ÇALTILAR HÖYÜK GEÇ KALKOLİTİK DÖNEM YERLEŞİM MİMARİSİ: İLK BULGULARIN BİR DEĞERLENDİRMESİ

Year 2025, Issue: 36, 11 - 23, 30.06.2025

Ayşegül Aykurt , Kadir Böyükulusoy

Abstract

Çaltılar Höyük’te 2021 yılında başlatılan arkeolojik kazılar, Batı Anadolu’nun tarih öncesi dönemlerine ilişkin önemli bulgular ortaya koymuştur. Kısa zamanda yapılan kazılar höyüğün Geç Kalkolitik Dönem, Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Geç Tunç Çağı ve Arkaik Dönem’de yerleşim gördüğünü ortaya koymuştur. Güneybatı Anadolu Bölgesi’nde höyük kazılarının sınırlı olması ve Geç Kalkolitik Dönem’den Arkaik Dönem’e kadar uzanan bir stratigrafiye sahip olması nedeniyle Çaltılar Höyük Batı Anadolu arkeolojisine önemli katkılar sunacağı açıktır. Makalenin konusunu oluşturan Geç Kalkolitik Dönem yerleşiminin ise, şimdilik, dört mimari tabakadan oluştuğu anlaşılmıştır. Bu çalışmada yerleşimin Geç Kalkolitik Dönem mimarisine odaklanılmakla birlikte; Anadolu’nun faklı bölgelerindeki benzer mimari teknikler ile karşılaştırmalar yapılarak, hem tabaklanma hem de mimari farklılıkların ortaya konulması amaçlanmıştır. Ayrıca, Çaltılar Höyük sakinleri tarafından kullanılan özel inşaat yöntemlerinin ardındaki mantık araştırılmakta ve genel yerleşim şeması analiz edilmektedir.

Keywords

Çaltılar Höyük , Geç Kalkolitik Dönem , Mimari , Wattle and Daub , Pisé , ağaç

LATE CHALCOLITHIC ARCHITECTURE AT ÇALTILAR HÖYÜK: ASSESSMENT OF THE FIRST FINDS

Abstract

The archaeological excavations initiated at Çaltılar Höyük in 2021 yielded significant findings regarding the prehistoric periods of Western Anatolia. Despite the brief duration of the excavations, they revealed a continuous occupation of the mound spanning the Late Chalcolithic, Early Bronze Age, Middle Bronze Age, Late Bronze Age, and Archaic Periods. Given the scarcity of mound excavations in Southwestern Anatolia and the extensive stratigraphy at Çaltılar Höyük, this site is expected to significantly enhance our understanding of Western Anatolian archaeology. The Late Chalcolithic settlement, which is the focus of this article, has so far been found to comprise four architectural phases. While this study primarily examines the Late Chalcolithic architecture of the settlement, comparisons with similar architectural techniques in different regions of Anatolia are intended to elucidate differences in both construction methods and architectural design. Furthermore, it explores the rationale behind the specific construction methods employed by the inhabitants of Çaltılar Höyük and analyzes the overall settlement scheme.

Keywords

Çaltılar Höyük , Late Chalcolithic Period , Architecture , Wattle and Daub , Pisé , Wooden

