Engelsiz Çizgi Filmlerde Engelli Çocuk Temsili: Kardeşim Ozi Örneğinde Aile ve Çocuk Yaklaşımının Sunumu

Year 2025, Volume: 10 Issue: 24, 766 - 799, 29.05.2025

İlknur Şahin

https://doi.org/10.37679/trta.1663842

Abstract

Araştırmada, engelsiz çizgi filmlerde yer alan engelli karakterlere yönelik aile ve çocuk yaklaşımı, Kardeşim Ozi adlı çizgi film özelinde incelenmiştir. Yapılan literatür taramasında medyada engelli çocuklara yönelik temsillerin az olduğu saptanmıştır. Bu nedenle engelli bireyleri konu alan ve medyada az sayıda bulunan içeriklerde, engelli bireylerin nasıl temsil edildiği oldukça önemlidir. Araştırma kapsamında TRT Çocuk kanalında yayınlanan ve engelli bir karakterin günlük yaşamını ele alan Kardeşim Ozi adlı çizgi film, içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Analiz sonucunda araştırmayı temsil ettiği düşünülen yedi tema ve bu temalara ait kodlar belirlenmiştir. Belirlenen temalar; engelli çocuğun temsili, aile ilişkileri, söylemler, davranışlar, toplumsal etkileşim, eğitim ve farkındalık çerçevesinde şekillenmiştir. Elde edilen bulgular, medyada engelli bireylere yönelik üretilen içeriklerin, toplumsal anlayış ve kabulü etkileme potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca araştırmada karakterin hem idealize edilmiş hem de gerçekçi yönlerinin bir arada sunulması engelli bireylerle sosyal özdeşleşme sağlanması açısından oldukça önemlidir. Sonuç olarak, medyada engelli bireylerin doğru temsillerinin sunulmasının yanı sıra yapımların sayısının artmasının engellilik konusunda toplumsal anlayışı ve farkındalığı artıracağı düşünülmektedir.

Keywords

Engellilik , Medyada Temsil , Çizgi Film , Aile , Çocuk.

Representation of Disabled Children in Accessible Cartoons: Presentation of Family and Child Approach in the Example of Kardeşim Ozi

Abstract

In the study, the family and child approach towards disabled characters in unimpeded cartoons was examined in the specific case of the cartoon named Kardeşim Ozi. In the literature review, it was found that there are few representations of children with disabilities in the media. For this reason, it is very important how disabled people are represented in the content about disabled people, which is rare in the media. Within the scope of the research, the cartoon called Kardeşim Ozi, which is broadcast on TRT Çocuk channel and deals with the daily life of a disabled character, was analysed by content analysis method. As a result of the analysis, seven themes and codes belonging to these themes were determined. The themes identified were shaped within the framework of representation of the disabled child, family relations, discourses, behaviours, social interaction, education and awareness. The findings show that the content produced in the media for individuals with disabilities has the potential to influence social understanding and acceptance. In addition, presenting both idealized and realistic aspects of the character together in the research is very important in terms of ensuring social identification with disabled individuals. As a result, it is thought that presenting accurate representations of disabled individuals in the media as well as increasing the number of productions will increase social understanding and awareness about disability.

