ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA SADRAZAM RÜSTEM PAŞA’NIN BÜYÜKKARIŞTIRAN’DAKİ MİMARİ ESERLERİ

Year 2020, Volume: 10 Issue: 19, 1 - 34, 17.02.2020

Murat Alkan

https://doi.org/10.33207/trkede.651305

Cited By: 2

Abstract

Marmara Bölgesi’nin Trakya kesiminde, Kırklareli ilinin Lüleburgaz ilçesine bağlı bir yerleşim yeri olan Büyükkarıştıran, İstanbul’dan Belgrad’a uzanan tarihi yol üzerindeki durak noktalarından biri olması açısından önem taşımaktadır. Bölgenin 1360 civarında Türkler tarafından fethedilmesinin ardından Roma dönemindeki yerleşimin (Drusipara) terk edilerek 5 km batısına, Karışdırân Süleyman Bey’in adı ile anılacak yeni bir yerleşim yeri kurulduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı dönemi boyunca köy statüsündeki Büyükkarıştıran, XVI. yüzyılda Sadrazam Rüstem Paşa tarafından yaptırılan: cami, mektep, han, hamam, iki çeşme, altı dükkân, suyolu ve kaldırımlar ile mamur hale gelmiş ve yol üzerindeki önemli menzil noktalarından biri olmuştur. Ne yazık ki bu eserler arasından, sonradan temel duvarları üzerine yeniden inşa edilen cami ile suyoluna ait üç adet terazi kalıntısı günümüze ulaşabilmiştir. Bu yapıların dışında beldede, Koca Köprü veya Büyükkarıştıran Köprüsü adıyla bilinen, Osmanlı dönemine ait bir köprü de yer almaktadır. Şimdiye kadar inşa tarihi veya banisi hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan bu köprünün, -tespit edilen 19. yüzyıla ait bir arşiv kaydına göre- Rüstem Paşa’nın vakfına bağlı olduğu anlaşılmıştır. Köprü ve söz konusu diğer eserlerin, -Osmanlı dönemine ait arşiv belgelerinden hareketle- tarihi süreç içerisindeki seyri ve tespit edilebilen mimari özelliklerinin tanıtılması, bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır.

