On Kol- Verb And Its Derivatives As Optative In Old Turkic

Yıl 2019, Sayı: 38, 143 - 152, 31.12.2019

Esin Ağca

Öz

Although it is natural that as from the first written texts of the Turkic language some grammatical units vary depending on time and environment, existence of variations in the same time and environment shows that the languages have developed different strategies for the same grammar category. One of these grammatical categories is the paradigm of optative. Like other languages, in the Turkic language, the paradigm of optative can be expressed in semantic way that doesn't have any marks as well as morphemes, morphosyntactic structures, lexical units. It is known that the paradigm of optative in Old Turkic is performed by verbs as well as other forms of expression. In this context, one of the optative verbs in Old Turkic is the verb kol- and its derivatives.

In this article, it will be focused on the verb kol-, one of the verbs that fulfills paradigm of optative, which morphems it combines with, in which cases it is preferred and its place in the paradigm of optative. Likewise, the examples in which the verb expands with suffixes will be questioned and evaluated within this framework.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Mood and Modality, Paradigm of Optative, Optative Verbs

Eski Türkçede İstek Fiili Olarak kol- Fiili ve Türevleri Üzerine

Öz

Bazı gramer birimlerinin Türk dilinin ilk yazılı metinlerinden itibaren zamana ve çevreye bağlı olarak değişkenlik göstermesi doğal olmakla birlikte, aynı zaman ve çevrede çeşitlilik göstermesi, dillerin aynı gramer kategorisi için farklı stratejiler geliştirdiğini göstermektedir. Bu gramer kategorilerinden biri de istek paradigmasıdır. Diğer diller gibi Türk dilinde de istek paradigması, morfemler, morfosentaktik yapılar ve leksik birimler ile ifade edilebildiği gibi herhangi bir işaretleyicisi olmayan semantik yolla da ifade edilebilmektedir. Eski Türkçede istek paradigmasının diğer ifade şekillerinin yanı sıra fiiller ile de yerine getirildiği bilinmektedir. Bu çerçevede Eski Türkçede istek ifade eden fiillerden biri de kol- fiili ve türevleridir.

Bu makalede, istek paradigmasını karşılayan fiillerden biri olan kol- fiilinin, istek anlam alanını karşılamak üzere hangi morfemlerle birleştiği, hangi durumlarda tercih edildiği gibi hususlar ile fiilin istek paradigması içindeki yeri üzerinde durulacaktır. Aynı şekilde yazıda, fiilin ekler ile genişlediği örnekler de bu çerçevede sorgulanacak ve değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Kip ve Kiplik, İstek Paradigması, İstek Fiilleri

Kaynakça

• ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: TDK Yayınları. (KB)
• ASLAN DEMİR, Sema (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Semantik-Pragmatik Bir İnceleme, Grafiker Yayınları, Ankara.
• ATALAY, Besim (1998), Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi I-IV, 4. Baskı, Ankara: TDK yay. (DLT)
• BANG, Willi, und Annemarie von GABAİN (1930). Türkische Turfan-Texte III, Berlin. (TT III)
• CLAUSON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford. (EDPT)
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2006). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I, -Fiil- Basit Çekim, Ankara: TDK Yayınları.
• ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill Handbook of Oriental Studies,
• HAMİLTON, James (1971). Manuscrits ouıgours de Touen-Houang. Le Conte bouddhique du bon et du mauvais prince en version ouıgoure, Paris. (KP)
• HAMİLTON, James Russel (1998). İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev. Vedat KÖKEN), Ankara: TDK Yayınları.
• KAYA, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: TDK yay. (AY)
• LE COQ, Albert von (1911), Chuastuanift, ein Sündenbekenntnis der manichäischen Auditores. Gefunden in Turfan (Chinesisch-Turkistan), Berlin. (Huast)
• LE COQ, Albert von (1912). Türkische Manichaica aus Chotscho I, Berlin. (M I)
• MÜLLER, Friedrich Wilhelm Karl, (1920). Uigurica III, Uigurische Avadāna-Bruchstücke (I-VIII), APAW, Berlin. (U III)
• ORKUN, Hüseyin Namık (1994), Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yay. (IB).
• TEKİN, Şinasi,(1980). Maitrisimit Nom Bitig, Die Uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāsika-Schule. 1. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen, 2. Teil: Analytischer und lücklaufiger Index, Berliner Turfantexte IX, Berlin 1980. (Maitr.)
• TOLKUN, Selahittin (2007), “Eski Türkçedeki -d- Pekiştirme Ekinin Özbekçe ve Türkiye Türkçesinde İzleri”, İlmî Araştırmalar, Dil, Edebiyat Tarih İncelemeleri, Sayı 23, İstanbul.