AHMET HAMDİ TANPINAR’IN ROMANLARINDA TOPLUMSAL DEĞİŞME

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 2, 459 - 486, 05.08.2018

Mehmet Cem Şahin , Zafer Demir

Öz

Ahmet Hamdi Tanpınar, modern Türk Edebiyatını derinden etkilemiş, hem Doğu
düşüncesini hem de Batılı düşünceyi yakından tanımış, her ikisinin ortaya
koyduğu kültürel birikimden nasibini fazlasıyla almış nevi şahsına münhasır bir
sanatçı ve entelektüeldir. Verdiği edebi ürünlere yansıyan özgün tarzının
ötesinde, Tanpınar’ı nevi şahsına münhasır kılan özelliği, felsefi, ve sanatsal
düşüncesini, ilgisini Batılı modernleşmenin bir sonucu olan gelenek ve
modernlik arasındaki gerilimin, bireyin
ve toplumun dünyasında doğurduğu huzursuzluğa yoğunlaştırmış olmasıdır. Tanpınar, şairliğinin, edebiyat tarihçiliğinin ve tenkitçiliğinin
yanı sıra, özellikle Türk edebiyatına kazandırdığı romanlarıyla önemli bir iz bırakmıştır.
Tanpınar’ın romanları incelendiğinde onun kapsayıcı ve nitelikli bir tarihsel
alt yapıya dayanan derin bir bakış açısına sahip olduğu görülmektedir. Tanpınar,
Türk toplumunun özellikle Tanzimat’tan itibaren yaşadığı büyük dönüşümü
“medeniyet değiştirme” olarak kavramsallaştırmış, bu dönüşümü gerek
romanlarında gerekse düzyazılarında kendisinin inandığı “devam ederek değişmek
değişerek devam etmek” düşüncesinin ışığında, “yeni insan”, “yeni hayat”, “siyasal
iktidar”, “aydın”, “Doğu ve Batı”, “kültürel süreklilik” gibi kavramlar
ekseninde incelemiştir. Böylece Tanpınar hem bir romancı hem de bir düşünür
kimliğiyle, Tanzimat’tan Cumhuriyete uzanan süreçte Batılı modernleşmenin
ironik bir eleştirisini yapmıştır. Bu makalede, toplumsal değişme sürecinde,
Türkiye’nin modernleşme/batılılaşma deneyimi, Tanpınar’ın, süreklilik ve
değişimle ilgili düşüncelerinin yansıdığı “Abdullah Efendi’nin Rüyaları”,
“Mahur Beste”, “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” ve “Huzur” gibi romanları
üzerinden tahlil edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, Türk Romanı, Toplumsal Değişme, Modernleşme, Gelenek

Kaynakça

• Alver, Köksal (2012). Edebiyat Sosyolojisi. (Editör: Köksal Alver) Ankara: Hece Yayınları.
• Aşkın, Cihat, “Şerif Eskin’le Tanpınar’da Bergson Etkisi Üstüne” Dünya Bülteni.15.02.2015http://www.dunyabulteni.net/tarih-ve-toplum-konusmalari/323652/serif-eskinle-tanpinarda-bergson-etkisi-uzerine. Erişim Tarihi: 13.5.2018
• Aydın, Mehmet, Kayıp Zamanın İzinde (2013). Ahmet Hamdi Tanpınar, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Belge, Murat (2018). Şairaneden Şiirsele. İstanbul: İletişim yayınları.
• Berber, Gazi, “Yeni Arayışların Işığında Ahmet Hamdi Tanpınar” Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt4, syı:3 (2005)
• Durkheim, Emile (2014). İntihar. İstanbul: Cem Yayınları.
• Eagleton, Terry (1988). Edebiyat Kuramı. İstanbul: Ayrıntı.
• Erkilet, Alev (2015). Toplumsal Yapı ve Değişme Kuramları. İstanbul: Büyüyen Ay.
• Eliot,T.S. (1983). Edebiyat Üzerine Düşünceler. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eliot,T.S. (1981). Kültür Üzerine Düşünceler. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hizmetli, Sabri, “Osmanlı Devletinde Tanzimat Fermanının İlanından Sonra Gayr-ı Müslimlerin Durumlarıyla İlgili Gelişmeler” (1999) İslâmî Araştırmalar Dergisi, Cilt:12, Sayı:2
• İmamoğlu, Tuncay, “Ahmet Hamdi Tanpınar’da Süreklilik ve Değişim” Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Cilt 2, Sayı 1-2 (2003)
• Kerman, Zeynep, Tanpınar’ın Mektupları (2007). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kongar, Emre (1999). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Sunar, Lütfi (2016). Türkiye’de Toplumsal Değişim. Ankara: Nobel
• Moran, Berna (2013). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, İstanbul: İletişim Yayınları.2013
• Rentzsch, Julian ve Şahin İbrahim (2018). Tanpınar’ın Saklı Dünyası. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2017). Yaşadığım Gibi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2001). Yahya Kemal, İstanbul: YKY.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2005). Mahur Beste, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2017). Saatleri Ayarlama Enstitüsü, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1979). Huzur, İstanbul: Tercüman Kitapçılık.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1987). Aydaki Kadın, İstanbul: Adam Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2006). Hikâyeler, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2001). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2007). Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tolan, Barlas (1985). Toplum Bilimlerine Giriş: Sosyoloji ve Sosyal Psikoloji. Ankara: Gazi.
• Uçman ve İnci (2010) Ahmet Hamdi Tanpınar. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay.
• Yıldız, Aytaç (2018). Türkiye’den Aydın Potreleri-1: Kurtuluş Kayalı, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Wellek René ve Warren Austin (2005). Edebiyat Teorisi. İzmir: Akademi Kitabevi.