YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ TARİHİ ÇALIŞMALARINDA KRONOLOJİK BİR BOŞLUK: İRAN SAHASI

Yıl 2020, Sayı: 40, 133 - 148, 16.12.2020

Umut Başar

Öz

Yabancılara Türkçe öğretimi alanyazını incelendiğinde, birçok araştırmacı tarafından “Yabancılara Türkçe Öğretimi Tarihi” başlığı taşıyan çalışmaların kaleme alındığı dikkat çekmektedir. Söz konusu çalışmalarda, Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya geçiş sürecini kapsayan kronolojik akışta bazı eksiklikler görülmektedir. Zira yabancılara Türkçe öğretme amacı güttüğü düşünülen eserler sıralanırken içerik olarak birbirine benzer şekilde çoğunlukla Karahanlı Dönemi’nden başlanmakta sırasıyla Kıpçak, Selçuklu, Çağatay ve Osmanlı dönemleriyle devam edilmektedir. Bu kronolojik akışta dikkat çeken husus, Selçuklu Dönemi ve sonrası İran sahasına ilişkin yabancılara Türkçe öğretimine dair herhangi bir esere yer verilmemesidir. Bu noktadan hareketle çalışmanın amacı İran sahasının yabancılara Türkçe öğretimi tarihi yazımında yerini saptamaktır. Bu amaçla İran sahasındaki tarihî kronikler, arşiv kayıtları, seyahatnameler, Türkçe-Farsça el yazmalar ve İran’da Selçuklulardan günümüze Türkçenin statüsüne değinen yayınlar, İran’da yabancılara Türkçe öğretimi bağlamında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yabancılara Türkçe Öğretimi, İran, Kronoloji

A Chronological Gap Within The Studies of Teaching Turkish to Foreigners: Field of Iran

Öz

Abstract: When the literature of teaching Turkish to foreigners examined, it stands out that the papers titled with “The History of Teaching Turkish to Foreigners” have been studied by lots of researchers. Within the studies in question some gaps about the chronological flow, which cover Turks’ translocation process from Central Asia to Anatolia, draw attention. Because, while the works considered to pursue the goal of teaching Turkish to foreigners are being listed the list starts from the Kara-Khanid Era and keeps going on chronogically with eras having similar contents: Kipchack, Seljuk, Chagatay and Ottoman. The aspect that draws attention in this chronological flow is the fact that it is not included with any of the works about teaching Turkish to foreigners, with relation to the field of Iran; starting from the Seljuk Era and the following eras. Thus, the aim of the study is to detect the point of field of Iran within historical literature of Turkish education to foreigners. With the aim at hand the historical chronics, archival records, itineraries, Turkish-Persian manuscripts and the journals about status of Turkish language in Iran from the Seljuks to the modern days are examined within the context of teaching Turkish for foreigners.

