The Role of Disinformation in Health Communication: Example of Monkeypox Disease

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 23, 140 - 181, 31.01.2025

Zeynep Zelan

https://doi.org/10.37679/trta.1569270

Öz

Health communication is an interdisciplinary field of study that encompasses the disciplines of medicine, public health and communication. Its functions include the dissemination of health-related information to the public, the fostering of awareness and the facilitation of information exchange between health professionals and the public. The proliferation of disinformation on social media, particularly during the ongoing pandemic, has underscored the vital role of truth in media discourse during periods of exceptional public health concern. In the context of social media, where information is shared at an accelerated pace, the potential for misinformation to spread rapidly and widely is a significant concern. The need for accurate and reliable health information has become paramount in this environment. It is therefore imperative to take measures to prevent the proliferation of disinformation. This entails ensuring that the public is not deprived of information, disseminating accurate, effective and expedient communication, and disclosing the evidence and sources that contradict disinformation and manipulation activities. The objective of this study is to elucidate the function of disinformation in health communication through the examination of social media posts pertaining to the subject of MPox disease, colloquially designated as "monkeypox." In the article, which employed a qualitative method of design, the sample was analysed in accordance with the seven types of disinformation proposed by Wardle and Derakhshan. The analysis revealed that fabricated, distorted, or manipulated news is circulated in a field such as health, where the public has the greatest need for accurate information. The analysis revealed that 12 of the 13 news items and social media posts examined were found to be false. Of these, six employed disinformation techniques, including manipulation, fabrication, distortion, and false association.

Anahtar Kelimeler

Health Communication, Media, Social Media, Disinformation, Manipulation

Sağlık İletişiminde Dezenformasyonun Rolü: Maymun Çiçeği Hastalığı Örneği

Öz

Halkı sağlık konusunda bilgilendirme, bilinçlendirme ve sağlık profesyonelleri ile halk arasında bilgi akışını sağlama gibi işlevleri sağlık iletişimi, tıp, halk sağlığı, iletişim alanlarını içeren disiplinler arası bir çalışma alanıdır. Özellikle Kovid-19 pandemisi sürecinde sosyal medyada yapılan dezenformasyon paylaşımları, sağlık konusunda olağanüstü dönemlerde medyada hakikatin önemini ortaya koymuştur. Özellikle bilgi akışının inanılmaz hızda gerçekleştiği, herkesin içerik paylaşabildiği, etkileşim ve hızın gerçeğin önüne geçebildiği sosyal medya çağında sağlık konusunda doğru bilgi ihtiyacı da bir o kadar elzem olmuştur. Bu yüzden dezenformasyonun önüne geçmek için öncelikle bilgi eksikliğine izin verilmemesi, bunun için de halkın doğru, etkin ve hızlı bir şekilde bilgilendirilmesi, yapılan dezenformasyon, manipülasyon çalışmalarına karşı kaynak ve kanıt gösterilerek doğrularının halka duyurulması önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, sağlık iletişiminde dezenformasyonun rolünü, halk arasında “maymun çiçeği” olarak bilinen MPox hastalığı hakkında yapılan sosyal medya paylaşımları üzerinden ortaya koymaktır. Nitel yöntem tasarımının kullanıldığı makalede, Wardle ve Derakhshan’ın ortaya koyduğu dezenformasyonun 7 türü baz alınarak belirlenen örneklem analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda sağlık gibi kamuoyunun doğru bilgiye en çok ihtiyaç duyduğu bir alanda uydurulmuş, çarpıtılmış ya da manipüle edilmiş haberlerin dolaşıma girdiği görülmüştür. İncelenen 13 haber/paylaşımdan 12’sinin yanlış olduğu, haberlerden 6’sının manipülasyon, 4’ünün uydurma, 2’sinin çarpıtma, 2’sinin hatalı ilişkilendirme gibi dezenformasyon teknikleri kullandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık İletişimi, Medya, Sosyal Medya, Dezenformasyon, Manipülasyon