Keywords

Rüstem Paşa, Büyükkarıştıran, Osmanlı Arşivi, Mimari, Cami, Han, Köprü, Suyolu

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Ali Emiri Abdülhamid I (AE.SABH.I) , Dosya/Gömlek: 355/24849.
• ___________, Cevdet Tasnifi Evkaf (C.EV), Dosya/Gömlek: 38/1890; 483/74; 483/140; 483/141; 660/33278.
• ___________, Cevdet Tasnifi Maarif (C.MF), Dosya/Gömlek: 132/6578.
• ___________, Evkaf Başkitabet (EV.BKB), Dosya/Gömlek: 25/124.
• ___________, Evkaf Muhasebe Kalemi (EV.MH), Dosya/Gömlek: 15/6; 708/56; 1751/107; 1767/13.
• ___________, Evkaf Muhasebe Tamir ve İnşaat Kalemi (EV.MH.TIK), Dosya/Gömlek: 21/42.
• ___________, Evkaf Mektubi Kalemi (EV.MKT), Dosya/Gömlek: 21/42; 53/63; 479/78; 480/139; 519/74; 638/68; 649/95, 726/78; 729/22; 752/126, 765/89; 1572/61; 1601/29; 1751/107; 1767/13; 1777/38; 1778/28.
• ___________, Evkaf Ruznamçe (EV.RZN), Dosya/Gömlek: 29/150.
• ___________, Evkaf Tahrirat (EV.THR), Dosya/Gömlek: 58/36; 58/119.
• ___________, Hatt-ı Hümayun (HAT) , Dosya/Gömlek:1474/20.
• ___________, İrade Evkaf (İ.EV), Dosya/Gömlek: 20/2336.
• ___________, İbnülemin Vakıf (İE.EV), Dosya/Gömlek: 10/1193.
• ___________, Meclis-i Vala (MVL), Dosya/Gömlek: 894/42.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) Defter: 262; 274; 277; 284; 635/1 (no: 13); 635/2 no: 13, 17).
• Afyoncu, Erhan, “Rüstem Paşa”, TDVİA, C. 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2008, s. 288-290.
• ___________, Venedik Elçilerinin Raporlarına Göre Kanunî Ve Şehzâde Mustafa -Balyos Raporları:3-, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2012.
• Akın, Veysi, “Cisr-i Mustafapaşa (Mustafa Paşa Köprüsü) ve Tarihten Günümüze Kadarki Önemi”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa Ve Kocaeli Tarihi – Kültürü Sempozyumu Bildirileri-IV, Kocaeli Büyükşhir Belediyesi, 2014, s. 2174-2190.
• Akkaya, Tayfun, “Silivri’de Bir Osmanlı Âbidesi Pîri Mehmed Paşa Külliyesi”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 5, İstanbul, 1989, s. 43-48.
• Altundağ Ş. - Turan, Ş. “Rüstem Paşa”, İA, C.IX, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1964, s. 800-802.
• Anonim, Kırklareli Kültür Varlıkları Envanteri, (proje amiri) Hikmet Çakmak, İl Kültür ve turizm Müdürlüğü, Kırklareli, 2014.
• Arslan, Ali, Dünden Bugüne Büyükkarıştıran Ekonomi Siyaset Kültür Eğitim, Büyükkarıştıran Belediyesi Kültür Yayınları, Kırklareli, 2013.
• Aslanapa, Oktay, Osmanlı Devri Mimarisi, İnkilap Kitapevi, Ankara, 1985.
• Aslantürk, H. Ahmet, Bir Bürokrat ve Yatırımcı Olarak Kanuni Sultan Süleyman’ın Veziriazamı Rüstem Paşa, Marmara Ün. Sos. Bil. Enst., (Yayınlanmamış Doktora Tezi), 2011.
• Âşıkpaşaoğlu, Âşıkpaşaoğlu Tarihi, (haz.) H. Nihal Atsız, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985.
• Atçıl, Zahit, State And Government In The Mıd-Sıxteenth Century Ottoman Empıre: The Grand Vizierates Of Rüstem Pasha (1544-1561), The Unİversity Of Chicago, Department Of Near Eastern Languages And Civilizations (Doctoral Thesis), Chicago, 2015.
• Aykutlu, Feyza, Şehzade Ve Süleymaniye Külliyeleri’nde Su Mimarisi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mühendislik Ve Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2014.
• Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (çev.) Coşkun Üçok, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
• Barkan, Ö. Lütfi - Ayverdi, E. Hakkı, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri: 953 (1546) Tarihli, Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, İstanbul, 1970.
• Busbecq, O. Ghiselin, Türk Mektupları –Kanuni Sultan Süleyman Zamanına Ait Bir Frenk Sefaretnamesi-, (trc.) Hüseyin Cahit Yalçın, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018.
• Cantay, Tanju “Türk Şehirciliğinin Önemli Yapıları: Su Terazileri”, Erdem, C.12, S. 34, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara, 1999, s. 73-81.
• Çeçen, Kâzım "Osmanlı Suyollarında Künkler, Debi Ölçme Tertibatı ve Su Terazileri", Osmanlı İmparatorluğunun Doruğu 16. Yüzyıl Teknolojisi, İSKİ Yayınları, İstanbul, 1999, s. 55-72.
• Danışman, Zuhuri, Osmanlı İmparatorlu Tarihi, C. VII, Yeni Matbaa, İstanbul, 1965.
• Danışmend, İ. Hami, Tarihî Hakikatler, (haz.) Cengiz Zengin, Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul, 2016.
• Demir, Fariz, Drusipara’dan Büyükkarıştıran’a, Büyükkarıştıran Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
• Dernschwam, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, (Çev.) Yaşar Önen, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 885, Ankara, 1987.
• Dikmen, Çiğdem Belgin - Toruk, Ferruh, “Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği”, Vakıflar Dergisi, S. 48, Aralık 2017, Ankara, s. 35-73.
• Erkal, Mehmet, “Arşın”, TDVİA, C.3, İstanbul, 1991, s. 411-413.
• Ermiş, Ü. Melda, “Demirköy’deki Geç Antik Çağ Kaleleri: İşlevleri Üzerine Bir Değerlendirme”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 2-5 Kasım 2016, C.II, 2017, s. 941-953.
