Öz
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Boztuğ, D. 2000 “S-I-A- type intrusive associations: geodynamic significance of synchronism between metamorphism and magmatism in Central Anatolia, Turkey”, E. Bozkurt, J. Winchester and J.A. Piper (eds.) Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area: 173, 407-424. Geological Society of London, Special Publication, London.
Öz
Tunç yapımında kullanılan kalayın, Tunç Çağ’ında Anadolu’ ya nereden ve nasıl sağlandığı sorusu hem arkeologlar, hem de yerbilimciler için önemli bir bilmeceyi oluşturmuştur. Bu soruya cevap olması için Anadolu’nun jeolojik–metalojenik yapısı, Anadolu’daki kalay cevherleşmeleri ve kalay üretimine ait son jeoarkeolojik bulgular bu makalede irdelenmiştir.
Anadolu’nun jeolojik çatısı Pontitler, Anatolidler ve Arap Kıtası olarak tanımlanan üç kıtasal parçadan ve bunların arasında sıkışmış eski okyanus ortamına ait derin deniz çökelleri ve ofiyolitik karmaşıklardan (sütur kuşakları) oluşmaktadır. Bu jeolojik çatı içinde kalay, kuzey batı Anadolu (Batı Pontidler) ve İç Anadolu’ daki (Anatolidler) metamorfik kayaçlar içine sokulan magmatik kayaçlar ile çevresinde bulunmaktadır.
Türkiye’de kalay minerali ilk kez Bursa ilinde, tipik bir kalay graniti olan Uludağ granitinin güneyinde saptanmıştır. Madenbelenitepe cevherleşmesi olarak bilinen yatakta kalayın sülfürlü minerali olan stannit (Cu2FeSnS4) saptanmıştır. Bu bölgede geçmiş dönemlerde madencilik yapıldığına ait herhangi bir bulgu ise mevcut değildir. Bu kuşakta yer alan Uludağ wolfram yatağı, Gümele Sn belirtisi ve Tahtalıdağ W cevherleşmesi bölgenin bir W-Sn provensi olduğunu göstermektedir. Bu provens Hersiniyen yaşlı çarpışma veya son çalışmalarla Oligosen yaşı verilen kıtasal kabuğunun ergimesiyle oluşan granitlerle ilgili bir provens olup bu kuşakta geçmiş dönemlerde çalışılmış kalay yataklarının bulunması olasıdır.
Kalay için Anadolu’da en önemli yatak, son yıllarda yapılan araştırmalarla jeolojisi, mineralojisi ve geçmiş dönem madenciliği aydınlatılmış olan Celaller (Çamardı-Niğde) kalay yatağıdır. Bu yatağın cevher minerali kassiterittir (SnO2) ve Niğde masifinin metamorfik kayaçları içine sokulan kalay granitlerine bağlı oluşmuştur. Yatak civarındaki pek çok iki mikalı granit stokları, bir başka ifadeyle kalay graniti (Örn. Üçkapılı S-tipi graniti) bulunmaktadır. Bu granitler kuzey batı Anadolu masiflerinde olduğu gibi, Niğde ve Kırşehir masifinin de kalay yatakları oluşturma potansiyelini gösteren en önemli jeolojik verilerdir. Celaller (Çamardı-Niğde) kalay cevherleşmesinde cevher minerali kasiterit (SnO2) olup, burada İlk Tunç Çağı’nda bu yatakta yapılan üretim galerilerinin yanısıra cevherin işlendiği ve ergitildiğini belgeleyen çok sayıda cevher kırma ve öğütme değirmenleri bulunmuştur. Ayrıca, Celaller (Çamardı-Niğde) kalay yatağının yaklaşık 45 km güneybatısında, Bolkardağı mermerleri içine sokulum yapan Horoz Graniti’nin (S-tipi) kuvars porfir dayklarına bağlı oluşmuş Sulucadere Pb-Zn damarlarında da stannit mineralleri bulunmaktadır.
