Avusturya Kamuoyunda Bosna-Hersek’in İşgali: Biat ile Direniş Arasında Bosna-Hersek Müslümanları 1878-1879

Year 2025, Issue: 82, 83 - 102, 30.01.2025

Hakan Gökpınar

Abstract

Müslüman, Katolik ve Ortodoks nüfusuyla kozmopolit bir yapıya sahip olan Osmanlı Vilayeti Bosna-Hersek, jeopolitik konumu ile de Osmanlı Monarşisi, Avusturya-Macaristan Monarşisi ve Çarlık Rusya’sı arasında Balkanlar’daki nüfuz mücadelesine sahne olmuştur. Bu çıkar çatışması, Bosna-Hersek’te Rusya’nın Panslavizm propagandası ile 1875’te Bosna-Hersek isyanına ve Balkanlar’da bütün Büyük Güçler’i ilgilendiren bir bunalıma yol açmıştır. 1877/78 Osmanlı-Rus Harbi’nin galibi Rusya’yı frenlemek üzere, 1878 Berlin Kongresinde Bosna-Hersek’in fiili yönetimi ve geçici işgal hakkı Avusturya’ya verilmiştir. Bu çalışmada; Berlin Kongresi’nin ilk günlerinden Nisan 1879’da Osmanlı Monarşisi ile Avusturya-Macaristan Monarşisi arasında imzalanmış olan Konvansiyona kadar Avusturya Basınında yayınlanmış haber, haber-analiz, makaleler, Avusturya-Macaristan’ın bu gazetelerde yayınlanmış diplomatik telgraflarından ve bildirilerinden yararlanılmıştır. Bu kaynaklardan edinilen bilgilere göre; Avusturya Monarşisi, Balkanlar’daki güvenliği bakımından büyük önem arz eden Bosna-Hersek’in işgal sürecini direnişe maruz kalmadan tamamlamak adına, Müslüman halkı da kapsayan Bosna-Hersek halkına yönelik yazılı çağrılarda bulunmuştur. Bu çağrıların metinleri, Avusturya basını tarafından da yayınlanmıştır. Osmanlı Hükümeti dahil Berlin Kongresi taraflarının bilgi ve onayı ile barışçıl bir surette gerçekleşmesi öngörülen bu işgal, Hristiyan Avusturya Monarşisinin bölgedeki hâkimiyetine karşı olan Salih Vilayetoviç gibi Müslüman Beylerin örgütledikleri direniş, kanlı bir şekilde kırmak zorunda kalan Avusturya ordusu için bu işgal kanlı bir fethe dönüşmüştür. Hatta bu Müslüman direnişinin Osmanlı Hükümeti ve yetkilileri tarafından tertiplendiğine ilişkin kuşkular, basına yansıyacak kadar Osmanlı-Avusturya diplomatik gerginliklerine sahne olmuştur. Barışçıl işgal niyetini, kamuoyuna yansıtmak isteyen Avusturya Hükümetinin, Dışişleri Bakanı ile Bosna-Hersek’ten sorumlu Konsolosları arasındaki diplomatik yazışmalardan örnekler, Avusturya basını tarafından tam metin olarak yayınlanmıştır. Bu raporlardan anlaşıldığı üzere, Avusturya Monarşisinin, Osmanlı Monarşisinin onayına rağmen Müslüman direnişi ile karşılaşması ve bu direnişin bastırılıp kontrolün ele alınmış olmasına Avusturya kamuoyu tarafından siyasal ve tarihsel bir başarı olarak özel bir önem atfedilmiştir. Bu işgaldeki Müslüman direnişi ve direnişin bastırılmasındaki çatışma sahneleri Taror kartlarını süsleyecek kadar Avusturya kamuoyunda büyük bir tarihi zafermişçesine geniş yankı uyandırmıştır. Bosna-Hersek’teki fiili hâkimiyeti ile ilk ve son kolonisine sahip olan Avusturya Monarşisinin direniş göstermemiş Bosna-Hersek Müslümanları ile iyi ilişkilerinin ve bunlara tanıdığı inanç özgürlüğü ile Bosna-Hersek’teki varlığını sağlamlaştırmaya çalışmıştır.

