Orta Asya’dan Anadolu’ya Moğol Yayılımının Dilsel Sonuçları

Yıl 2015, Sayı: 30, 187 - 200, 01.06.2015

Bülent Gül

Öz

Bu çalışmada Cengiz Han ile birlikte başlayan ve dünyanın en büyük imparatorluğunun kurulmasını sağlayan Moğol hareketinin ilerleyişinin özellikle Türk dili açısından Anadolu, İran, Suriye gibi alanlar ile, Altınordu ve İlhanlı sahasında yaratmış olduğu etki üzerinde durulmaktadır. Türkçenin kaderini değiştiren bu Moğol hareketinin ilerleyişinin Moğol dili tarihine etkileri üzerinde de ayrıca durulmaktadır

Anahtar Kelimeler

Moğolca, Orta Moğolca, Türkçe, Cengiz Han, Arap

Linguistic Consequences of The Mongolian Movement From Central Asia to Anatolia

Öz

This study focuses on the effects of the Mongolian movement started by Genghis Khan leading to the establishment of the greatest Empire of the World on Turkish language in Anatolia, Iran, Syria and Altın Orda and Ilhanli. It also deals with the influence of Mongolian movement that changed the fate of Turkish language on Mongolian language history

Anahtar Kelimeler

Mongolian, Central Mongolian, Turkish, Cenghis Khan, Words with

Kaynakça

• ANHBAYAR, D. – B. BATHİŞİG (2014), Mongolın İl Haant Ulsın Tüüh Soyoltoi Holbootoi Türk Dah’ Zarim Gazar, Dursgalt Züils, Ankara.
• ATA, Aysu, (2010), “Moğol Fütühatı ve Doğu-Batı Türk Yazı Dili Kavramları Üzerine”, A.Ü. DTCF Türkoloji Dergisi, 17, 1: 29-37.
• BELYKN, Sergey, (2007): “Words of the Middle Mongolian Origin in The Permic Languages”, ИДНАКАР: Методы историко-культурной реконструкции, 2 (2): 33-39.
• CHOİ, Han-Woo (2004), “Eski Korece’de Türkçe Ödünç Kelimeler”, Bilig, Yaz, sayı 30: 85- 93.
• Çingis Xaan ba Dayaarçlal. Olon ulsın erdem şinjilgeenii xural. Chinggis Khaan and Globalization. International Academic Conference, (2014), Ulaanbaatar Xot.
• CSÁKI, Éva (2006a), “Middle Mongolian loan verbs as they appear in Karachay-Balkar”, MTAD (Modern Türklük Araştırmaları Dergisi,cilt 3, sayı 4: 36-65.
• CSÁKI, Éva (2006b), Middle Mongolian Loan Words in Volga Kipchak Languages, Wiesbaden.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, (2006), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• EREN, H. (2006), “Türkçede Moğolca Kalıntılar [Claus Schönig, Mongolische Lenwörter im Westogusischen Wiesbaden, VI+210 Turcologica 47”, TDAY-Belleten 2003/1: 171- 186.
• GÜL, Bülent, (2010), “İbni Mühenna Lügati’nin Türk ve Moğol Dil Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi”, Türkbilig, 2010/19: 87-95.
• GÜL, Bülent (2014), “Çingis xaanı baildan daguullın ür dünd bii bolson Mamluk-İl xaadın tol’ biçgiin soyol bolon İbn Muxannagiin tol’”, Çingis Xaan ba Dayaarçlal. Olon ulsın erdem şinjilgeenii xural. Chinggis Khaan and Globalization. International Academic Conference, Ulaanbaatar Xot: 560-566.
• GÜLENSOY, Tuncer, (1981), “Anadoluda Moğolca Yer Adları ve Rumelideki İzleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 2/11: 126-131.
• GÜLENSOY, Tuncer, (1984), “Divanü Lugati’t-Türk ve Kutadgu Bilig’deki Moğolca Kelimeler Üzerine”, Türk Kültürü Araştırmaları, 22: 90-103.
• IŞBERDIN, É. F. (1979), “Mongol’skie zaimstvovaniya v baškirskom yazıke”. Sovetskaya Tyurkologiya: 20-29
• KAÇALİN, Mustafa S., (1997), “Hüseyinoğlu Hasan’ın Dört Dilli Sözlüğü:Şamilü’l-Luga”, Türk Dilleri Araştırmaları, C.7: 55-122.
