TURİZMİN EKONOMİK VE SOSYAL ETKİLERİ: TÜRKİYE ÜZERİNE TEORİK BİR DEĞERLENDİRME

Year 2025, Volume: 14 Issue: 2, 330 - 371, 30.10.2025

İbrahim Halil Uçar

https://doi.org/10.7460/turar.1633694

Abstract

Turizm, hem küresel hem de yerel ekonomilere katkı sağlayan stratejik bir sektördür. Temel işlevleri arasında ekonomik büyümeyi desteklemek, döviz geliri sağlamak, ödemeler dengesini iyileştirmek ve milli geliri artırmak yer almaktadır. Emek yoğun yapısı sayesinde turizm, önemli ölçüde istihdam yaratmakta ve tarım, sanayi ve hizmetler gibi sektörler üzerinde dolaylı etkiler yoluyla ekonomik çeşitlenmeyi ve bölgesel kalkınmayı teşvik etmektedir. Ayrıca turizm, altyapı yatırımlarını olumlu yönde etkileyerek ekonomik temelleri güçlendirmekte ve ulusal modernleşmeyi desteklemektedir. Turizmin iç fiyatlar üzerindeki etkilerinin etkin bir şekilde yönetilmesi, yerel halkın yaşam standartlarının korunması açısından önemlidir. Turizm gelirleri, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, ticaret açıklarının kapatılmasında ve döviz rezervlerinin sürdürülmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Turizmin sürdürülebilirliği, doğal kaynakların korunması, kültürel mirasın gözetilmesi ve yerel toplulukların ekonomik kalkınma süreçlerine entegrasyonu ile yakından ilişkilidir. Bulgular, sektörün uzun vadeli başarısının çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik ilkeleriyle uyumlu politikaların uygulanmasına bağlı olduğunu göstermektedir. Bu çalışma, 2000–2023 dönemi için turizmin ekonomik etkilerini inceleyen bir literatür taramasıdır. Araştırmada ikincil veriler kullanılmış, güvenilir ulusal ve uluslararası kaynaklardan elde edilen veriler tablo ve grafiklerle sunulmuş ve tanımlayıcı istatistiklerle analiz edilmiştir. Çalışmada turizmin ödemeler dengesi, milli gelir, ihracat, istihdam, bölgesel kalkınma ve altyapı yatırımları üzerindeki etkileri özel olarak değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, çalışma turizmin ekonomik büyüme, bölgesel kalkınma ve sosyal refah üzerindeki çok boyutlu etkilerini ortaya koymakta olup, stratejik yönetim ve sürdürülebilir politikaların hem yerel topluluklar hem de genel ekonomi açısından faydaların en üst düzeye çıkarılmasında merkezi bir rol oynadığını vurgulamaktadır.

Keywords

Turizm , Ekonomik Etkiler , Milli Gelir , İstihdam , Türkiye , Sürdürülebilirlik , Bölgesel Kalkınma

ECONOMIC AND SOCIAL IMPACTS OF TOURISM: A THEORETICAL EVALUATION ON TURKEY

Abstract

Tourism is a strategic sector that contributes to both global and local economies. Its key functions include supporting economic growth, generating foreign exchange, improving the balance of payments, and increasing national income. Due to its labor-intensive nature, tourism creates significant employment opportunities and promotes economic diversification and regional development through indirect effects on sectors such as agriculture, industry, and services. Moreover, tourism positively impacts infrastructure investments, strengthening economic foundations and supporting national modernization. Effective management of tourism’s effects on domestic prices is essential to maintain local living standards. Tourism revenues play a critical role, especially in developing countries, in addressing trade deficits and maintaining foreign exchange reserves. The sustainability of tourism is closely linked to the preservation of natural resources, the protection of cultural heritage, and the integration of local communities into economic development processes. Findings indicate that the long-term success of the sector depends on the implementation of policies aligned with environmental, social, and economic sustainability principles. This study is a literature review examining the economic impacts of tourism for the period 2000–2023. Secondary data from reliable national and international sources were used, presented in tables and graphs, and analyzed using descriptive statistics. The study specifically evaluates tourism’s effects on the balance of payments, national income, exports, employment, regional development, and infrastructure investments. In conclusion, the study highlights the multifaceted role of tourism in economic growth, regional development, and social welfare, emphasizing that strategic management and sustainable policies play a central role in maximizing benefits for both local communities and the broader economy.