Kaynakça

• AA Teyit Hattı. (2024). 10 04, 2024 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/teyithatti/search/?s=Maymun+%C3%A7i%C3%A7e%C4%9Fi adresinden alındı
• Africa Centres for Disease Control and Prevention. (2024, 08 17). Statement by His Excellency President Cyril Ramaphosa, the African Union Champion on Pandemic Prevention, Preparedness, and Response (PPPR) on the situation of Mpox outbreak in Africa” (Basın açıklaması). 10 03, 2024 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/2023-2024_maymun_%C3%A7i%C3%A7e%C4%9Fi_salg%C4%B1n%C4%B1 adresinden alındı
• Altun, F. (2023). Giriş. F. Altun içinde, Toplumlararası İletişimde Yeni Dönem: Enformasyon Savaşından Dezenformasyon Savaşına (s. 15-34). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Arıcan, I. (2020, 01 11). 10 Yılın Ardından. 11 11, 2024 tarihinde https://yalansavar. org/2020/01/11/10-yilin-ardindan/ adresinden alındı
• Arslan, M. İ. (2024, 08 14). DSÖ, M çiçeği virüsünün “uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu oluşturduğunu” açıkladı. 10 04, 2024 tarihinde Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/tr/saglik/dso-m-cicegi-virusunun-uluslararasi-oneme-sahip-bir-halk-sagligi-acil-durumu-olusturdugunu-acikladi/3303847 adresinden alındı
• Aydeniz, H. (2024). Enformasyon. 9 30, 2024 tarihinde TÜBİTAK Ansiklopedi: https:// ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/enformasyon adresinden alındı
• Aytekin, M. (2023). Dijital Platformlarda Dezenformasyon ve Manipülasyon: Netflix Üzerine Bir İnceleme. F. Altun içinde, Toplumlararası İletişimde Yeni Dönem: Enformasyon Savaşından Dezenformasyon Savaşına (s. 37-96). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• BBC News. (2024, 09 24). Maymun çiçeği virüsü: Afrika dışında Avrupa ve Asya’da da vakalar bildirildi. 10 04, 2024 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/ articles/c4gep56x96go# adresinden alındı
• Dickey, C. (2019, Fall). The rise and fall of facts. Columbia Journalism Review. 10 1, 2024 tarihinde https://www.cjr.org/special_report/rise-and-fall-of-fact-checking.php adresinden alındı
• DMM. (2023). Sözlük. Dezenformasyonla Mücadele Rehberi (s. 110-120). içinde Ankara: Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı.
• Doğruluk Payı. (2024). Hakkımızda. 11 11, 2024 tarihinde https://www.dogrulukpayi.com/sayfa/hakkimizda adresinden alındı
• Donovan, J. (2020). Medya manipülasyonunun Yaşam Döngüsü. C. Silverman, & C. B. vd. (Dü.) içinde, Dezenformasyon ve Medya Manipülasyonu Üzerine Doğrulama El Kitabı (s. 16-21). European Journalism Centre; Teyit. 11 10, 2024 tarihinde https://teyit.org/files/dezenformasyon-el-kitabi.pdf adresinden alındı
• Durand, S. (2015). “Nijerya’daki Çatışma Bölgesinde Söylenti ve Gerçeği Birbirinden Ayırmak”. C. Silverman içinde, Doğrulama El Kitabı (G. Ö. vd., Çev., s. 12-14). Maastricht: The European Journalism Centre (EJC). 11 10, 2024 tarihinde https://verificationhandbook.com/downloads/verification. handbook_tr.pdf adresinden alındı
• Dünya Ekonomik Forumu. (2024). The Global Risks Report 2024. 11 09, 2024 tarihinde https://www3.weforum.org/docs/WEF_The_Global_Risks_Report_2024.pdf adresinden alındı
• EFCSN. (2024). 11 11, 2024 tarihinde European Fact-Checking Standards Network: https://efcsn.com/verified-members/ adresinden alındı
• EFCSN. (2024). Code of Standards. 11 11, 2024 tarihinde https://efcsn.com/code-of-standards/ adresinden alındı
• European Commission. (2018). “EU Code of Practice on Disinformation”. 11 09, 2024 tarihinde https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/2018-code-practice-disinformation adresinden alındı
• European Commission. (2024). “Code of Practice on Disinformation-– Report of Adobe”. 11 09, 2024 tarihinde https://disinfocode.eu/reports-archive/?years=2024 adresinden alındı