• KİLİSLİ RIFAT [İM] (1340 [1923]), Kitâb Hilyetü’l-insân ve Helbetü’l-lisân, İstanbul.
• KORKMAZ, Zeynep, (1988), “Türkçe İle Moğolca Arasında Ortaklaşan Unsurlar ve Moğolcanın Türk Dili Araştırmalarındaki Yeri”, TDAY-B 1986, Ankara: 43-52.
• KÖPRÜLÜ, Fuat (2003), Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MELIORANSKIY, P. M. (1903). Arab’ filolog’ o mongolskom’ Yazık’, Sanktpeterburg’: Tipografiya imperatorskoy akademii nauk’.
• ÖLMEZ, Zuhal (2007), “Mongolian Loanwords in the Classical Chaghatay Period”, Türk Dilleri Araştırmaları, 17: 229-236.
• ÖZCAN, Altay Tayfun, (2013), “Moğol Tarihine İlişkin Latince Kaynaklarda Uygurlar”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 34: 147-163.
• ÖZKAN, Mustafa, (2014), “Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Olarak Gelişmesi”, Türkiyat Mecmuası, C. 24/Bahar: 53-73.
• ÖZYETGİN, A. Melek (2005), “Altın Orda Hanlığının Resmi Yazışma Geleneği”, Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler, Ötüken Yayınları, İstanbul: 11-36.
• POPPE, N., (1927), “Das mongolische Sprachmaterial einer Leidener Handschrift”, İzvestiya Akademii Nauk SSSR 1927, I. No 12-14: 1009-1040; II. No 15-17: 1251-1274; III. 55- 80.
• …….., (1938), Mongolskiy Slovar’ Mukaddimat Al-Adab. Çast I-II. Moskva-Leningrad: İzvestiya Akademii Nauk SSSR.
• ……..., (1955), “The Turkic loan words in Middle Mongolian”, Central Asiatic Journal, 1: 36-42.
• …….., (1962), “Die mongolischen Lehnwörter in Komanischen”, Nemeth Armağanı, Ankara: 331-340.
• RYBATZKI, Volker (2003), “Middle Mongol”, The Mongolic Languages, Ed. J. Janhunen, Routledge: London and New York: 57-82.
• RÓNA-TAS, A., (2013), Türkolojiye Giriş, (Çev. İsa SARI), İstanbul: Nobel Yayıncılık.
• SCHÖNIG, Claus (2000), Mongolische Lehnwörter in Westogusischen. (Turcologica 47). Wiesbaden: Harrassowitz.
• SERTKAYA, Osman Fikri, (1992), “Mongolian Words and Forms in Chagatay Turkish (Eastern Turki) and Turkey Turkish (Western Turki)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1987, Ankara: 265-280.
• SERTKAYA, Osman Fikri, (2009), “Dîvânü Lugâti’t-Türk’te geçen her kelime Türkçe kökenli midir? veya Kâşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lugâti’t-Türk’ünde yabancı dillerden kelimeler”, Dil Araştırmaları, Sayı 5, Ankara: 9-38.
• SERTKAYA, Osman Fikri, (2010), “Kelime dağarcığımızdan: Bay, Bayan, Bayın ve Sayın kelimeleri üzerine”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Eylül, Sayı: 705: 195-203.
• SERTKAYA, Osman Fikri, (2012), “Tagar ve Tagarçık kelimeleri hakkında veya Torba ve Torbalamak üzerine yeni açıklamalar”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Aralık, Sayı: 732: 84-90.
• SHŌGAİTO, Masahiro, (1991), “On Uighur elements in Buddhist Mongolian Texts”, The Memoirs of the Toyo Bunko, 49: 27-49.
• STEPHENSON, J. (1928), “The Zoological Section of the Nuzhatu-l-Qulûb”, Isis, Vol. 11, No. 2, (Dec., 1928): 285-315
• TUMURTOGOO, D. – G. CECEGDARI (2006), Mongolian Monuments in Uighur- Mongolian Script (XIII-XVI Centuries), Academia Sinica, Taipei.
• TUNA, Osman Nedim, (1972), “Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler I”, Türkiyat Mecmuası, XVII: 209-250.
• TUNA, Osman Nedim, (1976), “Osmanlıcada Moğolca Kelimeler II”, Türkiyat Mecmuası, XVIII: 281-314.