafiye harfinden dolayı el-Kasîdetü’l-Mîmiyye, şairin yakalandığı hastalıktan kurtulmasına vesile olduğu için Kasîde-i Bür’e ve söz konusu olayın rüyasında Resulullah’ın elinden hırka giyerek gerçekleşmesi rivayetine dayanarak da Kasîde-i Bürde olarak tanınmıştır. Tüm İslam dünyasında olduğu gibi Türk kültür ve edebiyatında da çok geniş ve derin yansımaları olan Kasîde-i Bürde, manzum veya mensur biçimde defalarca dilimize tercüme edilmiş, hakkında şerhler yazılmış ve sözü edilen kaside için tahmis ve tezyiller kaleme alınmıştır. Abdurrahim Karahisarî, Ahmed-i Rıdvân, Kemal Paşa-zâde, Le’âlî, Şemseddin Sivasî ve Nahîfî gibi tanınmış şairlerin yanında belli bir şöhrete ulaşamamış birçok şair tarafından Türkçeye nazmen tercüme edilen bu meşhur na’tın mütercimi belirsiz çevirileri de oldukça fazladır. Bu makalede Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde’sine kim tarafından ve ne zaman yapıldığı meçhul olan manzum bir tercüme ele alınacaktır. Çalışmada öncelikle Ka’b b. Züheyr ile Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde’leri hakkında genel bilgi verilecek, ardından 160 beyitten müteşekkil olan tercümenin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durulacak ve İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 1990 ve TY 3277 numaralarda kayıtlı iki nüshasından hareketle hazırlanan tenkitli metni sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Bûsîrî, Kasîde-i Bürde, Mütercim, Manzum Tercüme

Kaynakça

• AKKAYA, Hüseyin, Tercüme-i Kaside-i Bürde İrşadü’l-Avam, Sivas Belediyesi Yayınları, Sivas 2015.
• ALBAYRAK SAK, Vesile, “Şemseddin Sivâsî’nin Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9 (3), 2014, 91-110.
• ALBAYRAK SAK, Vesile, “Esâsî’nin Kaside-i Bürde Tercümesi”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 2019, 343-363.
• ARMUTÇUOĞLU, İlhan, Kaside-i Bürde Manzum Tercüme, Ak Yol Neşriyat, İzmir 1979.
• ARSLAN, Ahmet Turan, “Şemseddin Sivasi ve Manzum Kaside-i Bürde Tercümesi”, Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri 21-25 Mayıs, Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Sivas 1997.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin, “Bûsîrî (ö. 696/1297?)’nin Kasîdetü’l-Bürde’sinin Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa (ö. 1308/1892) Tarafından Yapılan Mensur ve Manzum Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 2015, 27-102.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin, “Üsküdarlı Abdülhay Celvetî ve Kasîde-i Bürde Tercümesi”, 9. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu 11-13 Kasım 2016 Bildiriler (Editör: Coşkun Yılmaz), C. 2, Üsküdar Belediyesi Yayınları, İstanbul 2016.
• CANIM, Rıdvan, Divan Edebiyatında Türler, Grafiker Yayınları, 5. Baskı, Ankara 2016.
• DEMİRAYAK, Kenan, “Kasîdetü’l-Bürde”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, 566-568.
• DEMİRAYAK, Kenan, Muhammet Emin Uzunyaylalı, Ömer Faruk Karakuş, Üsküplü Abdurrahim Efendi ve İki Dilli Manzum Kaside-i Bürde Çevirisi, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2022.
• DİLÇİN, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
• DURMAZ, Hasibe, Kaside-i Bürde Arapça Orijinal Metin İmam Bûsîrî, Osmanlı Türkçesine Manzum Tercüme Şemseddin Sivasî, Günümüz Türkçesi Okuma ve Manzum Tercüme ile Şerhi, Menekşe Kitap, İstanbul 2018.
• ERTAYLAN, İ. Hikmet, Şeyh Abdurrahîm Karahisarî, Tercüme-i Kaside-i Bürde, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1960.
