ESKİ TÜRKÇE kö:k teῃri ve kö:k kalık İKİLEMELERİ ÜZERİNE

Yıl 2015, Sayı: 30, 201 - 222, 01.06.2015

Ferruh Ağca

Öz

Eski Türkçede “gök, sema”yı ifade etmek üzere kullanılan bir çok sözcük olmakla birlikte, bunlardan kö:k teŋri ve kö:k kalık ikilemeleri hem teşkilleri ve birlikte ifade ettikleri anlamlar hem de ayrı ayrı sergiledikleri anlamsal çeşitlilik bakımından ayrıca dikkati çekmektedir. Bu yazıda, kö:k teŋri ve kö:k kalık ikilemelerinin ifade ettiği anlamlar ile bu ikilemeleri meydana getiren sözcüklerin ayrı ayrı ifade ettikleri anlamlar üzerinde durulmuş, hem sözcüklerin ilk / temel anlamları hem de kökenleri tespit edilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, İkileme, Gökbilimi, kö:k, teŋri, kalık

On The Collocations kö:k teῃri and kö:k kalık in the Old Turkish

Öz

Although there are many words that refer to the sky in the Old Turkish, among them, the words kö:k teῃri and kö:k kalık are worth examining in terms of both their formation and collocational meaning and the semantic variety each word has. In this paper, first, the meanings of these collocations and of the constituent words are elaborated. Later, both the primary/basic meanings of the words and their roots are determined

