ÇOCUKLARA KARAGÖZ OYUNU İLE ATASÖZÜ ÖĞRETİMİ

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 385 - 395, 31.01.2024

Mahmut Delen , Mehmet Toyran

https://doi.org/10.24315/tred.1375325

Öz

Dünyanın pek çok yerinde çeşitli biçimlerde varlığını sürdüren gölge oyununun milattan önceye varan bir geçmişi olduğu bilinmektedir. Türklere ait bir gölge oyunu olan Karagöz ise uzun bir dönem, halkın hayatında önemli bir rol oynamıştır. Kıraathanelerde, toplu eğlencelerde ilgi ile takip edilen Karagöz, belli bir dönem Osmanlı sarayında dahi oynatılarak, toplumun her kesimine hitap etmeyi başaran bir sanat olmuştur. Karagöz oyunu, güldürü ögelerini içinde barındırarak hiciv ile toplumun ve idarenin aksayan yönlerini de konu ettiği için zaman zaman sansür ve baskılara maruz kalmıştır. Bu dönemlerde bir çıkış kapısı olarak mizah unsurları ile oyunu yaşatma düşüncesi içine giren ustalar, oyunu yaşatmayı başarsa da Karagöz’ün yalnızca çocuklara yönelik görülmesine dönük oluşan yanlış algıya mâni olamamışlardır. Günümüzde geleneksel olarak kâr-ı kadim denilen şekilde ve nev icad ismi verilen yeni biçimlerde hâlâ varlığını sürdüren oyun, binlerce yıllık geleneği, renkleri, dilin kullanımı ve didaktik yanı ile öğretim materyali olarak kullanılmaya uygun nitelikler göstermektedir. Karagöz sanatçılarının geleneğe bağlı olarak ürettiği pek çok oyun, hem derin kültür bağlarını ortaya çıkarması hem de çoklu zekâ kuramına göre görsel ve işitsel özellikleri barındırması ile Türkçe öğretiminde kullanılması gerektiği düşünülen özellikler sergilemektedir. Karagöz’ün bir değer ve sanat olarak ortaya konulmasının yanında işlevsel olarak kullanılması da gerekmektedir. Bu bağlamda araştırmada 4000’in üzerinde Karagöz oyunu sergileyen Hayalî Kemal Atangür’ün çocuklara yönelik hazırladığı öğretici bir oyundan alınan metin aracılığı ile atasözlerinin öğretilmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında atasözü öğretim amacı taşıyan kısa bir Karagöz oyunu örneği sunulmuş; metin içinde geçen atasözleri, bağlamları ile öğrencilere sunulur hâlde kurgulanmıştır. Örnek olarak eserde geçen atasözlerinin anlam bakımından öğrencilerin sezerek anlayacağı biçimde sunulmasının, yapılandırmacı eğitime göre sağlayarak edinilen bilgileri kalıcı kılacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe eğitimi, Karagöz oyunu, atasözleri

Kaynakça

• Akyıldız, S. G. (2020). Bı̇r türkünün doğuş hı̇kâyesı̇:“ay deresı̇”. Milli Folklor, 16(127), 244-259.
• Altınkaynak, E. (2019). Anlatımlara-derlemelere dayalı halk kültürü. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• Anameriç, Hakan (2014). Bilginin toplumsallaşmasında bir bilgi kaynağı olarak gölge tiyatrosu: Karagöz ve Hacivat. Uluslararası Kültürel Mirasın ve Kültürel Bellek Kurumlarının Yönetimi Kongresi.
• Aydın, S. (2013). Kültürel bir miras olarak atasözlerinin kullanımı üzerine türkçe öğretmenlerinin görüşleri. Folklor/Edebiyat, 19(75), 173-192.
• Aydın, T. (2014). Dil öğretimi ve oyun çoklu zekâ teorisi ışığında. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 14(1), 71-83.
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• Barkan, L. (1941). Karagöz. Türkiyat Mecmuası, 7, 362-368.
• Başaran, U. (2013). Atasözlerinin kalıpsallığı üzerine. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume8(9), 757-770.
• Bulut. M. (2014). Türkçe eğitiminde dil ve kültürel değerlerin kazanılmasında Karagöz / gölge oyununun işlevsel kullanımı üzerine bir değerlendirme, International Journal of Languages’ Education and Teaching.
• Coşar, A. M. ve Usta, Ç. (2009). Geleneksel Türk gölge oyununda ana tipler ve dil yergisi. Bilig, S, 51, 13-32.
• Elçin, Ş. (2019). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Girmen, P. (2013). Türkçe eğitiminde atasözleri ve değer eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 11 (25), 117-142. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ded/issue/29175/312423
• Hacıalioğlu, A. (2010). Görsel bir yaratım olarak gelenek: Hacivat ve Karagöz neden öldürüldü örneği (yüksek lisans tezi). Kadir Has Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kalaycı, N. ve Yıldırım, N. (2020). Türkçe dersi öğretim programlarının karşılaştırmalı analizi ve değerlendirilmesi (2009-2017-2019). Trakya Eğitim Dergisi 10(1), 238-262.
• Karadağ, E. ve Çalışkan, N. (2008). Kuramdan uygulamaya ilköğretimde drama oyun ve işleniş örnekleriyle. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kılıç, Ç. (2018). Karagöz oyunlarında tasavvuf İzleri. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-26. Maden, S.(2010). Türkçe öğretiminde drama yönteminin gerekliliği. TÜBAR-XXVII
• Menek, S. (2011). Ünver Oral’ın Karagöz metinlerindeki kültürel ve eğitsel unsurlar, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Mutlu, M. (1995). Karagöz. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 12(12), 53-63.
• Onan, B. (2011). Türk atasözlerinde dil farkındalığı ve işlevsel dil kullanımı. Milli Folklor, S. 91.
• Oral, Ü. (2020). Karagöz hayal perdesi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Özhan, M. (1969). Sürç-i lisan ettikse affola Karagöz üzerine yazılar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
• Sevilen, M. (2020). Karagöz, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Şahin, S., ve Özdemir, Ö. (2018). İl kültür ve turizm müdürlükleri internet sitelerinde Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras ürünlerinin tanıtılması. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 563-583.
• Tekerek, N. (2001). Popüler halk tiyatrosu geleneğimizden çağdaş oyunlarımıza yansımalar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis.
• Yakıcı, A. (2013). Halk şiirinde türkü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yapar, A. (2006). Karagöz ve ortaoyununun doğuşu, yapısı – 1. Kültür Sanat Yaşamında Tavır Dergisi 3(47) 14-18.
• Yardımcı, M. (2018). Türk halk edebiyatında nazım ve nesir karışık türler. İzmir: Kanyılmaz Matbaacılık.
• Yılmaz K ve Zümre G. (2019). Karagöz-Hacivat oyunlarında doğa ikilemi. Folklor/Edebiyat, 25(100), 1133-1144.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara, Seçkin Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları
• Zehir Topkaya, E. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, güncelleştirilmiş 5. Baskı. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 2(2), 113-118.