The Significance and Position of the Tao-Klarjeti Region Within the Tradition of Georgian Literary Heritage

Year 2025, Volume: 15 Issue: 30, 47 - 62, 23.07.2025

Muhammed Enes Canöz

https://doi.org/10.33207/trkede.1648653

Abstract

The region, which today encompasses Kars, Ardahan and partly Erzurum, centred in the Ardanuç district of Artvin, was called Tao-Klarceti by the Georgians. The Georgian Bagratid dynasty, which ruled in the region in the IX-XIIth centuries, supported the construction of religious institutions such as monasteries in order to develop the cultural infrastructure of the region. Thanks to these monasteries, the cultural development of the region increased and a ‘Tao-Klarceti School’ emerged in which aesthetic concerns came to the fore over time. As a reflection of this school, the manuscripts produced in the workshops of the monasteries have a very important place. It is known that about 70 manuscripts, most of which are preserved in the manuscript institute in Georgia, were produced in this region. Tao-Klarceti manuscripts can be distinguished from other regions in terms of literary language, miniature style, ornamental compositions, materials and production techniques. The earliest known miniaturised manuscripts, the first historical collections, hagiographic collections and bibles in a style unique to the region, vitae on the lives of saints, and theological books reflect the characteristics of the ‘Tao-Klarceti School’ as a whole. When we look at the diversity of literary sources, the preferred themes and translation methods, it is seen that, like other Orthodox groups, it was fed from Antioch and Jerusalem. At the same time, due to their religious and political unity with Byzantium, it is understood that the direction of development was the centres in Constantinople and Athos. After the XIIth century, as a result of the political unity and economic stability in Georgia, cultural centres shifted to Georgian territory and manuscript production largely ceased.

Keywords

Tao-Klarjeti , Georgians , Monastery , Manuscripts

Tao-Klarceti Bölgesinin Gürcü Yazın Geleneği İçerisindeki Yeri

Abstract

Günümüzde Artvin’in Ardanuç ilçesi merkez olmak üzere Kars, Ardahan ve kısmen Erzurum’u kapsayan bölge Gürcüler tarafından Tao-Klarceti olarak adlandırılmıştır. IX-XII. yüzyıllarda bölgede hüküm süren Gürcü Bagratlı hanedanı bölgenin kültürel altyapısını geliştirmek için manastır gibi dini kurumların inşasını desteklemişlerdir. Bu manastırlar sayesinde bölgenin kültürel gelişimi artmış, estetik kaygının zaman içerisinde ön plana çıktığı bir “Tao-Klarceti Ekolü” ortaya çıkmıştır. Bu ekolün bir yansıması olarak manastırların atölyelerinde üretilen el yazmaları oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Büyük bir kısmı Gürcistan’daki el yazmaları enstitüsünde muhafaza edilen 70 kadar el yazmasının bu bölgede üretildiği bilinmektedir. Tao-Klarceti yazmaları kullandığı edebî dil, minyatür üslubu, süsleme kompozisyonları, malzeme ve üretim teknikleri açısından diğer bölgelerden ayırt edilebilmektedir. Bilinen en erken minyatürlü yazmalar, ilk tarih konulu koleksiyonlar, bölgeye özgü üslupta hazırlanmış hagiografik koleksiyonlar ve İnciller, azizlerin hayatlarının anlatıldığı vitalar ve teolojik kitaplar bir bütün olarak “Tao-Klarceti Okulu’nun” özelliklerini yansıtmaktadır. Edebî kaynakların çeşitliliğine, tercih edilen temalara, tercüme yöntemlerine bakıldığı zaman diğer Ortodoks gruplar gibi Antakya ve Kudüs’ten beslendiği görülmektedir. Aynı zamanda Bizansla dinî ve siyasi açıdan birliktelik içerisinde olmaları nedeni ile gelişim yönünün Konstantinopolis ve Athos’taki merkezler olduğu anlaşılmaktadır. XII. yüzyıldan sonra Gürcistan’da siyasi birliğin ve ekonomik istikrarın sağlanması sonucunda kültür merkezleri Gürcistan topraklarına kaymış ve el yazması üretimi sona ermiştir.

Keywords

Tao-Klarceti , Gürcü , Manastır , El Yazması

Supporting Institution

Bu çalışma TÜBİTAK tarafından 2214-A Yurt Dışı Doktora Sırası Araştırma Burs Programı tarafından desteklenmiştir.