Anadolu’nun kuzeybatısında Bursa civarında görülen Hersiniyen yaşlı kalay granitleri ile Niğde civarındaki Alpin yaşlı kalay granitleri; Anatolid - Pontid - Arap Kıtasının çarpışması ve kabuk kalınlaşmasına bağlı olarak yer derinliklerindeki sedimenter malzemelerin kısmi ergimesine bağlı gelişmiş granitlerdir ve İngiltere, Malezya, Çin gibi çeşitli ülkelerde kalay üretiminin yapıldığı granitlerle benzerlik gösterirler.
Sonuç olarak; gerek Alpin, gerekse Hersiniyen dağ oluşumu kuşağı üzerinde yer alan Anadolu; kalay yataklarının oluşumuna da olanak sağlayan bir jeolojiye sahiptir. Niğde ve Uludağ masifi başta olmak üzere, Anadolu’da kalay cevheri üretimi yapılmış bazı yatakların gelecekte bulunması da sürpriz olmayacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Boztuğ, D. 2000 “S-I-A- type intrusive associations: geodynamic significance of synchronism between metamorphism and magmatism in Central Anatolia, Turkey”, E. Bozkurt, J. Winchester and J.A. Piper (eds.) Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area: 173, 407-424. Geological Society of London, Special Publication, London.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Arkeoloji Bilimi, Erken Tunç Çağ Arkeolojisi, Tarihsel Arkeoloji (Endüstriyel Arkeoloji Dahil), Türk Coğrafyası Arkeolojisi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Aralık 2009 |
| Gönderilme Tarihi | 24 Mart 2009 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2009 Sayı: 12 |
Kaynak Göster
- Makale Dosyaları
Vedat Dalokay Caddesi No: 112 Çankaya 06670 ANKARA
tuba-ar@tuba.gov.tr
(+90) (212) 219 16 60
TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi / Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology (TÜBA-AR), dergide yayımlanan makalelerde ifade edilen görüşleri resmî olarak benimsememekte ve derginin basılı ya da çevrim içi sürümlerinde yer alan herhangi bir ürün veya hizmet reklamı konusunda garanti vermemektedir. Yayımlanan makalelerin bilimsel ve hukuki sorumluluğu yazar(lar)a aittir.
Makalelerle birlikte gönderilen resim, şekil, tablo vb. materyaller özgün olmalı ya da daha önce yayımlanmışlarsa, hem basılı hem de çevrim içi sürümlerde yayımlanmak üzere eser sahibinden alınmış yazılı izinle birlikte sunulmalıdır. Yazar(lar), dergide yayımlanan çalışmalarının telif hakkını saklı tutar. Makale dergide yayımlandığında, mali haklar ve umuma iletim hakları, işleme, çoğaltma, temsil, basım, yayın ve dağıtım hakları TÜBA’ya devredilecektir. Yayımlanan tüm içeriklerin (metin ve görsel materyaller) telif hakları dergiye aittir. Dergide yayımlanmak üzere kabul edilen makaleler için telif hakkı ya da başka bir ad altında ödeme yapılmaz ve yazar(lar)dan makale işlem ücreti alınmaz; ancak yeniden baskı (reprint) talepleri yazarın sorumluluğundadır.
Bilimsel bilgi ve araştırmalara küresel açık erişimi teşvik etmek amacıyla TÜBA, çevrim içi olarak yayımlanan tüm içeriklerin (aksi belirtilmedikçe) okuyucular, araştırmacılar ve kurumlar tarafından serbestçe kullanılmasına izin vermektedir. Bu kullanım, eserin kaynağının belirtilmesi koşuluyla ve ticari amaç dışında, herhangi bir değişiklik yapılmaksızın Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0) Uluslararası Lisansı kapsamında mümkündür. Ticari kullanım için lütfen yayıncı ile iletişime geçiniz.