Dede Korkut Kitabı ve Manghol-Un Niuça Tobça’an [İki Metnin Benzerlikleri Üzerine Bir İnceleme]

Yıl 2006, Sayı: 11, 149 - 163, 01.01.2006

F. Gülay Mirzaoğlu-sıvacı

Öz

Bu makalede, Türk ve Moğol kavimlerinin abidevi eserleri “Dede Korkut Kitabı” ve “Manghol-un Niuça Tobça’an Moğolların Gizli Tarihi ” arasındaki dikkat çekici bazı benzerlikler ele alınmakta ve böylece Türk ve Moğol kültürü arasındaki ortak özellikler ortaya konulmaktadır. Söz konusu iki eserde, olayların hikâye edilişi, kahramanlar, anlatım stili, olayların tasviri, tarihi olayların bir kahramanın hayat hikâyesi bağlamında anlatılması, kahramanın ve ona eşlik edenlerin benzer sahnelerde benzer biçimlerde ve benzer kalıplar içinde konuşturulması metinlerin müşterek özellikleridir. Sözü edilen iki eserde, metinler, kurgusal ve yapısal açıdan benzerlikler yanında, hikâyelerin icracıları, dinleyici çevreleri ve ortaya çıkış bağlamları açısından da dikkat çekici benzerlikler taşırlar. Oğuzların bilge kişisi Korkut Ata, hanlarhanı meclisinde Oğuz kahramanlarının hayat hikâyelerini hanlar, alperenler dinlesin diye anlatır. Aynı şekilde, Mangholun NiuçaTobça’an, kurultay sırasında Kağan’ın çevresinde toplanmış hanlar, beyler dinlesin diye anlatılır. Hikâyelerin benzer şartlar altında yaratılması/anlatılması, aynı zamanda onların her iki toplumda da benzer toplumsal işlevleri yerine getirdiklerini gösterir ki, bu işlevlerden başlıcası, sonraki kuşaklara sözel tarih bilincini kazandırmaktır. Sonuç olarak, iki eserde yer alan metinlerin bir çok yönden önemli benzerlikler göstermesi olgusu, Avrasya üzerinde yaşayan Türk ve Moğol kavimlerinin tarih boyunca müşterek bir medeniyeti ve edebi yaratıcılık ortamını paylaşmalarından kaynaklanır

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Dede Korkut Kitabı, Manghol-un Niuça Tobça’an, Moğolların Gizli Tarihi, Türk-Moğol, sözlü edebiyat, sözlü tarih, Avrasya

Korkut Kitabı” ve “Manghol-un Niuça Tobça’an Moğolların Gizli Tarihi ”

Öz

In this article, some of the striking resemblances between the two monumental works of Turks and Mongols, The Book of Dede Korkut and Manghol-un Niuça Tobça’an The Secret History of the Mongols are examined and the common properties in Turkish and Mongolian cultures are explained. In both of the works mentioned, the narration of events, the heroes, the narration styles, the depiction of the events, the narration of historical events within the context of the hero’s life story, and the way the hero and the accompanying characters speak are the pecularities of the texts. In both of the works examined, the texts display similarities also in the ways the characters act. Korkut Ata, Oghuz’s wise man, in the assembly of the khan of khans tells the life stories of Oghuz heroes so that everyone over there can learn, can be enlightened, and can get information. Similarly, Manghol-un Niuça Tobça’an The Secret History of the Mongols is told to the khans, an the gentlemen so that they listen and learn during the general assembly. This fact shows that these stories, created and told in similar circumstances, have similar functions. The main function is to help the subsequent generation acquire historical consciousness. As a result, that the two texts have considerable similarities arise from the fact that Turks and Mongols, who lived in Eurasia, shared similar civilizations and a milieu of literary creativity

Anahtar Kelimeler

Dedem Qorkud, The Book of Dede Korkut, Manghol-un Niuça Tobça’an, The Secret History of the Mongols, Turkish-Mongolian, oral literature, oral history, Eurasia.