• Eurostat. (2024, 05 29). 36% of young people in the EU verified online content. 11 11, 2024 tarihinde https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/w/ddn-20240529-3 adresinden alındı
• Freire, P. (2024). Ezilenlerin Pedagojisi. (E. Ö. Dilek Hattatoğlu, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Graves, L., & Amazeen, M. A. (2019, 02 25). “Fact-Checking as Idea and Practice in Journalism”. Oxford Research Encyclopedia of Communication. içinde London: Oxford University Press. doi:10.1093/ acrefore/9780190228613.013.808
• Gül, K. (2024). “Yeni Medyada Yalan Haber Olgusu ve Doğrulama Platformu Olarak Teyit.Org Üzerine Bir İnceleme”. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), s. 419-458. doi:10.17932/IAU.IAUSBD.2021.021/ iausbd_v16i3005
• Gündoğdu, G. (2021). Sağlık İletişiminde Egemen Bakıştan Eleştirel Bakışa: Televizyon Sağlık Programlarının Eleştirel Sağlık İletişimi Yönünden Analiz Edilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi İletişim Bilimi ve İnternet Enstitüsü.
• Güven, S. (2022). Dijital Sis. M. İşliyen , & F. Ş. İşliyen içinde, Dijital Sis: Yeni Medya Çağında Bilginin ve Gerçeğin Değişen Konumu (s. 142-155). İstanbul: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Hahne, P. (1985). Die Macht der Manipulation, Über Menschen, Medien und Meinungsmacher. Stuttgart : Hanssler.
• IFCN. (2024). About IFCN. 11 11, 2024 tarihinde https://www.poynter.org/ifcn/ about-ifcn/ adresinden alındı
• IFCN Code of Principles. (2024). The commitments of the Code of Principles. 11 11, 2024 tarihinde https://www.ifcncodeofprinciples.poynter.org/the-commitments adresinden alındı
• İletişim Başkanlığı. (2024). Akademisyenler dezenformasyonu değerlendiriyor. Ayın Tarihi, 17-23. https://www.iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/ AyinTarihi_Ocak2024Sayi3.pdf adresinden alındı
• İletişim Başkanlığı. (2024). Dezenformasyonla Mücadele. Ayın Tarihi, 3, 6-14.
• Kanski, A. (2017, 04 26). Study: 86% of People Don’t Fact Check News Spotted on Social Media. 11 11, 2024 tarihinde https://www.prweek.com/article/1431578/study-86-people-dont-fact-check-news-spotted-social-media adresinden alındı
• Karaköse, G., & Rakipoğlu, Z. (2024, 08 18). Sağlık Bakanı Memişoğlu: Türkiye’de 2024’te maymun çiçeği hastalığıyla ilgili bir tanı konulmadı. 10 04, 2024 tarihinde Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/tr/saglik/saglik-bakani-memisoglu-turkiyede-2024te-maymun-cicegi-hastaligiyla-ilgili-bir-tani-konulmadi/3306783 adresinden alındı
• Kassen, M. (2023, September). Curbing the Kovid-19 Digital Infodemic: Strategies and Tools. Journal of Public Health Policy, 44(7), s. 643–657. doi:https:// doi.org/10.1057/s41271-023-00437-2
• Kolluri, N. L., & Murthy, D. (2021, March). Coverifi: A Kovid-19 news verification system. Online Social Networks and Media(22), s. 100123. doi:https:// doi.org/10.1016/j.osnem.2021.10012
• Mandavilli, A. (2023, 05 11). “W.H.O. Ends Mpox Global Emergency”. 10 03, 2024 tarihinde The New York Times: https://www.nytimes.com/2023/05/11/ health/mpox-who-emergency.html adresinden alındı
• Oxford Dictionary. (2024). Disinformation. 11 09, 2024 tarihinde https://www.oed. com/search/dictionary/?scope=Entries&q=disinformation adresinden alındı
• PEW. (2020, 10 15). 64% of Americans Say Social Media Have a Mostly Negative Effect on The Way Things are Going in The U.S. Today. 11 11, 2024 tarihinde https://www.pewresearch.org/short-reads/2020/10/15/64-of-americanssay-social-media-have-a-mostly-negative-effect-on-the-way-things-are-going-in-the-u-s-today/ adresinden alındı
• Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2024, Ağustos). M-Çiçeği (MPox) Rehberi. 10 03, 2024 tarihinde https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/Yayinlarimiz/Rehberler/Mpox-Rehberi.pdf adresinden alındı
• Schiavo, R. (2007). Health Communication-From Theory to Practice. San Fransisco: Josssey-Bass.