• GÜNAYDIN, Yusuf Turan, İbn-i Kemâl Edebî Kişiliği ve Kaside-i Bürde Tercümesi (Tenkitli Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara 1995.
• İLHAN, Mevlüt, “Na’îmî’nin Manzum Kaside-i Bürde Tercümesi”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 3 (4), 2017, 42-61.
• KAHRAMAN, Bahattin, “Le’âlî ve Abdurrahîm Karahisârî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümeleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 1997, 57-107.
• KAPLAN, Yunus, “Fazlî ve Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 25 (1), 2021, 66-89.
• KAPLAN, Yunus, “Nihâdî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10 (25), 2021, 45-70.
• KAPLAN, Yunus, “Sayrafî ve Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 9 (24), 2022, 309-338.
• KARAKOÇ, Sezai, Kaab bin Züheyr, Salih bin Şerif, İmam-ı Busiri, Üç Kaside: Kaside-i Bürde, Endülüs’e Ağıt, Bürüyen Kaside, Fatih Yayınevi, İstanbul 1967.
• KARAMAN, Hayreddin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008.
• KAYA, Mahmut, “Kasîdetü’l-Bürde”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, 568-569.
• KAYA, Mahmut, Kasîde-i Bürde’yi Türkçe Söyleyiş, Damla Yayınevi, 4. Baskı, İstanbul 2014.
• KOÇ, Hamza, “Ahmed-i Rıdvan’ın Manzum Kaside-i Bürde Tercümesi”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 5 (12), 2018, 9-31.
• KOÇ, Hamza, “Paşasaraylı Fazlî Efendi’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 26, 2021, 391-425.
• KOÇ, Hamza, “Kasîde-i Bürde’nin Mütercimi Belirsiz Manzum Bir Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29, 2022, 935-956.
• KOÇ, Hamza, Şermin Baka Telli, “Cihâdî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, 17. Yüzyıl Işığında Osmanlı (Editörler: Hanife Koncu, Nuri Seçgin), Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul 2022, 205-226.
• KOYUNCU, Fatih, “Hulvî Abdullah Efendi’nin Kaside-i Bürde Tercümesi”, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 15 (92), 2022, 63-86.
• ÖKSÜZ, Yılmaz, “Mütercimi Meçhul Bir Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 24 (1), 2020, 211-245.
• ÖNTÜRK, Tolga, “İzmitli Muhyiddîn Şeyhzâde’nin Türkçe Kaside-i Bürde Tercümesi”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20 (2), 2021, 973-996.
• SARAÇ, M. A. Yekta, “Kemâl Paşa-zâde’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tecümesi”, İslami Edebiyat, 24, 1994, 65-70.
• SEZER, İsmail Hakkı, “Kaside-i Bürde ve Nesir ve Manzum Tercümesi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10, 2000, 65-88.
• ŞAHİN, Ebubekir Sıddık, Kaside-i Bürde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1997.
• ŞENER, H. İbrahim, Kaside-i Bürde, Kaside-i Bür’e ve Su Kasidesi, İrfan Kültür Eğitim Derneği Yayınları, İzmir 1995.
• ŞİMŞEK, Selami, Kasîde-i Bürde (Fazileti, Sırları ve Manzum Tercümesi), Şeyh Abdülhay el-Celvetî el-Edirnevî, Buhara Yayınları, İstanbul 2018.
• TAHRALI, Mustafa, Ken’ân Rifâî, Tuhfe-i Ken’ân -Armağan- Hadîs-i Şerifler ve Kasîde-i Bürde’nin Manzum Tercümesi, Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2019.
• TAŞDELEN, Damla, “Zâtî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 60 (1), 2020, 113-152.
• YAZAR, Sadık, Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011.
• YAZAR, Sadık, “Amasyalı Seyyid Hüseyin Efendi ve Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (3), 2018, 145-187.
• YENİTERZİ, Emine, Divan Şiirinde Na’t, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993.