Semantic Changes in the Word Varoş in Turkish

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 47, 47 - 67, 29.06.2024

Hatice Şirin

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1506746

Öz

The aim of this article is to study the semantics of the word varoş (of Hungarian origin) in Turkish that was borrowed possibly from a Slavic language in the early 16th century. The reasons why the original meaning of the word, used for centuries, went through various intermediate stages in the historical process, ultimately taking on negative meanings to refer to someone who is considered to be ignorant, uneducated and vulgar have been studied. The intralingual and non-linguistic impacts on the changes of the meaning of the word varoş have been argued. Hence, this article argues how varoş, which has been neutrally used as an urbanology term in Turkish for more than four hundred years, today defines heterogeneous social classes and a subculture that these represent.

Anahtar Kelimeler

Varoş, Semantic Change, Euphemism, Dysphemism

TÜRKÇEDE VAROŞ SÖZCÜĞÜNÜN ANLAM KATMANLARI

Öz

The aim of this article is to study the semantics of the word varoş (of Hungarian origin) in Turkish that was borrowed possibly from a Slavic language in the early 16th century. The reasons why the original meaning of the word, used for centuries, went through various intermediate stages in the historical process, ultimately taking on negative meanings to refer to someone who is considered to be ignorant, uneducated and vulgar have been studied. The intralingual and non-linguistic impacts on the changes of the meaning of the word varoş have been argued. Hence, this article argues how varoş, which has been neutrally used as an urbanology term in Turkish for more than four hundred years, today defines heterogeneous social classes and a subculture that these represent.

