How an Ottoman Intellectual Views the Countryside: Internal Orientalism in Ahmet İhsan’s Travel Writings

Yıl 2024, , 328 - 347, 29.06.2024

Veysel Öztürk

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1506830

Öz

At the end of the nineteenth century, Ottoman literary and print
culture witnessed a surge in travel writing. These writings provide a unique
opportunity to trace how technological developments at the end of the century
reshaped communication and relations between the Ottoman capital and
Anatolia. One of the most significant travel writers of the period was Ahmet
İhsan, the publisher and manager of Servet-i Fünûn. In his three travel writings,
published after his journeys along the newly opened railway lines in Anatolia between 1892 and 1896, modernity plays a decisive role both materially and
intellectually. Rather than being a realistic record of a journey, travel writing,
like autobiography and memoir, is a representation of a subjective experience.
Indeed, Ahmet İhsan's view of the provinces is not unmediated; it is shaped by
and through the effects of technologies such as the railway and photography,
which eased travel and led to the rise of travel writing. The subjects he selects for
narration in his writings and the style in which he describes them demonstrate
the extent to which the centralism of the Ottoman administrative structure was
reflected in the minds of Ottoman intellectuals. When Ahmet İhsan encounters
some of the sights of local life, he does not recount them in their original form, but
rather his regulatory view is at work. This results in the reception and
representation of the Anatolian landscape with Orientalist tendencies. As a
member of the educated class who is aware of the changing world, Ahmet İhsan
frequently compares the provinces of the empire with those of the West, while
looking at Anatolia through the possibilities of the modern world. He conveys
Anatolian geography and people by borrowing the Western perception of the East.
This article examines the manner in which the Orientalist gaze influences the
reception and representation of the upcountry in the Istanbul intellectual’s
encounter with the Anatolian countryside, as evidenced by Ahmet İhsan's three
travelogues.

Anahtar Kelimeler

Ahmet İhsan, Servet-i Fünûn, travel writing, internal orientalism, railways, photography

BİR OSMANLI AYDINININ TAŞRAYA BAKIŞI: AHMET İHSAN’IN SEYAHAT YAZILARINDA İÇ ORYANTALİZM

Öz

On dokuzuncu yüzyıl sonunda Osmanlı yazın ve matbuat kültüründe seyahat
yazıları büyük bir artış gösterir. Bu yazılar asır sonundaki teknolojik gelişmelerin
Osmanlı başkenti ile Anadolu arasındaki iletişim ve ilişkileri nasıl yeniden
şekillendirdiğini izlemek için benzersiz bir imkân sağlar. Dönemin seyahat yazınının en
önemli yazarlarından birisi, Servet-i Fünûn’un imtiyaz sahibi ve müdürü Ahmet
İhsan’dır. Onun 1892-1896 arasında yeni açılan demiryolu hatları boyunca çıktığı üç
seyahatin ardından kaleme aldığı yazılarında hem maddi hem zihinsel bakımdan modernite
belirleyici bir rol oynar. Bir seyahatin gerçekçi bir kaydı olmaktan çok tıpkı otobiyografi ve
hatırat gibi bir “ben anlatısı” olarak seyahat yazını, öznel bir tecrübenin temsilidir.
Nitekim, Ahmet İhsan’ın taşraya bakışı aracısız tezahür etmez; bu bakış, seyahati
kolaylaştırarak seyahat yazınındaki artışa da neden olan demiryolu ve fotoğraf gibi
teknolojilerin aracılığıyla ve onların etkileriyle şekillenir. Yazılarında anlatmaya değer
gördüğü şeyler ve bunları anlatırken kullandığı üslup, Osmanlı idari yapısının
merkeziyetçiliğinin Osmanlı aydınının zihninde ne denli büyük bir karşılık bulduğunu
gösterir. Yerel gündelik hayatın önüne çıkan kimi manzaraları karşısında Ahmet İhsan’ın
olanı olduğu gibi anlamak yerine, onu düzene sokucu bakışı devrededir. Bu haliyle Ahmet
İhsan’ın Anadolu taşrasını alımlayış ve temsili, Oryantalist bir nitelik arz eder. Değişen
dünyanın farkında olan okumuş sınıfın bir mensubu olarak Ahmet İhsan, Anadolu’ya
modern dünyanın imkânları içerisinden bakarken her fırsatta imparatorluk taşrasını Batı
taşrası ile kıyaslar. Anadolu coğrafyası ve insanını Batı’nın Doğu algısını ödünç alarak
aktarır. Bu makale, Ahmet İhsan’ın üç seyahat yazısını İstanbul aydınının taşra ile
karşılaşması bağlamında ele alarak yazarın özellikle Oryantalist bakışının taşrayı
alımlayış ve temsilini nasıl şekillendirdiğine odaklanıyor.

