TÜRKİYE'DE FAİZ ORANI, ENFLASYON ORANI VE DÖVİZ KURU ARASINDAKİ NEDENSELLİK ANALİZİ

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 1, 171 - 186, 30.03.2023

Ali Konak , Mehmet Akif Peçe

Öz

Ekonomik yapı içerisinde yer alan herhangi bir makro iktisadi değişkenin değerinde meydana gelen artış ya da azalışlar diğer makroekonomik değişkenleri doğrudan ya da dolaylı bir şekilde etkileyebilmektedir. Bu bağlamda faiz oranı, enflasyon oranı ve döviz kuru arasında ve karşılıklı olmak üzere önemli etkileşimlerin bulunduğunu söylemek mümkündür. Başarılı bir ekonomik büyüme performansına ulaşabilmenin yolu da araştırmaya konu olan makroekonomik değişkenler arasında bir dengenin ve uyumun yakalanmasından geçmektedir. Bu uyumu temin etmek ise son derece zordur. Türkiye’de faiz oranı, enflasyon oranı ve döviz kuru arasındaki nedensellik ilişkisini ortaya koymak amacıyla hazırlanmış olan bu çalışmada, T.C. Merkez Bankası elektronik veri dağıtım merkezi (EVDS) sisteminden elde edilen 2011 - 2021 dönemine ait aylık veriler kullanılarak analiz gerçekleştirilmiştir. Analizde öncelikle birim kök testleri ile I (1) seviyesinde durağanlıkları tespit edilen serilerin, Johansen Eşbütünleşme testi aracılığıyla uzun dönem eşbütünleşme ilişkileri sınanmıştır. Nedensellik analizinin bir ön koşulu olan uzun dönemli eşbütünleşmenin tespit edilmesiyle birlikte faiz, döviz ve enflasyon arasındaki nedenselliğin yönü, Vektör Hata Düzeltme (VEC) Modeline daya nedensellik analizi ile tespit edilmiştir. Analiz sonucuna göre kısa dönemde döviz ve enflasyon arasında çift yönlü ilişki bulunurken faiz oranlarından enflasyon rakamlarına doğru tek yönlü bir nedensellik tespit edilmiştir. Uzun dönemde ise sadece enflasyondan döviz kuruna doğru tek yönlü bir nedensellik bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Enflasyon, Faiz, Döviz Kuru, Vektör hata düzeltme modeli

CAUSALİTY ANALYSİS BETWEEN INTEREST RATE, INFLATİON RATE AND EXCHANGE RATE İN TURKEY

Öz

Increases or decreases in the value of any macroeconomic variable in the economic structure may affect other macroeconomic variables directly or indirectly. In this context, it is possible to say that there are significant interactions between the interest rate, inflation rate and exchange rate, and mutually. The way to achieve a successful economic growth performance is to achieve a balance and harmony between the macroeconomic variables subject to the research. Ensuring this harmony is extremely difficult. In the study, which was prepared to reveal the causal relationship between the interest rate, inflation rate and exchange rate in Turkey, the analysis was carried out using monthly data for the period 2011 - 2021 obtained from the electronic data distribution center (EVDS) system of Central Bank of the Republic of Turkey. In the analysis, first of all, the long-term cointegration relations of the series, whose stationarity at the I (1) level were determined by the unit root tests, were tested by the Johansen Cointegration test. With the determination of long-term cointegration, which is a prerequisite of causality analysis, the direction of causality between interest rate, exchange rate and inflation was determined by causality analysis based on Vector Error Correction (VEC) Model. According to the results of the analysis, while there is a bidirectional relationship between foreign exchange and inflation in the short run, a unidirectional causality from interest rates to inflation figures has been determined. In the long run, only one-way causality was found from inflation to exchange rate.