Anahtar Kelimeler

Teaching Turkish To Foreigners, Chronology, Iran

Kaynakça

• AKAR, Ali, (2014). Türk Dili Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ARGUNŞAH, Mustafa vd., (2010). Karahanca Harezmce Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• ARSLAN, Mustafa, (2012). “Tarihi Süreçte Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi-Öğrenimi Çalışmaları”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 9/2: 167-188.
• AYDIN, Şadi, (2008). İran Kütüphaneleri Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul: Timaş Yayınları.
• AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat, (2013). “Safevî Çağına Ait Üç Türkçe Mektup ve Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53/2: 411-420.
• AYKAÇ, Nurullah, (2015). “Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminin Genel Tarihçesi ve Bu Alanda Kullanılan Yöntemler”, Turkish Studies, 10/3: 161-164.
• BAD KUBEYİ, Ali (1264). Tecridü’l-lügat, Tahran: İslami Şura Meclisi Kütüphanesi, Nüsha No: 9172.
• BAHARLI, Mehran, (2019). “Fermanı Tarihi Fethali Şah Kaçar be Türkiyi Çağatayi, https://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_10.html?m=1, Erişim Tarihi: 7.04.2020.
• BALCI, Mustafa ve GÜLTEKİN, İbrahim (2017). “Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi Siyaseti ve Stratejileri”, Uygulamalı Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi (Ed. Hayati Develi vd.), İstanbul: Kesit Yayınları: 43-133.
• BALCI, Mustafa, (2016). “Tarihî Seyirde Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi: Cumhuriyet Dönemi Öncesi Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi” Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Yöntem ve Uygulamalar 1 (Ed. Hayati Develi vd.), Ankara: Yunus Emre Enstitüsü Yayınları, 11-52.
• BAŞAR, Umut (2020). “İran’da Osmanlı Türkçesine İlişkin Tarihî Bir Eser: Risale-yi Tekellüm”. Journal of History School, 48: 3478-3499.
• BAYRAKTAR, Nesrin, (2003). “Yabancılara Türkçe Öğretiminin Tarihsel Gelişimi”, Dil Dergisi, 119: 58-71.
• BEHRAMİTAN, Ali, (1396). Fihristi Nüshahayi Ahd-i İlhani der Kitaphanehayi İran, Tahran: Merkezi Mütalaatı Siyasi ve Beynelmineli.
• BİÇER, Nurşat, (2011). Kıpçak Dönemi Eserlerinin Yabancılara Türkçe Öğretimi Açısından İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• BİÇER, Nurşat, (2012). “Hunlardan Günümüze Yabancılara Türkçe Öğretimi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1/4: 107-133.
• BİÇER, Nurşat, (2017). Türkçe Öğretimi Tarihi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• BÜYÜKİKİZ, Kadir Kaan, (2014). “Yabancılara Türkçe Öğretimi Alanında Hazırlanan Tezler Üzerine Bir İnceleme”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25: 203-213.
• CEVAL, Kaya, (2009). “Dîvânu Lügati’t-Türk Araplara Türkçeyi Öğretmek İçin mi Yazıldı?”, III. Uluslararası Türkoloji Kongresi Ortak Dil, Tarih ve Alfabe Oluşturma Sürecinde Geçmişten Geleceğe Türkolojinin Meseleleri, Türkistan, 18-20 Mayıs, Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi Yayını, III: 145-148.
• ÇAKMAK, Cihan, (2014). “Yabancılara Türkçe Öğretiminin Tarihçesine Genel Bir Bakış Denemesi”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, IV, 2: 167-182.
• DAŞDEMİR, İsmeti (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (2. Basım), Ankara, Nobel Yayıncılık.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, (2000). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERDEM, İlhan, (2009). “Yabancılara Türkçe Öğretimiyle İlgili Bir Kaynakça Denemesi”, Turkish Studies, 4/3: 888-938.
• ERKAN, Mustafa, (1999). “İbn Mühennâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XX: 218-219.
• FAROOQI, Naimur Rahman, (1994). “Delhi Sultanlığı,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, IX: 130-132.
• GENCEYİ, Turhan, (1999). “Zebanı Türki der Derbarı Safaviyye der İran”, Tribun, 4: 73-79.
• GÖÇER Ali ve MOĞUL Selçuk, (2011). “Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi ile İlgili Çalışmalara Genel Bir Bakış”, Turkish Studies, 6/3: 797-810.
