CRITICAL DISCOURSE ANALYSIS OF ABDÜLHAK HÂMİD TARHAN'S PLAY HAKAN

Year 2024, Issue: 56, 11 - 27, 04.12.2024

Tolga Alver

Abstract

Abdulhak Hamid Tarhan’s play Hakan is a play written in the Early Republican Period and showing the characteristics of that period. Tarhan, who had many works in his long literary life, wanted to write a theater play in accordance with the canon of the Early Republican Period in the last years of his life. The plot of the play includes many details regarding the propaganda of the period. The play was written within the scope of the Turkish History Thesis, which especially affected the Early Republican Period canon. In the work, the emphasis on Turkism is very dominant. The fictional time of the play Hakan, written in verse, dates back to very old times. At this time, Turks dominated the whole world. In addition, the work also has fantastic features in some of its characters. Besides that, Hakan, the main character of the play, is identified with Mustafa Kemal Ataturk with some of his characteristics. Critical discourse analysis, pioneered by figures such as Fairclough and van Dijk, argues that literature is not just a set of certain discourses defined on the basis of certain textual features. Finding out what the text does not say, determining the narrative that is intended to be told or indirectly mentioned in the text, is related to knowing the events and historical process. These elements are tried to be revealed through critical discourse analysis. In this study, Abdulhak Hamid Tarhan’s play Hakan will be discussed in these three dimensions according to Fairclough's discourse analysis method. In the first dimension, text analysis will be carried out. In this part, the plot of the text, the formal features in the text and the words used will be focused on. In the second dimension, discourse analysis will be carried out by interpreting the text. In the third dimension, the text will be approached in terms of social analysis.

Keywords

Critical Discourse Analysis, Theater, Hakan

ABDÜLHAK HÂMİD TARHAN’IN HAKAN OYUNUNUN ELEŞTİREL SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİ

Abstract

Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Hakan oyunu Erken Cumhuriyet Dönemi’nde kaleme alınan ve o dönemin özelliklerini gösteren bir piyestir. Uzun edebî hayatına birçok eser sığdıran Tarhan, yaşamının son dönemlerinde Erken Cumhuriyet Dönemi kanonuna uygun bir tiyatro eseri yazmak istemiştir. Piyesin olay örgüsü içerisinde dönemin propagandalarına ilişkin pek çok detay yer almaktadır. Oyun özellikle Erken Cumhuriyet Dönemi kanonunu etkileyen Türk Tarih Tezi kapsamında kaleme alınmıştır. Eserde daha çok Türkçülük vurgusu ön plandadır. Manzum bir biçimde yazılan Hakan oyununun kurgusal zamanı çok eski tarihlere dayanmaktadır. Bu tarihlerde Türkler tüm dünyaya hâkimdir. Ayrıca eser bazı karakterler özelinde fantastik özellikler de taşımaktadır. Bunun yanında oyunun başkarakteri olan Hakan, bazı özellikleri ile Mustafa Kemal Atatürk ile özdeşleştirilmiştir. Fairclough ve van Dijk gibi isimlerin öncülüğünü yaptığı eleştirel söylem çözümlemesi, edebiyatın sadece belirli metinsel özellikler temelinde tanımlanan belirli söylemler dizisi olmadığını savunur. Metnin söylemediğinin bulunması, metinde anlatılmak istenen veya dolaylı olarak bahsedilen anlatının tespit edilmesi, olayları ve tarihsel süreci bilmekle bağlantılıdır. Eleştirel söylem çözümlemesi ile bu unsurlar ortaya çıkarılmaya çalışılır. Bu çalışmada Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Hakan piyesi Fairclough’un söylem çözümleme yöntemine göre üç boyutta ele alınacaktır. Birinci boyutta metin incelemesi yapılacaktır. Bu kısımda metnin olay örgüsü, metindeki şekilsel özellikler ve kullanılan sözcükler üzerinde durulacaktır. İkinci boyutta metin yorumlanarak söylem çözümlemesi yapılacaktır. Üçüncü boyutta ise toplumsal çözümleme açısından metne yaklaşılacaktır.