References

• Aykurt, A., Böyükulusoy, K. & Oğuzhanoğlu, U. (2023). Çaltılar Höyük 2021 yılı kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 42(1), 313–327.
• Aykurt, A., Böyükulusoy, K. & Oğuzhanoğlu, U. (2024). Çaltılar Höyük 2022 yılı kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 43(4), 333–351.
• Bailey, D. W. (2000). Balkan Prehistory: Exclusion, incorporation and identity. Routledge.
• Baird, D. (2012). Pınarbaşı. Orta Anadolu’da Epi–Paleolitik konak yerinden yerleşik köy yaşamına. M. Özdoğan & N. Başgelen (Ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem. Yeni kazılar, yeni bulgular (s. 285–311) içinde. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Bittel, K. (1960). Fikirtepe kazısı. V. Türk Tarih Kongresi, 12–17 Nisan 1956 (s. 29–36) içinde. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Borić, D. (2008). First households and house societies in European prehistory. A. Jones (Ed.), Prehistoric Europe: Theory and Practices (s. 109–142) içinde. Wiley–Blackwell.
• Braidwood, R. J., Çambel, H. & Schirmer, W. (1981). Beginnings of village–farming communities in Southeastern Turkey: Cayönü Tepesi, 1978 and 1979. Journal of Field Archaeology, 8(3), 249–258.
• Bryce, T. R. (2005). The Kingdom of the Hittites. Oxford University Press.
• Burke, A. A. (2004). The architecture of defense: Fortified settlements of the Levant during the Middle Bronze Age [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. The University of Chicago.
• Coulton, J. J. (1989). Balboura Survey. Anatolian Studies, 39, 12–13.
• Coulton, J. J. (1992). Balboura Survey 1988, 1990. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 9, 47–57.
• Coulton, J. J. (1993). North Lycia before the Romans. J. Borchhardt & G. Dobesch (Ed.), Akten des II. Internationalen Lykien–Symposions (s. 79–85) içinde. Verlag de Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Coulton, J. J. (1998). Highland cities in south–west Turkey: The Oinoanda and Balboura Surveys. R. Matthews (Ed.), Ancient Anatolia. Fifty Years’ Work by the British Institute of Archaeology at Ankara (s. 225–236) içinde. British Institute at Ankara.
• Duru, R. (2008). MÖ 8000’den MÖ 2000’e: Burdur–Antalya Bölgesi’nin altıbin yılı. Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
• Efe, T. & Fidan, E. (2008). Complex two in the early bronze II upper town of Küllüoba near Eskişehir (With an appendix on the faunal remains by Can Y. Gündem). Anatolica, XXXIV, 67–102.
• Erkanal, H. (2008). Die neuen forschungen in Bakla Tepe bei İzmir. H. Erkanal, H. Hauptmann, V. Şahoğlu & R. Tuncel (Ed.), Proceedings of the International Symposium. The Aegean in the Neolithic, Chalcolithic and the Early Bronze Age (s. 165–177) içinde. Ankara Üniversitesi Sualtı Arkeolojik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ANKÜSAM) Yayın No: 1.
• Erkanal, H. & Şahoğlu, V. (2016). Liman Tepe, an Early Bronze Age trade center in Western Anatolia: Recent Investigations. E. Pernicka, S. Ünlüsoy & S. W. E. Blum (Ed.), Studio Troica Monographien 8, Early Bronze Age Troy: Chronology, Cultural Developments and Interregional Contacts (s. 157–166) içinde. Verlag Dr. Rudolf Habelt GMBH.
• Eslick, C. (1992). Elmalı–Karataş I. The Neolithic and Chalcolithic Periods: Bağbaşı and other sites. Bryn Mawr College.
• Forget, M., Regev, L. & Gross, R. (2015). Physical and mineralogical properties of experimentally heated sun–dried mud bricks: Implications for reconstruction of environmental factors influencing the appearance of mud bricks in archaeological conflagration events. Journal of Archaeological Science: Reports, 2, 80–93. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2015.01.008
• Gimbutas, M. (1974). Achilleion: A Neolithic mound in Thessaly; preliminary report on 1974 excavations. Journal of Field Archaeology, 1 (3–4), 277–302. https://www.jstor.org/stable/529295.
• Goring–Morris, A. N. & Belfer–Cohen, A. (2008). A roof over one’s head: Developments in near eastern residential architecture across the Epipalaeolithic–Neolithic transition. J. P. Bocquet Appel & O. Bar Yosef (Ed.), The Neolithic demographic transition and its consequences (s. 239–286) içinde. Springer.
• Goring–Morris, A. N. & Belfer–Cohen, A. (2013). Houses and households: A Near Eastern perspective. D. Hofmann & J. Smyth (Ed.), Tracking the Neolithic house in Europe – Sedentism, architecture and Practise (s. 19–44) içinde. Springer. https://doi.org/10.1007/978–1–14614–5289–8 2.