Keywords

Avusturya-Osmanlı Monarşileri, Berlin Kongresi, Avusturya Basını, Bosna-Hersek Müslümanları, İşgal ve Fetih

The Occupation of Bosnia and Herzegovina in Austrian Public Opinion: The Muslims of Bosnia and Herzegovina between Allegiance and Resistance 1878-1879

Abstract

The Ottoman Province of Bosnia and Herzegovina, which has a cosmopolitan structure with its Muslim, Catholic and Orthodox population, had been the scene of a struggle for influence in the Balkans between the Ottoman Monarchy, the Austro-Hungarian Monarchy and Tsarist Russia with its geopolitical location. This conflict of interest led to the Bosnia-Herzegovina revolt in Bosnia and Herzegovina in 1875 with Russia’s Pan-Slavism propaganda and a crisis in the Balkans that concerned all the Great Powers. To contain Russia, as the victor of the Ottoman-Russian War of 1877/78, the de facto administration of Bosnia and Herzegovina and the right of temporary occupation were given to Austria at the Berlin Congress of 1878. In this study, news, news-analysis, articles, diplomatic telegrams and declarations of Austria-Hungary published in the Austro-Hungarian Press from the first days of the Berlin Congress to the Convention signed between the Ottoman Monarchy and the Austro-Hungarian Monarchy in April 1879 were used. According to the information obtained from these sources, the Austrian Monarchy made written calls to the people of Bosnia and Herzegovina, including the Muslim people, in order to complete the occupation process of Bosnia and Herzegovina, which was of great importance for its security in the Balkans, without being exposed to resistance. The texts of these calls were also published by the Austrian press. This invasion, which was predicted to take place peacefully with the knowledge and approval of the parties to the Berlin Congress, including the Ottoman Government, turned into a bloody conquest for the Austrian army, which had to break the resistance organized by Muslim Beys such as Salih Vilayatovich who opposed the dominance of the Christian Austrian Monarchy in the region. In fact, the suspicions that this Muslim resistance was organized by the Ottoman Government and its officials were reflected in the press, which was the scene of Ottoman-Austrian diplomatic tensions. Examples of diplomatic correspondence between the Minister of Foreign Affairs and the Consuls responsible for Bosnia and Herzegovina of the Austrian Government, which wanted to reflect its intention to peaceful occupation to the public, were published in full text by the Austrian press. As it can be understood from these reports, the Austrian public gave special importance as a political and historical success to the fact that the Austrian Monarchy encountered Muslim resistance despite the approval of the Ottoman Monarchy and that this resistance was suppressed and taken control. The scenes of the Muslim resistance in this occupation and the scenes of conflict in the suppression of the resistance had wide repercussions in the Austrian public opinion as if it were a great historical victory, to the extent that it embellished the Tarot cards. The Austrian Monarchy, which had its first and last colony with its de facto dominance in Bosnia and Herzegovina, did not resist, and tried to strengthen its presence in Bosnia and Herzegovina with its good relations with the Muslims of Bosnia and Herzegovina and the freedom of belief it granted to them.

Keywords

Austrian-Ottoman Monarchies, Congress of Berlin, Austrian Press, Muslims of Bosnia and Herzegovina, Occupation and Conquest

