Abstract
References
- Boztuğ, D. 2000 “S-I-A- type intrusive associations: geodynamic significance of synchronism between metamorphism and magmatism in Central Anatolia, Turkey”, E. Bozkurt, J. Winchester and J.A. Piper (eds.) Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area: 173, 407-424. Geological Society of London, Special Publication, London.
Abstract
Tunç yapımında kullanılan kalayın, Tunç Çağ’ında Anadolu’ ya nereden ve nasıl sağlandığı sorusu hem arkeologlar, hem de yerbilimciler için önemli bir bilmeceyi oluşturmuştur. Bu soruya cevap olması için Anadolu’nun jeolojik–metalojenik yapısı, Anadolu’daki kalay cevherleşmeleri ve kalay üretimine ait son jeoarkeolojik bulgular bu makalede irdelenmiştir.
Anadolu’nun jeolojik çatısı Pontitler, Anatolidler ve Arap Kıtası olarak tanımlanan üç kıtasal parçadan ve bunların arasında sıkışmış eski okyanus ortamına ait derin deniz çökelleri ve ofiyolitik karmaşıklardan (sütur kuşakları) oluşmaktadır. Bu jeolojik çatı içinde kalay, kuzey batı Anadolu (Batı Pontidler) ve İç Anadolu’ daki (Anatolidler) metamorfik kayaçlar içine sokulan magmatik kayaçlar ile çevresinde bulunmaktadır.
Türkiye’de kalay minerali ilk kez Bursa ilinde, tipik bir kalay graniti olan Uludağ granitinin güneyinde saptanmıştır. Madenbelenitepe cevherleşmesi olarak bilinen yatakta kalayın sülfürlü minerali olan stannit (Cu2FeSnS4) saptanmıştır. Bu bölgede geçmiş dönemlerde madencilik yapıldığına ait herhangi bir bulgu ise mevcut değildir. Bu kuşakta yer alan Uludağ wolfram yatağı, Gümele Sn belirtisi ve Tahtalıdağ W cevherleşmesi bölgenin bir W-Sn provensi olduğunu göstermektedir. Bu provens Hersiniyen yaşlı çarpışma veya son çalışmalarla Oligosen yaşı verilen kıtasal kabuğunun ergimesiyle oluşan granitlerle ilgili bir provens olup bu kuşakta geçmiş dönemlerde çalışılmış kalay yataklarının bulunması olasıdır.
Kalay için Anadolu’da en önemli yatak, son yıllarda yapılan araştırmalarla jeolojisi, mineralojisi ve geçmiş dönem madenciliği aydınlatılmış olan Celaller (Çamardı-Niğde) kalay yatağıdır. Bu yatağın cevher minerali kassiterittir (SnO2) ve Niğde masifinin metamorfik kayaçları içine sokulan kalay granitlerine bağlı oluşmuştur. Yatak civarındaki pek çok iki mikalı granit stokları, bir başka ifadeyle kalay graniti (Örn. Üçkapılı S-tipi graniti) bulunmaktadır. Bu granitler kuzey batı Anadolu masiflerinde olduğu gibi, Niğde ve Kırşehir masifinin de kalay yatakları oluşturma potansiyelini gösteren en önemli jeolojik verilerdir. Celaller (Çamardı-Niğde) kalay cevherleşmesinde cevher minerali kasiterit (SnO2) olup, burada İlk Tunç Çağı’nda bu yatakta yapılan üretim galerilerinin yanısıra cevherin işlendiği ve ergitildiğini belgeleyen çok sayıda cevher kırma ve öğütme değirmenleri bulunmuştur. Ayrıca, Celaller (Çamardı-Niğde) kalay yatağının yaklaşık 45 km güneybatısında, Bolkardağı mermerleri içine sokulum yapan Horoz Graniti’nin (S-tipi) kuvars porfir dayklarına bağlı oluşmuş Sulucadere Pb-Zn damarlarında da stannit mineralleri bulunmaktadır.
Anadolu’nun kuzeybatısında Bursa civarında görülen Hersiniyen yaşlı kalay granitleri ile Niğde civarındaki Alpin yaşlı kalay granitleri; Anatolid - Pontid - Arap Kıtasının çarpışması ve kabuk kalınlaşmasına bağlı olarak yer derinliklerindeki sedimenter malzemelerin kısmi ergimesine bağlı gelişmiş granitlerdir ve İngiltere, Malezya, Çin gibi çeşitli ülkelerde kalay üretiminin yapıldığı granitlerle benzerlik gösterirler.
Sonuç olarak; gerek Alpin, gerekse Hersiniyen dağ oluşumu kuşağı üzerinde yer alan Anadolu; kalay yataklarının oluşumuna da olanak sağlayan bir jeolojiye sahiptir. Niğde ve Uludağ masifi başta olmak üzere, Anadolu’da kalay cevheri üretimi yapılmış bazı yatakların gelecekte bulunması da sürpriz olmayacaktır.
References
- Boztuğ, D. 2000 “S-I-A- type intrusive associations: geodynamic significance of synchronism between metamorphism and magmatism in Central Anatolia, Turkey”, E. Bozkurt, J. Winchester and J.A. Piper (eds.) Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area: 173, 407-424. Geological Society of London, Special Publication, London.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Archaeological Science, Early Bronze Age Archeology, Historical Archaeology (Incl. Industrial Archaeology), Archeology of Turks |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | December 15, 2009 |
| Submission Date | March 24, 2009 |
| Published in Issue | Year 2009 Issue: 12 |
Cite
Publisher
Vedat Dalokay Caddesi No: 112 Çankaya 06670 ANKARA
TÜBA-AR Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology (TÜBA-AR) does not officially endorse the views expressed in the articles published in the journal, nor does it guarantee any product or service advertisements that may appear in the print or online versions. The scientific and legal responsibility for the published articles belongs solely to the authors.
Images, figures, tables, and other materials submitted with manuscripts must be original. If previously published, written permission from the copyright holder must be provided for reproduction in both print and online versions. Authors retain the copyright of their works; however, upon publication in the journal, the economic rights and rights of public communication -including adaptation, reproduction, representation, printing, publishing, and distribution rights- are transferred to the Turkish Academy of Sciences (TÜBA), the publisher of the journal. Copyright of all published content (text and visual materials) belongs to the journal in terms of usage and distribution. No payment is made to the authors under the name of copyright or any other title, and no article processing charges are requested. However, the cost of reprints, if requested, is the responsibility of the authors.
In order to promote global open access to scientific knowledge and research, TÜBA allows all content published online (unless otherwise stated) to be freely used by readers, researchers, and institutions. Such use (including linking, downloading, distribution, printing, copying, or reproduction in any medium) is permitted under the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0) License, provided that the original work is properly cited, not modified, and not used for commercial purposes. For permission regarding commercial use, please contact the publisher.