• Hawkins, J. D. (1998). Tarkasnawa king of Mira: “Tarkondimos”, Boğazkoy sealings and Karabel. Anatolian Studies, 48, 1–31.
• Horejs, B. & Schwall, C. (2014). Interaction as a stimulus? Çukuriçi Höyük and the transition from the Late Chalcolithic to the Early Bronze Age in Western Anatolia. S. Dietz, F. Mavridis, Ž. Tankosić & T. Takaoğlu (Ed.), Communities in Transition: The Circum–Aegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (s. 530–537) içinde. Oxbow Books.
• Karul, N. (2000). Die vorbronzezeitliche Architectur in Ostthrakien. S. Hiller & V. Nikolov (Ed.), Karanovo III: Beiträge Zum Neolithikum in Süsosteuropa (s. 131–136) içinde. Phoibos Verlag.
• Karul, N. (2011). The emergence of Neolithic life in south and east Marmara region. R. Krauß (Ed.), Beginnings–new research in the appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the Carpathian Basin (s. 57–65) içinde. Verlag Marie Leidorf GmbH.
• Karul, N. & Avcı, M. B. (1999). Neolithic communities in the Eastern Marmara Region: Aktopraklık C. Anatolica, XXV, 1–15.
• Korfmann, M. & Kromer, B. (1993). Demircihüyük, Beşik-Tepe, Troia. Eine zwischenbilanz zur chronologie dreier orte in westanatolien. Studia Troica 3, 135–171.
• Koşan, O. Z. (2009). Neolitik Çağ’dan Erken Tunç Çağı sonuna kadar Anadolu’da savunma mimarisi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kromer B., Korfmann, M. & Jablonka, P. (2003) Heidelberg radiocarbon dates for Troia I to VIII and Kumtepe. G. A. Wagner, E. Pernicka & H. P. Uerpmann (Ed.), Troia and the Troad. Scientific Approaches, Natural Science in Archaeology (s. 43–54) içinde. Springer.
• Macanova, V. (2000). Neolithische siedlung bei rakitovo. Stratigraphie und chronologie. S. Hiller & V. Nikolov (Ed.), Karanovo III: Beiträge zum Neolithikum in Süsosteuropa (s. 59–73) içinde. Phoibos Verlag.
• Mellaart, J. (1970). Excavations at Hacılar I. Edinburgh University Press.
• Mellink, M. J. (1995). Homer, Lycia, and Lukka. S. P. Morris & J. B. Carter (Ed.), The ages of homer. A tribute to emily townsend vermeule (s. 33–42) içinde. University of Texas.
• Momigliano, N. (2013). Çaltılar arkeolojik projesi 2012/Çaltılar archaeological project. ANMED Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri, 2013(11), 178–184.
• Momigliano, N., Greaves, A., Hodos, T., Aksoy, B., Brown, A., Kibaroğlu, M. & Carter, T. (2011). Settlement history and material culture in Southwest Turkey: Report on the 2008–2010 survey at Çaltılar Höyük (Northern Lycia). Anatolian Studies, 61, 61–121. https://doi.org/10.1017/S0066154600008796
• Mytum, H. & Meek, J. (2020). Experimental archaeology and roundhouse excavated signatures: the investigation of two reconstructed Iron Age buildings at Castell Henllys, Wales. Archaeological and Anthropological Sciences, 12(3), 1–19. https://link.springer.com/article/10.1007/s12520–020–01028–y
• Naumann, R. (1991). Eski Anadolu mimarlığı (B. Madra, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Niemeier, W. D. (1999). Mycenaeans and Hittites in war in western Asia Minor. R. Laffineur (Ed.), Aegaeum 19, POLEMOS: Le contexte guerrier en Egee a l’âge du Bronze içinde (s. 141–155). University of Texas.
• Özdoğan, A. E. (2007). Çayönü. M. Özdogan & N. Başgelen (Ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni kazılar, yeni bulgular (s. 57–97) içinde. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özdoğan, E. (2011). The emergence of Neolithic life in South and East Marmara Region. R. Krauß (Ed.), Beginnings–New research in the appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the Carpathian Basin (s. 213–223) içinde. Verlag Marie Leidorf GmbH.
• Özdoğan, E. (2016). “Kanlıgeçit – an Anatolian model of an Urban Center in Eastern Thrace: An Overview. E. Pernicka, S. Ünlüsoy & S. W. E. Blum (Ed.), Studio Troica Monographien 8, Early Bronze Age Troy: Chronology, cultural developements and interregional contacts (s. 97–207) içinde. Verlag Dr. Rudolf Habelt GMBH.
• Özdoğan, M. (2007). Amidst Mesopotamia–centric and Euro–Centric approaches: The changing role of the Anatolian Peninsula between the East and the West. Anatolian Studies, 57, 17–24.
• Özdoğan, M. (2011). Archaeological evidence on the westward expansion of farming communities from eastern Anatolia to the Aegean and the Balkans. Current Anthropology, 52 (4), 415–430.