• Sığırcı, T. (2023). “Sosyal Medyada Yer Alan Rusya ve Ukrayna Savaşı Haberlerinde Dezenformasyon: Twitter Örneği”. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 9(75), s. 4481-4492. doi:http://dx.doi. org/10.29228/smryj.71417
• Silverman, C. (2015). Doğrulama El Kitabı (Verification Handbook). European Journalism Centre.
• Teyit Hattı. (2024). Teyit Hattı Hakkında. 10 02, 2024 tarihinde https://www.aa.com. tr/tr/teyithatti/p/teyit-hatti-hakkinda- adresinden alındı
• Türkten, F. (2022, 08 05). İletişim Başkanlığı bünyesinde Dezenformasyonla Mücadele Merkezi oluşturuldu. 10 02, 2024 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/ gundem/iletisim-baskanligi-bunyesinde-dezenformasyonla-mucadele-merkezi-olusturuldu/2654072 adresinden alındı
• UN General Assembly. (2022, 08 12). Countering Disinformation for the Promotion and Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms. 11 11, 2024 tarihinde https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n22/459/24/ pdf/n2245924.pdf adresinden alındı
• UNESCO. (2024, 06 06). Online disinformation : UNESCO unveils action plan to regulate social media platforms. 11 11, 2024 tarihinde https://www.unesco. org/en/articles/online-disinformation-unesco-unveils-action-plan-regulate-social-media-platforms adresinden alındı
• Ünver, A. (2023). Doğrulama Kuruluşları, İleri Teknolojiler ve Algoritmik Enformasyon Manipülasyonuyla Mücadele. İstanbul: EDAM. 11 11, 2024 tarihinde https://edam.org.tr/Uploads/Yukleme_Resim/pdf-13-09-2023-01-5708.pdf adresinden alındı
• Ünver, H. A. (2020). Türkiye’de Doğruluk Kontrolü ve Doğrulama Kuruluşları. İstanbul: EDAM, Oxford CTGA & Kadir Has Üniversitesi. 11 11, 2024 tarihinde https://edam.org.tr/wp-content/uploads/2020/06/Türkiyede-Doğruluk-Kontrolü-ve-Doğrulama-Kuruluşları-Akın-Ünver.pdf adresinden alındı
• Wardle, C., & Derakhshan, H. (2017). Information Disorder: Toward an Interdisciplinary Framework for Research and Policy Making. Council of Europe , Strasbourg. 10 10, 2024 tarihinde https://edoc.coe.int/en/media/7495-information-disorder-toward-an-interdisciplinary-framework-for-research-and-policy-making.html adresinden alındı
• WHO. (2020, 01 29). Working together to tackle the “infodemic”. 11 11, 2024 tarihinde https://www.who.int/europe/news/item/29-06-2020-working-togetherto-tackle-the-infodemic- adresinden alındı
• WHO. (2023). Mainstreaming Infodemic Management in Learning and Teaching Programmes: A Report from a WHO Technical Consultation . Belgrade, Serbia. 11 10, 2024 tarihinde https://www.who.int/publications/i/ item/mainstreaming-infodemic-management-in-learning-and-teaching-programmes--a-report-from-a-who-technical-consultation--21-23-march-2023--belgrade--serbia adresinden alındı
• WHO. (2024). Infodemic. 11 10, 2024 tarihinde World Healt Organization: https:// www.who.int/health-topics/infodemic#tab=tab_2 adresinden alındı
• WHO. (2024, 08 26). Mpox. 10 03, 2024 tarihinde https://www.who.int/news-room/ fact-sheets/detail/mpox adresinden alındı
• Yayla, A. (2020). Totaliterizm ve Dezenformasyon. Liberal Düşünce Dergisi, 25(98), s. 125-146. doi:https://doi.org/10.36484/liberal.756869
• Yılmaz, C. (2024). Spekülasyon ve Manipülasyon. 09 30, 2024 tarihinde TÜBİTAK Ansiklopedi: https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/spekulasyon_ve_manipulasyon adresinden alındı
• Yılmaz, M. (2023). Kovid-19 Pandemisi Döneminde Post-Truth Agnotolojisi ve Sağlık İletişimi . Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, M. (2024). Kovid-19 Pandemisi Döneminde Post-Truth Agnotolojisi ve Sağlık İletişimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı.
• Yoloğlu, N. (2021). Aktüel Enformasyonun Yeni Yol Haritası: Dezenformasyon. S. S. Akyüz içinde, Dezenformasyon Çağı (s. 9-24). İstanbul: Eğitim Yayınları.
• Youvan, D. C. (2024, 10 5). “Fact-Checking in the Digital Age: Influence, Perception, and the Democratic Process”. doi:10.13140/RG.2.2.32512.24322