References

• Aufhellung des Kaiserbanners auf Dem Kastell von Sarajewo. (1878, 8 September). Illustriertes Wiener Extrablatt.
• Aus Bosnien und der Herzegowina. (1878, 13 August). Tages-Post (Graz).
• Aus den Hirtenbriefen des Bischofes Stroβmayer. (1879, 1 Februar). Epoche.
• Başlıksız Siyasi Haber-Analiz. (1878, 30 Juli). Neue Freie Presse-Morgenblatt.
• Berichte des k. und k. Generalkonsuls in Sarajevo Herrn v. Wassitsch an Se. Exc. Den Herrn Minister des Auswärtigen Grafen J. Andrassy. (1878, 2 September). Wiener Abendpost-Beilage zur Wiener Zeitung.
• Berliner Kongress. (1878, 25 Juni). Laibacher Tagblatt.
• Bosˇkovska, N. (n.d.). Die österreich-ungarische Verwaltung Bosnien-Herzegowinas im Auftrag des Berliner Kongresses (1878–1908). In Wangs Administrationen: Legitimierte Fremdverwaltung im historischen Vergleich (17. bis 21. Jahrhundert).
• Das Protektorat über die Türkei. (1878, 16 Juli). Neue Freie Presse-Morgenblatt.
• Der türkische Krieg gegen Österreich. (1878, 13 August). Tages-Post (Graz).
• Die Bosnisch-herzegowinische Okkupation. (1878, 31 August). Prager Abendblatt-Beilage zur Prager Zeitung.
• Das diplomatische Memorial über die Okkupationsfrage. (1878, 5 November). Epoche.
• Die Okkupation und die Nationalen Minister Stremahr. (1878, 27 Juli). Neue Freie Presse-Morgenblatt.
• Die Okkupation. (1878, 18 August). Ischler Wochen Blatt.
• Eine bosnische Deputation vor dem Feldzugsmeister Philippoviç. (1878, 25 August). Illustriertes Wiener Extrablatt.
• Kapetanović Ljubušak, M.-b. (1839–1902). Poslovice. November 19, 2024, https://ljubusaci.com/2023/11/05/mehmed-beg-kapetanovic-ljubusak1839-1902-poslovice/.
• Oesterreichische Delegation-Dr. Klaics. (1879, 12 March). Epoche.
• Proklamation an dem Bewohner von Bosnien und Herzegowina. (1878, 30 Juli). Grazer Volksblatt.
• Rede des Delegierten Dr. Klaics. (1878, 8 Dezember). Epoche.
• Streitschrift eines Bosnischen Beg. (1879, 27 April). Die Presse.
• Telegramm von Generalkonsul in Sarajewo v. Wassitsch an den Ministern des Auswärtigen Grafen J. Andrassy. (1878, 15 Juli). Wiener Abendpost-Beilage zur Wiener Zeitung.
• The Dragon of Bosnia: Husein Kapetan Gradaščević. (n.d.). August 17, 2024, https://bosnianhistorycom.wordpress.com/2019/06/21/; Husein Kapetan Gradaščević: Dreamer of Bosnian Freedom. (n.d.). August 17, 2024, https://sarajevotimes.com/husein-kapetan-gradascevic-dreamer-of-bosnian-freedom/.
• Von der Okkupations-Armee-Zur Lage in Ost-Bosnien. (1878, 26 August). Epoche.
• Von Sarajewo. (1878, 18 August). Ischler Wochen Blatt.
• Willfort, F. (1878, 28 Juli). Die Stunde der Entscheidung für Bosnien. Wiener Sonn- und Montags-Zeitung.
• Kitap ve Makaleler
• Alp, İ. (1990). Belge ve fotoğraflarla Bulgar mezâlimi: (1877-1989). Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Baykal, B. S. (1988). 100. yıldönümü münasebetiyle Berlin Kongresi hakkında bazı düşünceler. Belleten. 52(202), 195 – 208.
• Boskovska, N. (n. d.). Die österreich-ungarische Verwaltung Bosnien-Herzegowinas im Auftrag des Berliner Kongresses (1878–1908). In Wangs Administrationen: Legitimierte Fremdverwaltung im historischen Vergleich (17. bis 21. Jahrhundert).
• Bosna-Hersek ile ilgili arşiv belgeleri (1516-1919). (1992). (Yayınlayan: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı). Ankara.
• Buchmann, B. M. (1999). Österreich und das Osmanische Reich-Eine bilaterale Geschichte. WUV-universitärste Verlag.
• Çakmak, Z. (2003). Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna-Hersek’i işgali ve sonrasında Osmanlı Devleti ile yaptığı antlaşma. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 4.
• Frommelt, F. (Hg.). (2014). Von Fabian Berlin.
• Gölen, Z. (2010). Osmanlı yurdu olan Bosna Hersek’te XIX. yüzyıldaki siyasi olaylar. Belleten, 74, 421–476. https://doi.org/10.37879/belleten.2010