Keywords

Tourism , National Income , Employment , Sustainability

References

• Akat, Ö., (2000) Pazarlama Ağırlıklı Turizm İşletmeciliği, Ekin Kitabevi, Bursa
• Akıncı, Z., Kayalar, M and Demirel, O, N., (2012) Konaklama İşletmelerinde Kriz Yönetimi: Yöneticilerin Kriz Yönetimi Yaklaşımına Yönelik Bir Uygulama, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 49(572),79-100
• Akova, İ., (1998) Türkiye’de Turizm Sektörünün Olanakları ve Ekonomik Fonksiyonları, Coğrafya Dergisi, 1(2), 61-92
• Aktaş, C., (2005) Türkiye’nin Turizm Gelirlerini Etkileyen Değişkenler için En Uygun Regresyon Denkleminin Belirlenmesi, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 6(2),163-174
• Amerta, M., Sara, M and Bagiada, K., (2018) Sustainable Tourism Development, International Research Journal of Management, IT & Social Sciences, 5(2): 248~254
• Aslan, M., (2010) Turizmin Türkiye’nin Ödemeler Dengesine Etkisinin Analizi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi, Ankara
• Beyazit, D., (2003) Turizm Sektöründe İkinci (Yazlık) Konutların Türkiye Ekonomisindeki Etkilerinin İstatistiksel Analizi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Seri/Rapor No:0029209, Edirne, 1-155
• Bulut, E., (2000) Türk Turizminin Dünyadaki Yeri ve Dış Ödemeler Bilançosuna Etkisi, G.Ü.İ.İ.B.F, Dergisi, 2(3), 71-86
• Cooper, C., Fletcher, J., Fyall, A., Gilbert, D and Wanhill, S., (2005) Tourism Principles and Practice, Pearson Education Limited Edinburgh Gate Harlow Essex CM20 2JE England,
• Çeken, H., (2008) Turizmin Bölgesel Kalkınmaya Etkisi Üzerine Teorik Bir İnceleme, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, 10(2), 293-306;
• Çıkın, A., Çeken, H and Uçar, M., (2009) Turizmin Tarım Sektörüne Etkisi, Argo-Turizm ve Ekonomik Sonuçları, Tarım Ekonomisi Derğisi,15(1-2), 1-8
• Çoban, O and Özcan, C., (2013) Türkiye’de Turizm Gelirleri Ekonomik Büyüme İlişkisi: Nedensellik Analizi (1963-2010), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(1), 243-261
• Çımat, A and Bahar, O., (2003) Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri ve Önemi Üzerine Bir Değerlendirme, Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, 3(6),1-18
• Demirci Orel, F., (2003) Turizmde Hizmet Pazarlaması, Karahan Kitabevi, Adana
• Dilber, İ., (2007) Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkisinin Girdi-Çıktı Tablosu Yardımıyla Değerlendirilmesi, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14(2), 205-220
• Durgun, A., (2006) Bölgesel Kalkınmada Turizmin Rolü: Isparta Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 1-184
• Ganeshamoorthy, K., (2019) The Employment Effect of Tourism: A Dynamic Analysis, American Journal of Humanities and Social Sciences Research (AJHSSR 3(10),119-126
• Kaya, A and Canlı,B., (2013) Türkiye’ye Yönelik Uluslararası Turizm Talebinin Belirleyenleri: Panel Veri Yaklaşımı, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2); 43-54
• Kızılgöl, Ö and Erbaykal., (2008) Türkiye’de Turizm Gelirleri ile Ekonomik Büyüme İlişkisi: Bir Nedensellik Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 351-360
• Künü, S., Hopoğlu, S., Gürçam, Ö and Güneş, Ç., (2015) Turizm ve Bölgesel Kalkınma Arasındaki İlişki: Doğu Karadeniz Bölgesi Üzerine Bir İnceleme, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (7), 71-93
• Lundberg, D.E., Krishnamoorthy, M and Stavenga, M.H., (1995) Tourism Economics, John Wiley&Sons, Inc.,605 Third Avenue, New York, NY 10158-0012,
• Coşkun, N., (2010) Türkiye’de Turizm Politikaları ve Turizm Sektörü Üzerindeki Etkileri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, Ankara
• Oktayer, N., Susam, N and Çak, M., (2007) Türkiye'de Turizm Ekonomisi, İstanbul Ticaret Odası Yayını, İstanbul, 1-192
• Önal, B.Y., Kandır, S., Karadeniz, E and Texcan, E., (2008) Türk Turizm Sektörünün Gelişimi Açısından Uygulanan Vergi Politikalarının Değerlendirilmesi, IV. Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi: Belek/Antalya, 827-851, 1-20.
• Öztaş, K., (2002) Turizm Ekonomisi Genel Turizm Bilgileri, Nobel Yayınları, Eylül, Ankara
• Sezgin, O.M., (2001) Genel Turizm ve Turizm Mevzuatı, Detay Yayıncılık, Ankara, 1-317
• Somuncu, M., (2006) Turizmin Kalkınmaya Etkisi ve Türkiye Turizmindeki Bölgesel Farklılıklar, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi IV. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiri Metinleri, 163-177
• Şen, A and Şit, M., (2015) Turizm Gelirlerinin Türkiye Ekonomisindeki Rolü ve Önemi, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(8), 30-45
• Toskay, T., (1987) Turizm Olaylarına Genel Yaklaşım, Araştırma ve Eğitim Başkanlığı İnceleme ve Araştırma Dizisi, Ankara
• Tutar, F., Alpaslan, C., Tutar, E and Cisil, E., (2013) Turizm Sektörünün İstihdam Üzerine Etkileri, Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 2(4), 14-24
• Ünlüönen, K and Şahin., S.Z., (2011) Turizmde İstihdam, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,10(37), 1-25
• Yamak, N., Tanrıöver.B and Güneysu.F., (2012), Turizm Ekonomik Büyüme İlişkisi: Sektör Bazında Bir İnceleme, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(2), 205-220
• Yıldız, Z., (2011) Turizmin Sektörünün Gelişimi ve İstihdam Üzerindeki Etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 3 (5), 54-71
• Yağcı, Ö., (2003) Turizm Ekonomisi, Detay Yayıncılık, Ankara,1-234
• Vanhove, N., (2005) The Economics of Tourism Destinations, Elsevier Butterworth-Heinemann Linacre House, Jordan Hill, Oxford OX2 8DP 30 Corporate Drive, Burlington, MA 01803
• Zengin, B., (2010) Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisine Reel ve Moneter Etkileri, Akademik İncelemeler Dergisi, 5 (1), 103-126