• Evliyâ Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, VI. Kitap, (haz.) Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• Eyice, Semavi, “Svilengrad’da Mustafa Paşa Köprüsü”, TTK Belleten, C.XXVIII, S. 112, Yıl: 1964 Ekim, s. 729-752.
• ___________, “Ali Paşa Camii”, TDVİA, C. 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1989, s. 427-428.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-ahbâr 4. Rükn, (Tıpkıbasım), T.T.K. Yayınları, Ankara, 2009.
• Gökbilgin, Tayyip, “Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar”, İÜEF Tarih Dergisi, C. 8, S. 11/12, 1956, s. 11-50.
• ___________, XV. ve XVI. Asırda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar Mülkler, Mukataalar, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul, 1952.
• Gündoğdu, Hamza, “Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesi’nin Osmanlı Külliyeleri İçerisindeki Yeri ve Önemi”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli, 2016, s. 2781-2808.
• İlgürel, Sevim, “Abdurrahman Hibrî’nin Menâsik-i Mesâlik’i”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, S.6, İstanbul, 1975, s. 111-158.
• İnalcık, Halil, “Edirne’nin Fethi” Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1993, s. 137-159.
• İreçek, K. Yosif, Belgrad İstanbul Roma Askeri Yolu, (çev.) Ali Kemal Balkanlı, Kültür Bakanlığı / 1193 Tercüme Eserler/81, Ankara, 1990.
• İsen, Mustafa, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 3538, Ankara, 1994. Karaçam, Nazif, Efsaneden Gerçeğe Kırklareli, Kırklareli Belediyesi Yayını:1, Kırklareli, 1995.
• Kozanoğlu, Hülagü, Anadolu’da Suyun İzi, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Ankara, 2013.
• Kuban, Doğan, Osmanlı Mimarisi, YEM Yayınları, İstanbul, 2007.
• Kuran, Aptullah, Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986.
• Küçükkaya, Gülçin, “Mimar Sinan Dönemi İstanbul-Belgrad Arası Menzil Yapıları Hakkında Bir Deneme” Vakıflar Dergisi, S. XXI, 1990, s. 183-254.
• Küçükkaya, A. Gülçin - Canıtez Tülay, “Babaeski Semiz Ali Paşa Külliyesi”, Tüba-Ked (Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi), S. 19, Ankara, 2019, s.89-109.
• Lâtîfî, Tezkiretü’ş-Şu'arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ -Tenkitli Metin-, (haz.) Rıdvan Canım, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2018.
• Mansel, A. Müfid, Trakyanın Kültür ve Tarihi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul, 1938.
• Meriç, R. Melûl, Mimar Sinan Hayatı, Eseri I (Mimar Sinan’ın Hayatına, Eserlerine Dair Metinler), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1965.
• Müderrisoğlu, M. Fatih, “Menzil Kavramı ve Osmanlı Devleti'nde. Menzil Yerleşimleri” Türkler, C. 10, s. 920- 926, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 920-926.
• Necipoğlu, Gülru, Sinan Çağı Osmanlı İmparatorluğunda Mimarî Kültür, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2013.
• Onur, Oral, Edirne Su Kültürü, Acar Matbaası, İstanbul, 1978.
• Osmanzâde Tâ’ib, Hadîkatü’l Vüzerâ, (Tıpkısım) Freiburg, 1969.
• Özkan, Mustafa, “Edirneli Nazmî Ve Türkî-i Basit Hareketi”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri Dergisi, S.5, İstanbul, 1997, s. 233-245.
• Özyurt, Şeniz, Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1989.
• Peçevî İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, (haz.) Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı Yayınları: 467 Ankara, 1981.
• Pétridès, Sophron, “Drusipara”, Catholic Encyclopedia, Volume 5, (Eds.) Charles G. Herbermann etc.) Robert Appleton Company, New York, 1913, p. 166.
• Sâmi, Şemseddin, Kamûs-ı Türkî, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2015.
• Sayar, M. Hamdi, “Doğu Trakya'da Epigrafi ve Tarihi-Coğrafya Araştırmaları”, IX. Araştırma Sonuçları Toplantısı,1992, s. 171-181.
• Sönmezer, Şükrü, vd., “İstanbul’daki Osmanlı Dönemi Suyolu Yapıları”, Turkish Studies, V. 13/18, 2018, s. 1191-1226.
• Şahin, İlhan, “Hasköy”, TDVİA, C. 16, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997, s. 390-391.
• Tursun Bey, Tarih-i Ebü'l- Feth, (haz.) Mertol Tulum, Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1977.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.II, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983.
• ___________, “Şehzade Mustafa’nın Ölümünde Medhali Olan Vezir-İ Âzam Rüstem Paşa’nın İkinci Sadaretinde Yeniçerilerin Ağalarından Şikâyeti Havi Kanunî Sultan Süleyman İle Rüstem Paşa’ya Pek Ağır Mektupları”, TTK Belleten, C. 31, S. 122, 1967, s. 191-200.
• Yücel, Erdem, “Büyükçekmece’de Türk Eserleri”, Vakıflar Dergisi, S. 9 Yıl: 1969, Ankara, s. 95-106.
• Yüksel, İ. Aydın, “Sadrâzam Rüstem Paşa’nın Vakıfları”, Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı, Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1995, s.220-279.
• Elektronik Kaynak:http://luciodp.altervista.org/scuola/storia/mappe/peutingeriana_IE.html