Anahtar Kelimeler

Inflation, Interest, Exchange rate, Vector error correction model

Kaynakça

• Akdemir, S. ve Özçelik, M. (2018). Döviz kurlarının yurtiçi fiyatlara geçiş etkisi: Türkiye ekonomisi 2003-2017 dönemi uygulaması. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(1), 35-50.
• Altıner, A. ve Sungur, O. (2021). Türkiye’de döviz kuru ve enflasyon arasında zamanla değişen nedensellik ilişkisi: 1989-2020 dönemi için kanıtlar. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10 (4) , 3398-3420 .
• Arslan, Ö. (2020). Üniversite öğrencilerinde finansal okuryazarlık düzeyinin belirlenmesi: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi örneği, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 227-257.
• Bozdağlıoğlu, E. Y. ve Yılmaz, M. (2017). Türkiye’de enflasyon ve döviz kuru ilişkisi: 1994-2014 Yılları arası bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 2(3), 1-20.
• Brooks, Chris (2014). Introductory econometrics for finance. 3. Baskı, Cambridge University Press.
• Cinel, E. A. (2020). Türkiye’de faiz ile enflasyon ilişkisi üzerine bir çalışma, G. Gürçay (Ed.), Karadeniz 3. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (UBAK) 2020 içinde (45-72. ss.). Ordu. https://www.researchgate.net/publication/349074856_TURKIYE'DE_FAIZ_ILE_ENFLASYON_ILISKISI_UZERINE_BIR_CALISMA
• Çelik, K. (2015), Genel Ekonomi, Trabzon: Celepler Basın Yayın.
• Çetin, M. (2016). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) para politikası uygulamalarının Gelişimi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8(14), 67-101.
• Çinko, L. (2017). Türkiye'de Fisher geçerliliğinin sınanması. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 6 (1), 53-64.
• Dickey, D.A. ve Fuller, W.A. (1981). Distribution of the estimators for autoregressive timeseries with a unit root. Econometrica, 49: 1057-1072.
• Dinler, Z. (2014). İktisada Giriş, 20. Basım, Bursa:.Ekin Yayınevi.
• Eğilmez, M. (2014). Enflasyon ile faiz ilişkisi, https://www.mahfiegilmez.com/2014/05/enflasyon-ile-faiz-iliskisi.html (Erişim Tarihi:07.04.2020)
• Gökkür S. (2018). Enflasyonla mücadelede tarım sektörü, apelasyon, ISSN:2149-4908, Mayıs 2018, Sayı 54, http://apelasyon.com/Yazi/820-enflasyonla-mucadelede-tarim-sektoru (Erişim Tarihi: 07.04.2021)
• Günal, M. (2010). Para Banka ve Finansal Sistem (3. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Güneş, H. ve Simba, H. M. A. (2020). Faiz ve döviz kuru ilişkisi: Türkiye üzerine bir değerlendirme. Ö. K. Tüfekçi (Ed.), International Conference of Strategic Research on Scientific Studies and Education içinde (s. 197-202) Strategic Researches Academy (SRA) Academic Publishing.
• İşcan, H. ve Kaygısız, A. D. (2019). Türkiye'de döviz kuru, enflasyon ve faiz oranı ilişkisi: 2009-2017 uygulaması. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (17). 577-600
• Johansen S ve Juselius, K. (1990). Maximum likelihood estimation and ınference on cointegration -with application to the demand for money, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210.
• Kaplan, F. ve Yapraklı, S. (2014). Ekonomik kırılganlık endeksi göstergelerinin döviz kuru üzerindeki etkileri: Kırılgan 12 ülke üzerine panel veri analizi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 6(3), 111-121.
• Karahan, Ö. ve Çolak, O. (2017). Enflasyon hedeflemeli rejim altında Türkiye ekonomisinde faiz oranı ve döviz kuru ilişkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(ICMEB17 Özel Sayısı), 983-991.
• Kavlak, M. O., Günsoy, B., Kürkcüoğlu, M. A. S., Cabuk, S. N. ve Dabanlı, A. (2021). Covid-19 pandemisinin Avro bölgesinde büyüme, işsizlik, enflasyon ve endüstriyel üretim üzerine etkileri. Business and Economics Research Journal, 12(4), 767-786.
• Kılıç, B. (2016). Finansal krizlerin ortak ve farklı yönlerine bakış: Kriz modellemesi yöntemi, Arzu Al (Ed.), Uluslararası Politik Ekonomi Ekonomik Krizler ve Türkiye içinde (91-117.), İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılık
• Korkmaz, S. (2021). Para politikası-döviz kuru-enflasyon, Para Politikasında Güncel Tartışmalar içinde (85-104), (Ed. Bayır M. ve Güvenoğlu H.) 1. Baskı Ankara: Gazi Kitabevi.
• Muhammad, M. (2021). Güneydoğu Asya’da bazı ülkelerin enflasyonu ve para politikası. Uluslararası Finansal Ekonomi ve Bankacılık Uygulamaları Dergisi, 2(1), 1-17.
• Okur, A. (2017). Türkiye ekonomisinde faiz oranı ve döviz kurunun enflasyon hedefi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 146-164.
• Orman, S. (2010). İktisat, Tarih ve Toplum, 3. Baskı, İstanbul: Küre Yayınları
• Öztürk, E. ve Demir, Y. (2015). Finansal okuryazarlık ve para yönetimi: Süleyman Demirel Üniversitesi akademik personel üzerine bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (68), 113-134.
• Parasız, İ. (2006). Makro Ekonomi, 9. Baskı, Bursa: Ezgi Kitapevi.
• Sarı, S. (2018). Döviz kuru ile faiz oranları arasındaki nedensellik ilişkisi: 2006-2018 Dönemi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7 (4) , 219-230.
• Sertkaya, Y. ve Okur, A. (2016). Türkiye’de genç işsizliğinin belileyicilerine yönelik ekonometrik bir analiz. Ardahan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3, 155-168.
• Seyidoğlu, H. (2017). Uluslararası İktisat (21.Baskı). İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Seyidoğlu, H. (2020). Uluslararası İktisat (22.Baskı). İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Tatlıyer, M. (2017). Türkiye ekonomisinde enflasyon ve ekonomik büyüme 1950-2015. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICMEB17 Özel Sayısı, 173-188.
• Tunç, H. (2021). Gelişmekte olan ekonomilerde ihracatın reel efektif döviz kuru endeksine olan duyarlılığı: Panel veri analiz. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 8(25), 12-24.
• Uçak, S. ve Şahan, B. (2019). Faiz; enflasyon, döviz kuru ve büyüme ilişkisi. Ekev Akademi Dergisi, 23(79), 53-68.
• Ünsal, E. M. (2017). Makroiktisat, Genişletilmiş 11. Baskı, Ankara: Murat Yayınları.
• Yenice, S. ve Yenisu, E. (2019). Türkiye’de döviz kuru, enflasyon ve faiz oranlarının etkileşimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1065-1086.
• Yıldırım, K., Taşdemir, M, Yıldırım, S. ve Yıldırım Z. (2019). Makroekonomi, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 14. Baskı, (Ed. Yıldırım, K.) Ankara: Seçkin.
• Yüksel, S., Dinçer, H., ve Kıyak, Ö. (2019). Merkez bankalarının faiz politikalarının döviz kuru üzerindeki etkisinin belirlenmesi: Türkiye üzerine bir eşbütünleşme ve nedensellik analizi. Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 1(4), 335-346.