• Özdoğan, M., Karul, N. & Özdoğan, E. (2003). Mezraa–Teleilat Höyüğü 4. dönem çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 25(2), 235–244.
• Özkan, T. & Erkanal, H. (1999). Tahtalı Barajı kurtarma kazısı projesi. İzmir.
• Ridley, C., Wardle, K. A., Mould, C. A., Smith, J. C., Housely, R., Hubbard, R., Musgrave, J. & Phelps, B. (2000). Servia I: Anglo–Hellenic rescue excavations 1971–73. The British School at Athens. Supplementary Volumes, 32, 1–370. https://www.jstor.org/stable/40856111.   Robb, J. (2007). The Early Mediterranean Village: Agency, material culture, and social change in Neolithic. Camdridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511499647.
• Roodenberg, J. (2000). Early village development at Ilıpınar, NW Anatolia. S. Hiller & V. Nikolov (Ed.), Karanovo III: Beiträge Zum Neolithikum in Südosteuropa (s. 185–191) içinde. Phoibos Verlag.
• Roodenberg, J. (2011). Investigations at Menteşe Höyük in the Yenişehir Basin (1996–1997). Anatolica, XXXVII, 21–36.
• Roodenberg, J. & Alpaslan–Roodenberg, S. (1999). Doğu Marmara Bölgesi: Ilıpınar Kazıları. Arkeoloji ve Sanat, 89, 16–21.
• Roodenberg, J. & Alpaslan–Roodenberg, S. (2007). Ilıpınar ve Menteşe: Doğu Marmara’da Neolitik Döneme ait iki yerleşme. M. Özdogan & N. Başgelen (Ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (s. 393–400) içinde. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Sampson, A., Kozlowski, J. K., Kaczanowska, M. & Giannouli, B. (2002). The Mesolithic Settlement at Maroulas, Kythnos. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 2 (1), 45–67. https://www.maajournal.com/index.php/maa/article/view/26.
• Sampson, A., Kaczanowska, M. & Kozlowski, J. K. (2010). The Prehistory of the island of Kythnos (Cyclades, Greece) and the Mesolithic settlement at Maroula. Polish Academy of Arts and Sciences.
• Sampson, A., Kaczanowska, M. & Kozlowski, J. K. (2012). Mesolithic occupations and environments on the island of ikaria, Aegean, Greece. Polska Akademia Umiejętności.
• Stevanović, M. (1997). The age of clay: The social dynamics of house destruction. Journal of Antropological Archaeology, 16, 334–395. https://doi.org/10.1006/jaar.1997.0310.
• Şahoğlu, V. & Tuncel, R. (2014). New Insights into the Late Chalcolithic of Coastal Western Anatolia: A view from Bakla Tepe. Izmir. B. Horejs & M. Mehofer (Ed.), Western Anatolia before Troy ProtoUrbanisation in the 4th Millennium BC?. Proceedings of the International Symposium held at the Kunsthistorisches Museum Wien, Vienna, Austria, 21‒24 November, 2012 (s. 65–82) içinde. Austrian Academy of Sciences, Vienna.
• Takaoğlu, T. & Korkut, T. (2019). MÖ 9. binyıl sonunda Girmeler Mağarası. A. Ören & E. Erdan (Ed.), Doğudan Batıya 70. Yaşında Serap Yaylalı’ya sunulan yazılar (s. 485–500) içinde. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Takaoğlu, T., Korkut, T., Erdoğu, B. & Işın, G. (2014). Archaeological evidence for 9th and 8th millennia BC at Girmeler Cave near Tlos in SW Turkey. Documenta Praehistorica, XLI, 111–118.
• Tringham, R. (2000). Southeastern Europe in the transition to agriculture in Europe: Bridge, buffer, or mosaic. T. D. Price (Ed.), Europe’s First (s. 485–500) içinde. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Tuncel, R. & Sahoğlu, V. (2018). The Chalcolithic of Coastal Western Anatolia: A view from Liman Tepe, İzmir. S. Dietz, F. Mavridis, Ž. Tankosić & T. Takaoğlu (Ed.), Communities in transition: The circum–Aegean area during the 5th and 4th millennia BC (s. 513–529) içinde. Oxbow Books.
• Quiles, M. P. (2022). Studying daub: Orientations for the macroscopic analysis of earth building fragments in archaeology. Advances in Archaeological Practice, 10(4), 440–451. https://doi.org/10.1017/aap.2022.22.
• Umurtak, G. (2005). Burdur–Antalya Bölgesi’nde Neolitik Çağ mimarlık gelenekleri gözlemler–değerlendirmeler. Colloquium Anatolicum, IV, 1–15.
• Warner, J. L. (1994). Elmalı–Karataş II: The Early Bronze Age village of Karataş. Bryn Mawr College.
• Watkins, T. (2010). New light on Neolithic revolution in south–west Asia. Antiquity, 84, 621–634. https://doi.org/10.1017/S0003598X00100122.
• Wernick, N. (2016). Once More Unto the Breach: A Re–Examination of Beni Hasan’s ‘Battering Ram’ and ‘Glacis’. Zeitschrift für Ägyptische Sprache und Altertumskunde, 143(1), 106–128. https://doi.org/10.1515/zaes–2016–0008.
• Wright, G. (1968). Tell el–Yehūdiyah and the Glacis. Zeitschrift des Deutschen Palästina–Vereins, 84(1), 1–17.