Keywords

Eleştirel Söylem Çözümlemesi, tiyatro, Hakan

References

• Akıncı, Gündüz. Abdülhak Hâmit Tarhan Hayatı, Eserleri ve Sanatı. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1954.
• Akman, Eyüp. “Türk Mitolojisi ve Halk Şiirinde “Sarı/Kızıl Öküz” İnancı.” Journal of Turkology, c. 22, no. 1, 2012, ss. 1-16.
• And, Metin. Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İletişim Yayınları, 2014.
• Apaydın, Dinçer. “Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinin İlk On Yılında Ortak Yönelişler.” Gazi Türkiyat, no. 13, 2013, ss. 133-155.
• Ardalı Büyükarman, Didem. Türk Tiyatro Edebiyatında Vatan Kavramı. 2007. Marmara Ü, Doktora tezi.
• Banarlı, Nihat Sami. Türkçenin Sırları. Kubbealtı Neşriyatı, 2004.
• Bayat, Fuzuli. Mitolojiye Giriş. Ötüken Neşriyat, 2007.
• Buttanrı, Müzeyyen. “Atatürk’ün Tarih Tezinin Devrindeki Tarihî Tiyatro Eserlerine Yansıması.” Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 3, no. 2, 2002, ss. 25-62.
• Doyuran, Levent. “Medyatik Bir Çalışma Alanı Olarak Eleştirel Söylem Çözümlemesi (Televizyon Dizileri Örneğinde).” Erciyes İletişim Dergisi, c. 5, no. 4, 2018, ss. 301-323.
• Elhajhamed, Abdulsattar. “Abdülhak Hâmid’in Piyeslerinde Arap İmajı.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 19, no. 34, 2017, ss. 1-13.
• Eskin, Şerif. “Abdülhak Hâmid’in Ardından Halkevlerinde Düzenlenen Anma Törenleri ve Bir Ulusal Mit Yaratım Süreci.” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, no. 10, 2017, ss. 135-170.
• Güngör, Engin. “Bozkır Türk Kültüründe Mitolojik Demir ve Kutsal Efendileri (Demirciler)”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, c. IV, no. II, 2021, s. 235-243.
• Gür, Tahir. “Post-Modern Bir Araştırma Yöntemi Olarak Söylem Çözümlemesi.” ZfWT, c. 5, no. 1, 2013, ss. 185-202.
• Işıkay Gürbüz, Ömrüm. “Abdülhamid Döneminde Sansürlenen Piyesler.” International Journal of Humanities and Education, c. 4, no. 8, 2018, ss. 187-198.
• Karaburgu, Oğuzhan. Şairin Sahneye Düşen Gölgesi Abdülhak Hamit Tarhan’ın Tiyatroları Üzerine Bir İnceleme. Kesit Yayınları, 2012.
• Karaburgu, Oğuzhan. “Şair-i Azam Abdülhak Hâmid Tarhan'ın Tiyatro Yazarı Olarak Dil ve Üslûb.” Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, c. 2, no. 1, 2013, ss. 270-287.
• Karaca, İsmail. “Öz Türkçeciliğin” Edebî Eserlere Yansıması.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 60, no. 1, 2020, ss. 347-372.
• Karaduman, Sibel. “Eleştirel Söylem Çözümlemesinin Eleştirel Haber Araştırmalarına Katkısı ve Sunduğu Perspektif.” Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, c. 4, no. 2, 2017, ss. 31-46.
• Koç, Murat. “Mektuplarda Edebiyat Dünyamız I Abdülhak Hamid Tarhan'ın Mektupları.” İlmi Araştırmalar, no. 13, 2002, ss. 85-110.
• Mermer, Kenan. “Pozitivizm Gölgesinde Metafizik Algının Dönüşümüne Bir Örnek: Abdülhak Hâmid Tarhan.” Dini Araştırmalar, c. 13, no. 37, 2010, ss. 73-92.
• Müfitler, Betül. “Norman Fairclough’un Eleştirel Söylem Çözümleme Modeline Göre Mahtumkulu Divanı’nın İdeoloji ve Güç / İktidar Temelinde Değerlendirilmesi.” Folklor Akademi Dergisi, c. 6, no. 1, 2023, ss. 74-94.
• Okur, Mehmet. “Halkevlerinin Kültür Faaliyetlerinde Edebî Metinlerin Rolü.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, c. 11, no. 24, 2018, ss. 385-398.
• Özer, Ömer. “Eleştirel söylem çözümlemesi: Haber örnekleri üzerinden bir inceleme.” Etkileşim, no. 9, 2022, ss. 36-54.
• Papatya, Nurhan ve Mehmet Ali Geniş. “Reklamlarda İdeolojik Dil ve Söylem: Norman Faırclough Ekseninde Eleştirel Bir Değerlendirme.” Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, c. 5, no. 3, 2018, ss. 954-976.
• Sarıçiçek, Mümtaz. “Abdülhak Hamid Tarhan’ın Tiyatrolarında Endülüs.” ZfWT, c. 7, no. 2, 2015, ss. 73-85.
• Safi, İhsan. “Abdülhak Hamid Tarhan’ın Eserlerinde Tarih ve Hükümdarlar.” Turkish Studies, c. 4, no. 1-II, 2009, ss. 1905-1930.
• Soydaş, Hakan. “Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Paris Yaşamının Divâneliklerim Yahut Belde Adlı Eserine Yansımaları.” Selçuk Türkiyat, no. 52, 2021, ss. 115-142.
• Şah, Umut. “Eleştirel Söylem Analizi: Temel Yaklaşımlar.” Kültür Araştırmaları Dergisi, no. 7, 2020, ss. 210-231.
• Şengül, Abdullah. “Tiyatro Edebiyatımıza Osmanlı Öncesi Türk Tarihinin Etkisi.” Sosyal Bilimler Dergisi, c. 4, no. 1, 2002, ss. 47-63.
• Şengül, Abdullah. “Türk Tiyatrosunda Tarih.” International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, c. 4, no. 1, 2009, ss. 1931-1987.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Çağlayan Kitabevi, 1988.
• Tarhan, Abdülhak Hamit. Abdülhak Hamit Tarhan’ın tiyatroları-7. Dergâh Yayınları, 2002.
• Van Dijk, Teun A. “Cognitive Processing of Literary Discourse.” Poetics Today, c. 1, no. 1/2, 1979, ss. 143-159.
• Yardım, Gözde ve Hilal Doğruel. “Eleştirel Söylem Çözümlemesi Bağlamında Haber Metinlerinin İncelenmesi: Pippa Bacca Cinayeti Örneği.” Erciyes İletişim Dergisi, c. 6, no. 1, 2019, ss. 137-148.
• Yavuzer, Mehmet Şahin. “Eleştirmenlerin Gözüyle Abdülhak Hâmit Tarhan.” Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 6, no. 1, 2020, ss. 223-298.
• Yılmaz, Engin. “Mahtumkulu’nun Şiirlerinin Eleştirel Söylem Çözümlemesi Bakımından İncelenmesi.” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, no. 48, 2019, ss. 235-244.