• İpek, N. (2002). II. Abdülhamid dönemi siyasi olayları: 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı. In Türkler Ansiklopedisi (Cilt 13). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kamberović, H. (2002). Gradaščević, Husein Kapetan (1802‐1834) Biografija. Zumbul Yayınevi.
• Klaic, M. (n.d.). Biografie. November 19, 2024, https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=1131
• Neumayer, C., & Schmidl, E. A. (2008). Des Kaisers Bosniaken-Die Bosnisch-herzegowinischen Truppen in der K.U.K Armee-Geschichte und Uniformierung von 1878 bis 1918. Verlag Militaria.
• Sander, O. (2012). Siyasi tarih: İlk Çağ’dan 1918’e kadar (23. baskı). İmge Kitabevi.
• Steindorff, L. (1997). Von der Konfession zur Nation: Die Muslime in Bosnien und Herzegowina. In H.-D. Döpmann (Ed.), Religion und Gesellschaft in Südosteuropa (pp. 253-270). Verlag Otto Sänger.
• The Dragon of Bosnia: Husein Kapetan Gradaščević. (n.d.). August 17, 2024, https://bosnianhistorycom.wordpress.com/2019/06/21/ and https://sarajevotimes.com/husein-kapetan-gradascevic-dreamer-of-bosnian-freedom/
• Uygur, F. (2020). 93 Harbine giden buhranlı dönemin bazı siyasi olaylarının Fransız Büyükelçilik yazışmalarına yansımaları. DTCF Dergisi, 60(2).
• Yetişgin, M., & Başkan, F. (2018). Yeni Pazar Sancağı üzerinde Avusturya-Macaristan, Sırbistan ve Karadağ’ın hâkimiyet mücadeleleri (1878-1909). Türk Dünyası Araştırmaları (TDA), 118(232).
• Alp, İ. (1990). Belge ve fotoğraflarla Bulgar mezâlimi: (1877-1989). Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Baykal, B. S. (1988). 100. yıldönümü münasebetiyle Berlin Kongresi hakkında bazı düşünceler. Belleten, 52, No., 195-208.
• Boskovska, N. (n.d.). Die österreich-ungarische Verwaltung Bosnien-Herzegowinas im Auftrag des Berliner Kongresses (1878–1908). In Wangs Administrationen: Legitimierte Fremdverwaltung im historischen Vergleich (17. bis 21. Jahrhundert).
• Bosna-Hersek ile ilgili arşiv belgeleri (1516-1919). (1992). (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı).
• Buchmann, B. M. (1999). Österreich und das Osmanische Reich-Eine bilaterale Geschichte. WUV-universitärste Verlag.
• Çakmak, Z. (2003). Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna-Hersek’i işgali ve sonrasında Osmanlı Devleti ile yaptığı antlaşma. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 4.
• Frommelt, F. (Hg.). (2014). Von Fabian Berlin.
• Gölen, Z. (2010). Osmanlı yurdu olan Bosna Hersek’te XIX. yüzyıldaki siyasi olaylar. Belleten, 74, 421–476. https://doi.org/10.37879/belleten.2010
• İpek, N. (2002). II. Abdülhamid dönemi siyasi olayları: 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı. In Türkler Ansiklopedisi (Cilt 13). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kamberović, H. (2002). Gradaščević, Husein Kapetan (1802‐1834) Biografija. Zumbul Yayınevi.
• Klaic, M. (n.d.). Biografie. November 19, 2024, https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=1131
• Neumayer, C., & Schmidl, E. A. (2008). Des Kaisers Bosniaken-Die Bosnisch-herzegowinischen Truppen in der K.U.K Armee-Geschichte und Uniformierung von 1878 bis 1918. Verlag Militaria.
• Sander, O. (2012). Siyasi tarih: İlk Çağ’dan 1918’e kadar (23. baskı). İmge Kitabevi.
• Steindorff, L. (1997). Von der Konfession zur Nation: Die Muslime in Bosnien und Herzegowina. In H.-D. Döpmann (Ed.), Religion und Gesellschaft in Südosteuropa (ss. 253-271). Verlag Otto Sänger.
• The Dragon of Bosnia: Husein Kapetan Gradaščević. (n.d.). August 17, 2024, https://bosnianhistorycom.wordpress.com/2019/06/21/ and https://sarajevotimes.com/husein-kapetan-gradascevic-dreamer-of-bosnian-freedom/.
• Uygur, F. (2020). 93 Harbine giden buhranlı dönemin bazı siyasi olaylarının Fransız Büyükelçilik yazışmalarına yansımaları. DTCF Dergisi, 60(2).
• Yetişgin, M., & Başkan, F. (2018). Yeni Pazar Sancağı üzerinde Avusturya-Macaristan, Sırbistan ve Karadağ’ın hâkimiyet mücadeleleri (1878-1909). Türk Dünyası Araştırmaları-TDA, 118(232).