Anahtar Kelimeler

Ahmet İhsan, Servet-i Fünûn, seyahat yazını, iç Oryantalizm, demiryolu, fotoğraf

Kaynakça

• Ahmet İhsan. (1891 [1308)]. Demiryolları. İstanbul: Âlem Matbaası.
• Ahmet İhsan. (1892a, 18 Ağustos [1308, 6 Ağustos]). Haydarpaşa’dan Alpu Köyü’ne Osmanlı Anadolu demiryolu hattında bir seyahat, Servet-i Fünûn, 75, 354–356.
• Ahmet İhsan. (1892b, 31 Ağustos [1308, 19 Ağustos]). Haydarpaşa’dan Alpu Köyü’ne Osmanlı Anadolu demiryolu hattında bir seyahat, Servet-i Fünûn, 77, 389–391.
• Ahmet İhsan, (1893a, 13 Temmuz [1309, 1 Temmuz]). Ankara müşahedâtı, Servet-i Fünûn, 122, 277–279.
• Ahmet İhsan, (1893b, 20 Temmuz [1309, 8 Temmuz]). Ankara müşahedâtı, Servet-i Fünûn, 123, 292–295.
• Ahmet İhsan. (1896a, 8 Ekim [1312, 26 Eylül]. Mösyö Otto Osan. Servet-i Fünûn, 291, 72-73.
• Ahmet İhsan. (1896b, 15 Ekim [1312, 3 Teşrinievvel]. Osmanlı Demir Yol Hattında Haydarpaşa’dan Konya'ya bir cevelan, azimet ve avdet 1498 kilometre. Servet-i Fünûn, 292, 82-84.
• Ahmet İhsan. (1896c, 29 Ekim [1312, 17 Teşrinievvel]. Osmanlı demiryolu hattında Haydarpaşa’dan Konya'ya bir cevelan, azimet ve avdet 1498 kilometre. Servet-i Fünûn, 294, 114-116.
• Ahmet İhsan. (1896d, 5 Kasım [1312, 24 Teşrinievvel]. Osmanlı demiryolu hattında Haydarpaşa’dan Konya'ya bir cevelan, azimet ve avdet 1498 kilometre. Servet-i Fünûn, 295, 130-132.
• Ahmet İhsan. (1896e, 12 Kasım [1312, 31 Teşrinievvel]. Osmanlı demiryolu hattında Haydarpaşa’dan Konya'ya bir cevelan, azimet ve avdet 1498 kilometre. Servet-i Fünûn, 296, 146-149.
• Ahmet İhsan. (1896f, 24 Aralık [1312, 12 Kanunuevvel]. Suriye’de bir cevelan. Servet-i Fünûn, 302, 242-246.
• Ahmet İhsan. (1897, 11 Mart [1312, 27 Şubat]. İfade-i mahsusa. Servet-i Fünûn, 313, 2.
• Cenab Şahâbeddin. (2004). Hac yolunda. (Nurullah Şenol, haz.). İstanbul: Bordo-Siyah Yayınları.
• Daston, L. ve Galison, P. (2007). Objectivity. New York: Zone Books.
• Deringil, S. (2003). They live in a state of nomadism and savagery: The late Ottoman Empire and the post-colonial debate. Comparative Studies in Society and History, 45(2), 311-342.
• Ebüzziya, Z. Z. (1989). Ahmed İhsan Tokgöz. TDV İslam ansiklopesidi 2. (s. 94-95). İstanbul: TDV Yayınları. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-ihsan-tokgoz
• Ersoy. A. A. (2016), Ottomans and the kodak galaxy: Archiving everyday life and historical space in Ottoman illustrated journals. History of Photography, 40(3), 330-357.
• Ersoy. A. A. (2013). Giriş. A. Anadol (Ed). Oryantalizmin 1001 yüzü içinde (s. 11-19). İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları.
• Herzog, C. (2002). Nineteenth-century baghdad through Ottoman eyes. J. Hanssen, T. Philipp, S. Weber (Ed.). The empire in the City: Arab provincal capitals in the late Ottoman Empire içinde,(s. 311-328). Beyrut: Ergon Verlag.
• Kâhya, E. (1988). Türkiye’deki ilk demiryolları. Belleten, 52(202), 209-218. Erişim adresi: https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/2014/tur
• Karakoç, İ. (2016). Biraz renk biraz şehvet, o sensin işte: Cenap Şahabettin ve Osmanlı’nın “Orient”inde dört gezinti. International Journal of Human Sciences, 13(1), 72-89. doi:10.14687/ijhs.v13i1.3544
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı tarihi 7. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kayaalp, E. (2009). From seed to smoke: The re-making of the tobacco market in Turkey. (Doktora Tezi). Houston: Rice University.
• Korte, B. (2000). English travel writing from pilgrimages to postcolonial explorations. (C. Matthias, Çev.). NY: Palgrave.
• Lemke, W. D. (2002). Ottoman photography: Recording and contributing to modernity. J. Hanssen, T. Philipp, S. Weber (Ed.). The empire in the city: Arab provincal capitals in the late Ottoman Empire içinde, (s. 237-252). Beyrut: Ergon Verlag.
• Makdisi, U. (2002a). Rethinking Ottoman imperialism: Modernity, violence and the cultural logic of Ottoman reform. J. Hanssen, T. Philipp, S. Weber (Ed.). The empire in the city: Arab provincal capitals in the late Ottoman Empire içinde, (s. 29-48). Beyrut: Ergon Verlag.
• Makdisi, U. (2002b). Ottoman Orientalism. The American Historical Review, 107(3), 768–796.
• Mignon, L. (2021). Uncoupling language and religion: An exploration into the margins of Turkish literature. Boston: Academic Studies Press.
• Mutluçağ, H. (1967). Duyun-ı umumiye ve Reji soygunu. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 2, 33-39.
• Özyüksel, M. (2014). The Hejaz railway and the Ottoman Empire: Modernity, industralisation and Ottoman decline. NY: I.B. Tauris.
• Raj, P. E. (2015). Subjectivity, knowledge and the Orient. An International Journal of English Language, Literature and Literary Theory, 4(3), 25-33.
• Said, E. W. (1982). Oryantalizm, sömürgeciliğin keşif kolu. (N. Uzel, Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Tokgöz, A. İ. (2007). Avrupa’da ne gördüm?. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Uşaklıgil, H. Z. (2014). Mai ve siyah. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uysal, Z. (2014). Metruk ev: Halit Ziya romanında modern Osmanlı bireyi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Varadharajan, A. (1995). Exotic parodies: Subjectivity in Adorno, Said, and Spivak. Minneapolis: UMP.