Thanks

Desteklerinden ötürü TÜBİTAK'a teşekkür ederim.

References

• ABULADZE, İlia (1963), Dzveli Kartuli Agiograpiuli Literaturis Dzeglebi I, Metsniereba, Tbilisi.
• ABULADZE, İlia (1967), Dzveli Kartuli Agiograpiuli Literaturis Dzeglebi II, Metsniereba, Tbilisi.
• BALTHASAR, Hans Urs (2003), Cosmic Liturgy: The Universe According to Maximus The Confessor, Ignatus Press, San Francisco.
• BROWN, Peter (1988), The Body and Society: Men, Women and Sexual Renunciation in Early Christianity, Columbia University Press, United Kingdom.
• CHITTY, Derwas James (1966), The Desert a City: An Introduction to the Study of Egyptian and Palestinian Monasticism Under the Christian Empire, Blackwell, United Kingdom.
• ÇELİDZE, Eduard (1991), “Rodis Daitzera Serapion Zarzmelis Tskhovreba?”, Sağvtismetqvelo Krebuli, 1, 192-220.
• DOBORJGİNİDZE, Nino (2012), Lingvistur-Hermenevtikuli Metatekstebi. Praktikuli Gramatika da Hermenevtika XI-XIII Saukuneebis Kartul Tzqaroebşi, İlias Universitetis Gamomtsemloba, Tbilisi.
• DJOBADZE, Wahtang (1992), Early Medieval Georgian Monasteries in Historic Tao, Klarjet’i, and Savset’i, F. Steiner, Michigan.
• ENUKİDZE, Tina (1984), Kartuli İstoriuli Sabutebis Koepusi, Metsniereba, Tbilisi.
• GABİDZAŞVİLİ, Enriko (2016), “Kartuli Originaluri Asketikur-Mistikuri Mtzerloba”, Ed. Stephan Kalaicişvili, Narkvevebi Dzveli Kartuli Sasuliero Mtzerlobis İstoriidan III, Metsnieraba, Tbilisi, 389-396.
• İNGOROQVA, Pavle (1954), Giorgi Merçule, Metsniereba, Tbilisi.
• KARSAVİN, Lev (2012), Monaşetstvo v Sredhiye Veka, Lomonosov, Moskva.
• KAZDHAN, Alexander Petrovich (1973), Kniga i Pisatel v Vizantii, Nauka, Moskva.
• Kutsal Kitap: Yeni Dünya Çevirisi (2019), Yehova Şahitleri, İstanbul.
• KHUTSESMONAZENİ, Teofani (2014), Mamata Stzavlani da Tkhrobani, Şua Saukuneebis Dzveli Kartuli Targmanebi, Khelnatzerta Erovnuli Tsentri, Tbilisi.
• LOUTH, Andrew (2002), St. John Damascene: Tradition and Originality in Byzantine Theology, Oxford University Press, Oxford.
• MATİTAŞVİLİ, Şota (2017), Kartuli Bermonazvnobis İstoria, Meridiani, Tbilisi.
• PERADZE, Grigol (2006), Bermonazvnobis Dasatzqisi Sakartveloşi, Nekeri, Tbilisi.
• PRICE, Richard (2018), The Acts of Second Council of Nicaea (787) II, Liverpool University Press, Liverpool.
• REPİ, Serapion (2011), Kavkasia da Meore Bizantiuri Tanamegobrobiis Şekmna, Logosi, Tbilisi.
• SİRADZE, Revaz (1975), Dzveli Kartuli Teoriul-Literaturuli Azrovnebis Sakitkhebi, Metsniereba, Tbilisi.
• SİRADZE, Revaz (2006), Ğvatzli Grigol Khandztelisa. Krebuli: Tzm. Grigol Khandzteli, Gamomtsemloba Artanuji, Tbilisi.
• TAKAİŞVİLİ, Evktime (2016), Tkhzulebani I, Gamomtsemloba Artanuji, Tbilisi.
• TİRYAKİ, Ayça (2007), “Erken Hıristiyanlık Döneminde Manastır Sisteminin Doğuşu”, Sanat Tarihi Dergisi, XVI.2, 49-65.
• TSERADZE, Tinatin (1999), “Kartuli Kelioturi Tipis Krebulebi”, Mravaltavi, XVIII, 88-109.
• TSERADZE, Tinatin (2001), “Samonastro Tskhovreba da Ganstzavla Kristianul Asketizaşi”, Mravaltavi, XIX, 139-161.