Anahtar Kelimeler

Old Turkish, Duplication, Astrology, The words kö:k teῃri and kö:k kalık SkyGod

Kaynakça

• AĞAKAY, Mehmet Ali (1954), “Türkçede Kelime Koşmaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1954, Ankara: 97-104.
• AH → ARAT, R. Rahmeti (1992), Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, Atabetü’l-Hakayık, TDK yay: 32, Ankara.
• AY → KAYA, Ceval, (1994), Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: TDK yay.
• BARUTCU-ÖZÖNDER, Sema (1996), “Teŋri Teg Teŋride Bolmış Türük Bilge Kagan ve Teŋri Teg Teŋri Yaratmış Türük Bilge Kagan İbareleri Üzerine”, Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Zeynep Korkmaz’a Armağan, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü: 89-100.
• BARUTCU ÖZÖNDER, Sema (1998), “Yenisey Kitabeleri ve Yer-Sular”, Journal of Turkish Studies (TUBA / Türklük Bilgisi Araştırmaları) 22: 171-184.
• BK → Bilge Kağan Yazıtı; TEKİN, Talat (2008), Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yay.
• BT I → HAZAİ, Georg - Peter ZİEME (1970), Fragmente der uigurischen Version des ‘Jin’gangjing mit den Gâthâs des Meister Fu’. Nebst einem Anhang von T. Inokuchi, Berlin (Berliner Turfan-Texte I).
• BT II → RÖHRBORN, Klaus (1971), Eine uigurische Totenmesse. Text, Übersetzung, Kommentar, Berlin (Berliner Turfan-Texte II).
• BT V → ZİEME, Peter (1975), Manichäisch-türkische Texte, Berlin (Berliner Turfan-Texte V).
• BT VII → KARA, Georg - Peter ZİEME (1976), Fragmente tantrischer Werke in uigurischer Übersetzung, Akademie Verlag Berlin (Berliner Turfan-Texte VII).
• BT VIII → KARA, Georg - Peter ZİEME (1977), Die uigurischen Übersetzungen des Guruyogas “Tiefer Weg” von Sa-skya Panđita und der Maŋjuśīnāmasamgīti, Akademie Verlag Berlin, Berlin (Berliner Turfan-Texte VIII).
• BT XIII → ZİEME, Peter (1985), Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, Berlin (Berliner Turfan-Texte XIII).
• BuddhUig II → TEKİN, Şinasi (1980), Buddhistische Uigurica der Yüan Zeit, 1. HSIN Tözin Okıdtaçı Nom, 2. Die Geschichte von Sdaprarudita und Dharmodgata Bodhisattva, Budapest.
• CLAUSON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• ÇAĞATAY, Saadet (1978), “Uygurcada Hendiadyoinler”, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara: 29-66.
• DANKOFF, Robert - James KELLY (1982, 1984, 1985), Compendium of the Turkic
• Dialects, by Mahmud al-Kashgharı, Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources VII (ed: Şinasi Tekin, Gönül Alpay-Tekin).
• DLT → ERCİLASUN, Ahmet Bican - Ziyat AKKOYUNLU (2014), Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• DOERFER, Gerhard (1963-1975), Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-IV, Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Veröffentlichungen dr orientalischen Kommission 19, Wiesbaden.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican - Ziyat AKKOYUNLU (2014), Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, II Volum, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• EREN, Hasan (1949), “İkiz Kelimelerin Tarihine Dair”, A.Ü. Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, c: VII, sayı: 2, Ankara: 283-286.
• ESİN, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• GEORG, Stefan (2001), “Türkisch / Mongolisch tengri “Himmel, Gott” und seine Herkunft”, Studia Etymologica Cracoviensia 6 (2001), Krakow: 83-100.
• HAMİLTON, James Russell (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Ankara: TDK Yayınları. HamTouHou → HAMİLTON, James (1986), Manuscrits ouıgours du IXe -Xe siécle de Touen-houang. T. 1-2, Paris.
• HATİPOĞLU, Vecihe (1981), Türk Dilinde İkilemeler, Ankara: TDK Yayınları..
• Huan VII → RÖHRBORN, Klaus (1991), Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII, Wiesbaden.
• Huast → LE COQ, Albert von (1911), Chuastuanift, ein Sündenbekenntnis der manichäischen Auditores. Gefunden in Turfan (Chinesisch-Turkistan), Berlin.
• IB → TEKİN, Talat (2004), Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı, Ankara: Öncü Kitap.
• İnsadi → TEZCAN, Semih (1974), Das uigurische Insadi-Sutra, Berlin (Berliner TurfanTexte III).
• KAYA, Ceval (2011), “Köktürkçe idi oksuz Üzerine”, III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (Ed. Ülkü ÇELİK ŞAVK), Hacettepe
• Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 26-29 Mayıs 2010, Ankara: 463-467.
• KB → ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: TDK Yayınları.
• KE → ATA, Aysu (1997), Kısasü’l-Enbiyā I Giriş – Metin – Tıpkıbasım, Ankara: TDK Yayınları.
• KP → HAMİLTON, James Russell (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Ankara: TDK Yayınları.
• KT → Köl Tigin Yazıtı; TEKİN, Talat (2008), Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yay.
• M I → LE COQ, Albert von (1912), Türkische Manichaica aus Chotscho I, Berlin.
• M II → LE COQ, Albert von (1919), Türkische Manichaica aus Chotscho II, Berlin.
• Maitr → TEKİN, Şinasi (1980), Maitrisimit Nom Bitig, Die Uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāsika-Schule. 1. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen, 2. Teil: Analytischer und lücklaufiger Index, Berliner Turfantexte IX, Berlin.
• MaitrGeng → Geng SHİMİN und Hans-Joachim KLİMKEİT (1988), Das Zusammentreffen mit Maitreya. Die ersten fünf Kapitel der Hami-Version der Maitrisimit. In Zusammenarbeit mit Helmut Eimer und Jens Peter Laut herausgegeben, übersetzt und kommentiert, Bd.1-2, Wiesbaden.
• ŞU → Şine Usu Yazıtı, AYDIN, Erhan (2007), Şine Usu Yazıtı, Çorum: KaraM Yayınları.
• Ta → Taryat Yazıtı, AYDIN, Erhan (2011), Uygur Kağanlığı Yazıtları, Konya: Kömen Yayınları.
• TEKİN, Şinasi (1980), Maitrisimit Nom Bitig, Die Uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāsika-Schule. 1. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen, 2. Teil: Analytischer und lücklaufiger Index, Berliner Turfantexte IX, Berlin.
• TEKİN, Talat (2004), Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı, Ankara: Öncü Kitap.
• Tes → Tes Yazıtı, AYDIN, Erhan (2011), Uygur Kağanlığı Yazıtları, Konya: Kömen Yayınları.
• Tot → ZİEME, Peter - György KARA (1978), Ein uigurisches Totenbuch, Naropas Lehre in uigurischer Übersetzung, Budapest: Akadémiai Kiadó.
• TT III → BANG, Willi - Annemarie von GABAİN (1930), Türkische Turfan-Texte III, Berlin.
• TT VI → BANG, Willi - Annemarie von GABAİN - G. R. Rahmati (1934), Türkische Turfan-Texte VI. Das buddhistische Sûtra Säkiz Yükmäk, Berlin.
• TT VII → RAHMETİ ARAT, Reşid (1937), Türkische Turfan-Texte VII. Von Dr. G. R. Rachmati. Mit sinologischen Anmerkungen von Dr. W. Eberhard, Berlin.
• Tun. → Tunyukuk Yazıtı, TEKİN, Talat (1995), Orhon Yazıtları, İstanbul: Simurg Yay.
• TUNA, Osman Nedim (1986), “Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabii Bir Ünsüz Dizisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1982- 1983, Ankara: 163-228.
• U III → MÜLLER, Friedrich Wilhelm Karl (1920), Uigurica III, Uigurische AvadānaBruchstücke (I-VIII), APAW, Berlin.
• USp → RADLOF, Wilhelm (1972), Uigurische Spachdenkmäler, Osnabrück.