Kaynakça

• BARTHOLD, V. V., (1989), Türkistan, Ankara: Türk Tarih Kurumu yayını.
• CHALIAND, Gerard ,(2001), Göçebe İmparatorluklar, Moğolistan’dan Tuna’ya, İstanbul: Doğan Kitapçılık A.Ş. yayını.
• CHADWICK, Nora ve V. ZHIRMUNSKY, (1969), Oral Epics of Central Asia, Cambridge: Cambridge University Press.
• CLEAVES, Francis Woodman, (1982), The Secret History of the Mongols, Harward University Press.
• ÇOBANOĞLU, Özkul, (2003), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ yayınları.
• DOERFER, G., (1985), Mongolo-Tungusica, Wiesbaden: Harrassowitz.
• EBU’L GÂZİ BAHADUR HAN, (1871), Şecere-i Türk: Histoire des Mongols et des Tatares, (ed., trans. P. I. Desmaisons) St. Petersburg, t. I.
• ........, (1874), Şecere-i Türk: Histoire des Mongols et des Tatares, (ed., trans. P. I. Desmaisons) St. Petersburg, t. II, (reprint, Amsterdam, 1970).
• ........, (1925), Şecere-i Türk, (çev. Rıza Nur). İstanbul.
• ........, (1970?), Şecere-i Terâkime (Türklerin Soy Kütüğü),Yayına hazırlayan: M. Ergin. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Dizisi.
• ERGİN, Muharrem, (1994), Dede Korkut Kitabı. I, Ankara: Türk Dil Kurumu yayını.
• GÖKYAY, Orhan Ş., (1973), Dedem Korkut Kitabı, İstanbul: Kültür Müşteşarlığı yayını.
• GUMILEV, L. N., (2002), Muhayyel Hükümdarlığın İzinde, İstanbul: Selenge yayınları.
• HEISSIG, W., (1978), Volk sucht seine Geschichte, Munchen.
• Kıtabı-Dede Qorqud Ensıklopedıyası (2000), Bakı: Yeni Neşirler Evi. II Cilt.
• KORKUT ATA, (1999), Entsiklopediçeskii Sbornik na Kazakhskom i Russkom iazikakh, (Bas redaktor: E. Nisanbaev). Almatı.
• Manas Ansiklopedisi, (2002), Bişkek: Kirgistan İlim basması, 2 cild.
• MILLER, R. A., (1996), Languages and History, Japanese, Korean and Altaic. Oslo.
• ÖGEL, Bahaeddin, (1989), Türk Mitolojisi, I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ........, (1991) Türk Kültür Tarihine Giriş. I- IX, Ankara: Kültür Bakanlığı yayını.
• POPPE, N., (1957), The Mongolian Monuments, (trans. and ed. By John Richard Krueger). Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• ........, (1965), Introduction to Altaic Linguistics, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• RAKHMATULUN, Kalim, (1942), Manaschylar, Frunze. [On the manaschi of Kirghizia].
• RINTCHEN, B., (1960-1972), Folklore Mongol, 5 cilt. Wiesbaden, Otto Harrassowitz.
• SHOOLBRAID, G.M.H., (1975), The Oral Epic of Siberia and Central Asia, Bloomington: Indiana University Publications.
• TEMİR, Ahmet, (1995), Manghol-un Niuça Tobça’an [Moğolların Gizli Tarihi], Ankara: Türk Tarih Kurumu yayını.
• TOGAN, Zeki Veledi, (1946), Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• ........, (1972), Oğuz Kağan Destanı, İstanbul.
• YILDIRIM, Dursun, (1998a), “Tarih Yazımı ve Sözlü Ortam Kaynakları”. Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları: 87-101.
• ........, (1998b), “Türk Kahramanlık Destanları”. Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları: 149- 157.
• ........, (2001), “Qam Böri oğlu Bamıs Börik [= Qam Böre oğlu Bamıs Börek] Boyunda Sorunlar ve Çözümlemeler”, Türkbilig, 2001/2: 129-167.
• ........, (2002) “Kitâb-ı Dedem Qorqud Metinleri Hangi Yaratıcılık Ortamından Geliyor?”, Türkbilig, 2002/3: 130-171.