• GÖÇER Ali ve TABAK Gürkan ve COŞKUN Aydın, (2012). “Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi Kaynakçası”, TÜBAR, XXXII: 73-126.
• GÜMÜŞKILIÇ, Mehmet, (2002). “Yabancıların Türkçe Sözlük ve Gramer Yazma Sebepleri”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, XI: 520-525.
• İŞCAN, Adem, (2018). “Yabancı Dil Öğretimi ve Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminin Tarihçesi”, Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi (Ed. Abdullah Şahin), (2. Baskı), Ankara: Pegem Akademi, 3-28.
• KAHRİMAN, Ramazan vd., (2013). “Yabancılara Türkçe Öğretimi Kaynakçası”, Türük, 1: 80-132.
• KARASAR, Niyazi, (2019). Bilimsel Araştırma Yöntemi (34. Basım), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• KERİMİYAN SIÇANİ, Mehdi ve ABDULLAHİ TERİMSERİ, Zehra, (1388). “Maarufi Mecmuayi Nüshayi Hatti be Türki Ketaphaneyi Meclisi Şurayi İslami”, Peyami Baharistan, 4: 628-652.
• KOÇOĞLU, Turgut ve AHMADOUGLI, Abdulkhalil, (2018). “Farsça Bilenlere Türkçe Öğretmek İçin Yazılmış Farsça-Çağatay Türkçesi Manzum Bir Sözlük: Lehçetü’t-Türk”, HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], 4/ 9:1-32.
• KOÇOĞLU, Turgut, (2018). “Haydarâbâd Salar Jung Kütüphanesi’ndeki Türkçe Öğretimi ile İlgili Yazma Eserler ve Bu eserlerden Fazlullâh Han Barlas Tarafından yazılan “Lugat-ı Türkî”nin Çağatay Türkçesi Öğretimi Yöntemine Dâir Düşünceler”, Erciyes Journal of Education, 2/1: 91-108.
• KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat, (1942a). “Yeni Fariside Türk Unsurları”, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII: 1-16.
• KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat, (1942b). “Azeri”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, II:118-151,
• KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat, (2005). Türkiye Tarihi (Hzr. Palabıyık, H. M). Ankara: Akçağ Yayınları.
• KÜRELİ, İbrahim vd., (2014). I. Mahmud-Nadir Şah Mektuplaşmaları, İstanbul: T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 136.
• LAYOŞ, Fekete, (1936). “İran Şahlarının İki Türkçe Mektubu”, Türkiyat Mecmuası, 5: 269-277.
• MERÇİL, Erdoğan, (2003). “Selçuklular ve Türkçe” Belleten, 248: 111-117.
• MUTTAKİ, Hüseyin, (1381). Fihristi Nüshahayi Hattiyi Türki Ketaphaneyi Bozorge Hazreti Ayetullah el-Uzma Maraşi Necefi, Kum: Neşriyatı Ketaphaneyi Bozorge Hazreti Ayetullah el-Uzma Maraşi Necefi.
• ÖZ, Yusuf, (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, (2009). “Selçuklular Sosyoekonomik ve Kültürel Hayat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XXXVI: 371-375.
• ÖZYETKİN, Melek, (2001). Ebu Hayyan-Kitâbü’l-İdrak Li-Lisâni’l-Etrâk-Fiil: Tarihi Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi, Ankara: Köksav Yayınları.
• RAHİMİ, Ferhat, (2016). Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• RAHİMİ, Musa, (2009). Kavâ’id-i Türki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• RECEP, Toparlı vd., (1999). El-Kavânînü’l-Külliye li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• REZAEİ, Mehdi, (2010). Kaide-i Zeban-ı Türki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SIDDIK, Hüseyin Muhammedzade, (1387). Kavaid-i Zeban-ı Türki-Mirza Baba Tabip Aştiyani, Zencan: Pınar.
• SOHRABİABAD, Hamıdreza, (2018). Safevî İdaresinde Toplumsal Dönüşüm (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ŞİRVANİ, Abdurrahim, (1391). Mazhare’l-Türki (Yayına Hazırlayan: Ferhat Rahimi), Tahran: İntişarat-ı Nov.
• TÜRKAN, Hüseyin Kürşat, (2017). “Türkçe Öğretiminin Tarihsen Süreci ve Yabancı Uyruklu Öğrencilere Türkçe Öğretimine Dair Bazı Öneriler”, The Journal of Academic Social Science Studies, 60: 147-158.
• YİĞİT, İsmail, (2004). “Memlukler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XXIX: 90-97.
• ZORBAZ, Kemal Zeki, (2013). “Geçmişten Günümüze Yabancılara Türkçe Öğretimi”, Yabancılara Türkçe Öğretimi El Kitabı (Ed. Mustafa Durmuş ve Alparslan Okur), Ankara: Grafiker Yayınları, 171-181.