Türk Sinemasının İlk Kıbrıs Filmi Kıbrıs’ın Belası Kızıl Eoka’da Terör ve Şiddet Olaylarının Temsili

Year 2025, Issue: 82, 149 - 165, 30.01.2025

Mehmet Işık

Abstract

Bu çalışmada Kıbrıs’ta yaşanan terör ve çatışma olaylarını konu alan ilk Türk filmi, Kıbrıs’ın Belası Kızıl EOKA’nın az bilinen öyküsü anlatılmış ve filmde terör ve şiddet olaylarının nasıl temsil edildiği incelenmiştir. Önce arşiv belgeleri ile Türker İnanoğlu, Sezer Sezin gibi tanıkların konuşmaları ve hatıraları birlikte değerlendirilerek filmin az bilinen öyküsü ayrıntılı olarak ortaya çıkarılmış ardından filmler nitel içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Yapılan çözümleme neticesinde filmde Ali ve ailesinin direniş öyküsü üzerinden tüm Kıbrıs Türklerine onlar gibi davranarak EOKA saldırıları karşısında direnmeleri, topraklarını terk etmemeleri ve onurlu bir yaşam savaşı vermeleri çağrısının yapıldığı tespit edilmiştir. Filmin kendisinden sonra çekilen filmlerden farklı olarak dini referanslar ve Türkiye’ye yönelik destek çağrılarına yer vermediği, filmde karşıtlıkların filmin çekildiği dönemde Kıbrıs’a yönelik Türk dış politikasının temel tezi olan “taksim” görüşüne uygun şekilde doldurulamaz derinlikte inşa edildiği görülmüştür. Filmde, karşıtlık ve dışlamaların derin olmasının Kıbrıslı Türklere yönelik direniş çağrısının güçlü olmasını beraberinde getirdiği sonuçlarına ulaşılmıştır. EOKA saldırılarının vahşeti ve bundan cesaret alan Rumların Türk komşularının sularını keserek selamlarını bile almaması, Kıbrıs Türklerinin karşı karşıya kaldıkları tehlikenin büyüklüğünü dolayısıyla da birleşme ihtiyacının aciliyetini ortaya koyduğu, karşı karşıya kalınan tehlike karşısında Kıbrıslı Türkler Ali ve geniş ailesi gibi canlarını ve topraklarını korumak için mücadele etmeye çağrıldığı belirlenmiştir.

Keywords

Kıbrıs’ın Belası Kızıl EOKA, Kıbrıs konulu filmler, EOKA terör örgütü, sansür, temsil

Representation of Terror and Violence in The First Cyprus Movie of Turkish Cinema “The Scourge of Cyprus, Red Eoka.

Abstract

This study delves into the lesser-known narrative surrounding the first Turkish film depicting the events of terror and conflict in Cyprus, Cyprus' Evil: Red EOKA. It scrutinizes the film's portrayal of acts of terror and violence. To uncover the film's backstory, archival documents are meticulously examined alongside recollections and speeches of key witnesses, including Türker İnanoğlu and Sezer Sezin. A qualitative content analysis method is then employed to dissect the film. The analysis reveals that the film, through the narrative of Ali and his family's resistance, issues a compelling call to all Turkish Cypriots to emulate their courage. They are urged to resist EOKA attacks, safeguard their homeland, and fight for an honorable life. Notably, unlike subsequent films, this one refrains from incorporating religious references or calls for support for Turkey. Instead, it delves deeply into the "partition" perspective, a fundamental tenet of Turkish foreign policy towards Cyprus during the film's era. The film's portrayal of opposition and exclusion, characterized by profound depth, strongly underscores the necessity for Turkish Cypriots to resist. The brutality of the EOKA attacks underscores the magnitude of the threat faced by Turkish Cypriots, emphasizing the pressing need for unification.

Keywords

Cyprus, movies about Cyprus, EOKA terrorist organization, censorship, representation

References

• CChambers, J. W. (1994). All Quiet on the Western Front (1930): The antiwar film and the image of the First World War. Historical Journal of Film, Radio and Television, 14(4), 377-411.
• Denizli, A. (2014). Kıbrıs Barış Harekâtı: 20 Temmuz 1974. Berikan Yayınevi.
• Denizli, A. (2020). Kıbrıs’ta Yunan terör örgütü EOKA ve katliamları. Uluslararası Eğitim ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 2, 1-25.
• Dursun, Ç. (2001). TV Haberlerinde İdeoloji. İmge Yayınları.
• Evren, B. (2011). Sezer Sezin. Antalya Altın Portakal Film Festivali Yayınları.
• French, D. (2015). Fighting EOKA: The British Counter-Insurgency Campaign on Cyprus, 1955-1959. Oxford University Press.
• Işık, M., & Özdemir, E. (2017). Türk sinemasında Kore Savaşı’nı konu alan filmlerde ideoloji ve özne. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 127-132.
• Işık, M., & Özdemir, E. (2019). Türk sinemasında Kore Savaşı’nı konu alan filmlerde ideoloji ve özne. İçinde E. Doğan (Ed.), Turkish Cinema Researches (s. 71-94). IJOPEC.
• İnanoğlu, T. (2004). 5555 Afişle Türk Sineması. Kabalcı Yayınları.
• Kara, E. (2022). Türk sinemasında 1974 Barış Harekâtı öncesi Kıbrıs olaylarını konu alan filmlerde ideoloji ve özne (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Batman Üniversitesi.
• Karadoğan, A., & Öztürk, S. R. (2022a). Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi (1932-1988): Sansür Karar Defterleri Üzerine Bir İnceleme (Cilt 1). Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Karadoğan, A., & Öztürk, S. R. (2022b). Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi (1932-1988): Sansür Karar Defterleri Üzerine Bir İnceleme (Cilt 2). Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kırca, A. (Direktör). (2010). Siyaset Meydanı: Bay Sinema Türker İnanoğlu I. Bölüm (1. Bölüm). Siyaset Meydanı.
• Makarios, D. (2005). Karanlık Yön EOKA. Galeri Kültür Yayınları.
• Mayes, S. (1960). Cyprus and Makarios. Putnam.
• Milliyet. (1955, Haziran 21). Kıbrıs için bir film çevrilecek. Milliyet Gazetesi, 2.
• Nisan Hançer (Direktör). (1959). Kıbrıs’ın Belası Kızıl EOKA.
• Novo, A. (2020). The EOKA Cause: Nationalism and the Failure of Cypriot Enosis. Bloomsbury Publishing.
• Özdemir, E., & Özcan, A. (2022). Gayrinizami Harp Tarihi: Direniş, Ayaklanma, Çatışma. Kronik Kitap.
• Özgüç, A. (1995). Türk Film Yönetmenleri Sözlüğü. Afa Yayınları.
• Özgüç, A. (2012). Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü. Horizon International.
• Scognamillo, G. (2004). Bay Sinema: Türker İnanoğlu. Doğan Kitapçılık.
• Scognamillo, G. (2014). Türk Sinema Tarihi. Kabalcı Yayınları.
• Tolgay, A. (2023, Ağustos 6). Artun ailesi’nin Kıbrıs’a dokunuşları. Kıbrıs Gazetesi. www.kibrisgazetesi.com/artun-ailesinin-kibrisa-dokunuslari-makale,19596.html
• Türkkol, F. (2019). Türk filmlerinde Kıbrıs ve Kıbrıslı Türkler: Türkiye kameralarında kabul ve ret. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 4(1), 9-37.