Keywords

Disability , Representation in Media , Cartoon Film , Family , Child

References

• Adak, N. (2004). Bir Sosyalizasyon Aracı Olarak Televizyon ve Şiddet. Bilig, 30(31), 27-38.
• Adak Özdemir, A., & Ramazan, M. O. (2012). Çizgi Filmlerin Çocukların Davranışları Üzerindeki Etkisinin Anne Görüşlerine Göre İncelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 35, 157173.
• Ak, S., & Yalın, B. (2019). Siyasal İletişim Kampanyalarında Televizyonun Kullanımı: 2018 Yılı Başkanlık Seçiminde Televizyonda Yayınlanan Reklamların İncelenmesi. TRT Akademi, 4(7), 62-85.
• Akyüz, E. (2013). Çocuğun Bilgi Edinme ve Zararlı Yayınlara Karşı Korunma Hakkı. 1. Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi, Bildiriler Kitabı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 1(1), 115- 132.
• Allan, J. (2017). An Analysis of Albert Bandura’s Aggression: A Social Learning Analysis. Macat Library.
• Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice hall.
• Barnes, C. (1992). Disabling Imagery and the Media. Ryburn Publishing.
• Bilsin, E., & Başbakkal, Z. (2014). Dünyada ve Türkiye’de Engelli Çocuklar. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 30(2), 65-78.
• Büyüktunca, E. (2024). Doğruluk Payı. (Erişim Tarihi: 27.02.2025).
• Bond, B. J. (2013). Physical Disability on Children’s Television Programming: A Content Analysis. Early Education and Development, 24 (3), 408-418.
• Crano, W. D., Brewer, M. B., & Lac, A. (2014). Principles and Methods of Social Research. Routledge.
• Çoban Keneş, H. (2015). Punky ve Afacan Toto İsimli Çizgi Filmlerde “Öteki’nin Temsili. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 31-50.
• Doğan, R., & Tosun, C. (2003). İlköğretim 4. ve 5. Sınıflar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi. (2. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Engelsiz Yaşam Derneği, (2025). Türkiye ve Dünya’da Engelliler. (Erişim Tarihi: 06.02.2025).
• EYHGM, (2021). Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni. (Erişim Tarihi: 06.02.2025).
• Ertürk Y. D. & Gül A. A. (2006). Çocuğunuzu Televizyona Teslim Etmeyin: Televizyon Haberlerinin Çocuklar Üzerindeki Stres Etkileri ve Ailesel Haber İzleme Alışkanlıkları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Güler, B. (2009). Televizyon Yayınlarında Çocuk ve Çocuk Sorunlarının İşlenişi: TRT’de Çocuk Temalı Yayınların Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güneş, V. (2010). Çizgi Film Karakterlerinin Çocukların Satın Alma Davranışlarında Etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gümüşsoy, R., & Yayan, G. (2016). Çizgi Filmlerdeki İmgelerin Çocuk Eğitimi Üzerine Etkisi. Kesit Akademi Dergisi, (4), 344-358.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2014). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hazar, Ç. M., & Avcı, Ö. (2024). Sosyal Medya Bağımlılığı Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi (KİAD), (13), 16-39.
• Kapani, M. (1981). Kamu Hürriyetleri. Ankara: A.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları. No. 453.
• Karaboğa, M. T. (2018). Medya Çağında Çocuk ve Çocuk Kültürü: Şiddet ve Tüketim Kültürünün Yansımaları. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 1-17.
• Kuyucu, M. (2019). Engelli Çocuk ve Medya: Engelli Çocukların Medyadaki Temsili. Sosyal Bilimler Alanında Araştırma Makaleleri-4, Ankara: Gece Akademi, 54-84.
• Küçükkurt, M. (1991). Tele-vizyon ve Çocuk. İçinde B. Dikeçligil ve A. Çiğdem (Der.), Aile Yazıları 3. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 399-404.
• Minaire, P. (1992). Disease, Illness and Health: Theoretical Models of the Disablement Process, Bulletin of the World Health Organization, 70(3), 373-379.
• Nabavi, R. T. & Bijandi, M. S. (2012). Bandura’s Social Learning Theory & Social Cognitive Learning Theory. https://www.researchgate.net/publication/267750204.
• O’Rorke, K. (2006). Social Learning Theory & Mass Communication. ABEA Journal, 25(4), 72-74.
• Okagaki, L., Diamond, K. E., Kontos, S. J., & Hestenes, L. L. (1998). Correlates of Young Children’s Interactions with Classmates with Disabilities. Early Childhood Research Quarterly, 13, 67-86.
• Özerkan, Ş. (2008). Medyada Muhafazakâr Rol Modelleri. İçinde Yasemin G. İ. ve Nurdan A. (Ed.), Medya ve Çocuk Rehberi. Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• Parker, E. P. (1970). Information Utilities and Mass Communication. İçind H. Sackman & N. Nie (Eds.), Information Utility and Social Choice. Montvale: AFIPS Press.
• Pembecioğlu, N. (2018). Türk ve Dünya Sinemasında Çocuk İmgesi. Ankara: Nobel.
• Pirls, D. & Popovska, S. (2013). Media Mediated Disability: How to Avoid Stereotypes. International Journal of Scientific Engineering and Research, 1(4), 42-45.
• Prasad, B. D. (2008). Content Analysis. Research Methods for Social Work, 5(20).
• Samaniego, C. M., & Pascal, A.C. (2007). The Teaching and Learning of Values Through Television. Review of Education, 53, 5-2.
• Serarslan, M. (1993). Radyo Televizyon Düzeninde Değişimler, Arayışlar ve Türkiye. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Serttaş, A., & Güngör Eral, A. (2017). Türkiye’de Yayınlanan Çizgi Dizilerde Engelli bireylerin temsili: TRT Çocuk Kanalı örneği. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 1(44). 333-334.
• Sönmez, Ö. F., Karatekin, K., & Merey, Z. (2013). Ulusal Televizyon Kanallarında Engelli Hakları. Turkish Studies, 8(8), 2073-2095.
• Stemler, S. E. (2015). Content Analysis. Emerging Trends in The Social and Behavioral Sciences: An Interdisciplinary, Searchable, and Linkable Resource, 1, 1-14.
• TÜİK, (2011). Nüfus ve Konut Araştırması. (Erişim Tarihi: 11. 02. 2025).
• TÜİK, (2013). 06-15 Yaş Grubu Çocuklarda Bilişim Teknolojileri Kullanımı ve Medya Raporu. (Erişim Tarihi: 25. 02.2025).
• Türkmen, N. (2013). Çizgi Filmlerin Kültür Aktarımındaki Rolü ve Pepee. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36(2), 139-158.
• Yaşar Ekici, F. (2015). Çizgi Filmlerin Çocukların Üzerindeki İlişkilerin Çok Boyutlu Bir Değerlendirmesi. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(5), 70-84.
• Yayan, G. & Gümüşsoy, R. (2016). Çizgi Filmlerdeki İmgelerin Çocuk Eğitimi Üzerine Etkisi. Kesit Akademi Dergisi, (4), 344-358.
• World Health Organization (WHO). (2011). World Report On Disability. Geneva. (Erişim Tarihi: 21.02.2025).
• Zengin, M. O. (2014). Engellilik Modelleri Çerçevesinde Medyada Engelli Temsilleri. İçinde Aysel A. ve Suat S. (Ed.). İletişim Ve… İstanbul: Hiperlink Yayınları.