Anahtar Kelimeler

Varoş, Anlam Değişmesi, Euphemism, Dysphemism

Kaynakça

• Acemoğlu, D. & Robinson, J. (2013). “Beyaz Türkler, Siyah Türkler”: Agos Gazetesi, 02.03.2013 (https://www.agos.com.tr/tr/yazi/4460/beyaz-turkler-siyah-turkler, Erişim: 1 Ağustos 2023).
• Ahmet Mithat Efendi (2015). Avrupa’da bir cevelan. (haz. N. Arzu Pala). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2013). Ahmed Metin ve Şirzat. (haz. Fazıl Gökçek & Özlem Nemutlu). Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2021). Yeryüzünde bir melek. (haz. Nuri Sağlam). Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmed Vefik Paşa (1876). Lehçe-i Osmânî, Hzl. R. Toparlı, Ankara 2000: TDK Yayınları.
• Akar, A. (2016). Gelibolulu Mustafa Âlî. Mirkâtü’l-cihâd (Cihadın basamakları). Dil incelemesi-metin-dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• Allen, K. & Burridge, K. (1991). Euphemism and dysphemism, Oxford: Oxford University Press.
• Allen, K. & Burridge, K. (2006). Forbidden words: Taboo and the censoring of language, Cambridge: Cambridge University Press.
• Angélil, M. & Siress, C. (2012). The Paris ‘banlieue’: Peripheries of inequity. Journal of International Affairs, 65(2), The Future of the City, 57-67.
• Arat-Koç, S. (2018). Culturalizing politics, hyper-politicizing 'culture': 'White' vs. 'Black Turks' and the making of authoritarian populism in Turkey. Dialectical Anthropology, 42(4), Special Cluster on Nationalism in former Ottoman Empire, 391-408.
• Batuman, B. (2019). Neoliberal Islamism and the cultural politics of housing in Turkey. Social Housing in the Middle East: Architecture, Urban Development and Transnational Modernity, edited by Kıvanç Kılınç and Mohammad Gharipour, Bloomington: Indiana University Press, 88-114.
• Blank, A. (1999). Why do new meanings occur? A cognitive typology of the motivations for lexical Semantic change. Historical Semantics and Cognition, Andreas Blank-Peter Koch (eds.), Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 61-90.
• Chabbi, J. (1997). Ribāṭ. Encyclopedia of Islam, Second Edition, Vol. VIII, Leiden: Brill, 493-506.
• Danış, İ. (2019). Evzahu’l-mesâlik ilâ ma’rifeti’l-büldân ve’l-memâlik. Sipâhîzâde Mehmed, Ankara: TÜBA.
• Dankoff, R. (2004). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi okuma sözlüğü (Katkılarla İngilizceden Çeviren: Semih Tezcan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dávid, G. (2009). Sigedvar. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 37, İstanbul, 157-159.
• Demirtaş, N. & Şen, S. (2007). Varoş identity: The redefinition of low income settlements in Turkey. Middle Eastern Studies, 43(1), 87-106.
• DİA: Karlofça. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 24, 504.
• Duran, N. (2011). Vak‘a-ı hayret-nüma (1802-1849), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, (Danışman Prof. Dr. Mahir Aydın), İstanbul.
• Duran, N. (2018). Life in Belgrade Fortress in the first quarter of the 19th century. Belgrade 1521-1867, Dragana Amedoski (ed.), Belgrade, 283-296.
• Eldem, E. (2017). Osmanlı İmparatorluğu'ndan günümüze adalet, hukuk, eşitlik ve siyaset. Toplumsal Tarih, Aralık 2017, 24-37.
• Emecen, F. (1994). Drama. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul, 525-528.
• Emecen, F. (2001). İstanköy. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 23, İstanbul, 308-310.
• Eren, H. (2020). Eren Türk dilinin etimolojik sözlüğü, Hzl. Şükrü Halûk Akalın, Ankara: TDK Yayınları.
• Erman, T. (1998). Becoming ‘urban’ or remaining ‘rural’: The views of Turkish rural-to-urban migrants on the ‘integration’ question. International Journal of Middle East Studies, 30(4), Cambridge University Press, 541–561.
• Erman, T. (2004). Gecekondu çalışmalarında ‘öteki’ olarak gecekondulu kurguları. European Journal of Turkish Studies, Thematic Issue N°1-Gecekondu, URL: http://www.ejts.org/document85.html (Erişim: 15 Temmuz 2023)
• Etöz, Z. (2000). Varoş: Bir İstila, Bir Tehdit! Birikim, Sayı 132, Nisan 2000 (https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-132-nisan-2000/2325/varos-bir-istila-bir-tehdit/3275, (Erişim: 3 Temmuz 2023).
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi V. kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 numaralı yazmanın transkripsiyon-dizini (2001), Hzl. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi VI. kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 numaralı yazmanın transkripsiyon-dizini (2002), Hzl. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-İbrahim Sezgin, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi VII. kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 numaralı yazmanın transkripsiyonu-dizini (2003), Hzl. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-Robert Dankoff, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, S. (1992). Budin. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 6, İstanbul, 348-352.
• Eyice, S. (2001). Kale. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 24, İstanbul, 234-242.
• Fekete, L. (1930). Az oszmánli-török nyelv hódoltságkori magyar jövevényszavai. MNy, 26, 257-265.
• Fekete, L. (1949). Osmanlı Türkleri ve Macarlar 1366-1699. TTK Belleten, XIII(52), 663-743.
• Greene, M. (2000). A shared world: Christians and Muslims in the early modern mediterranean, Princeton University Press.
• Grzega, J. (2004). Bezeichnungswandel: Wie, warum, wozu? Ein beitrag zur englischen und allgemeinen Onomasiologie, Heidelberg.
• Grzega, J. & Schöner, M. (2007). English and general historical lexicology. Materials for onomasiology seminars, Katholische Universität Eichstätt-Ingolstadt, Germany.
• Gülhan, S. T. (2017). Ezilmiş ve aşağılanmışlar: 1960’lar Türkiye’sinde gecekondu meselesi. Mülkiye Dergisi, 41(1), 195-229.
• Gümüş, M. (2008). Anayasal meşrûtî yönetime medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın tam metin incelemesi. bilig, 47, 215-240.
• Haspelmath, M. (2009). Lexical borrowing: Concepts and issues. Loanwords in the World’s Languages: A Comparative Handbook, M. Haspelmath ve U. Tadmor (Ed.), Berlin: Walter de Gruyter.
• Hegyi, K. (2018). The Ottoman military organization in Hungary fortresses, fortress garrisons and finances, Klaus Schwarz Verlag: Berlin.
• Hughes, G. L. (2006). An encyclopedia of swearing. The social history of oaths, profanity, foul language, and ethnic slurs in the English-speaking world. New York, London, England: M.E.Sharpe Armonk.
• İnalcık, H. (2006). Karacahisar / Karacaşehir üzerinde bir belge. Papers of VIIIth International Congress on the Economic and Social History of Turkey, (ed: Nurcan Abacı), Morrisville: Lulu Press, 9-12.
• İnalcık, H. & Arı, B. (2005). Türk-İslam-Osmanlı şehirciliği ve Halil İnalcık’ın Çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(6), 27-56.
• Ivanova, S. (2005). Varoş: The elites of the reaya in the towns of Rumeli, seventeenth-eighteenth centuries. Provincial Elites in the Ottoman Empire, ed. Antonis Anastasopoulos. Rethymno: Crete University Press: 201-246.
• Jokl, N. (1928). Die magyarischen bestandteile des albanischen wortschatzes. Ungarische Jahrbücher, Vol. VII. Berlin und Leipzig, 46-84.
• Kahane, R. & H. & Tietze, A. (1958). The lingua franca in the levant: Turkish nautical terms of Italian and Greek origin. Urbana: University of Illinois Press.
• Karpat, K. (1976). The gecekondu: Rural migration and urbanization. Cambridge University Press.
• Kartal, A. (2009). Muallim Nâcî. Lügat-i Nâcî, Ankara: TDK Yayınları.
• KB: Pîrî Reis. Kitâb-ı bahriyye, facsimile edition of Istanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, cod. Ayasofya 2612, (ed. Ertuğrul Zekai Ökte, çev. Vahit Çabuk, Tülay Duran, Robert Bragner). İstanbul: The Historical Research Foundation Istanbul Research Center, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kiel, M. (1995). Eskicuma. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 11, İstanbul, 396-397.
• Kiel, M. (1996). Görice. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 14, İstanbul, 157-158.
• Kiel, M. (2000). İnebahtı. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 22, İstanbul, 285-287.
• Kiel, M. (2003). Leş. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 27, İstanbul, 141-142.
• Kiel, M. (2007). Priştine. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul, 346-348.
• Kiel, M. (2008). Rodos. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 35, İstanbul, 155-158.
• KM: el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-kâmûsi’l-muhît, Kâmûsi’l-muhît tercümesi, Mütercim Âsım Efendi, 3. cilt, Yayına Hazırlayanlar Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı 2013: İstanbul.
• Kurnaz, Ş. (2007). Emine Semiye ile Nigâr Hanım'ın mektuplaşmaları. Turkish Studies, 2(4), 631-646.
• Ludwig, E. (1929). Napoleon (çev. Ruşen Eşref): Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 13.03.1929.
• Maxwell, J. M. (2004). Euphemism. Encyclopedia of Linguistics (ed. Philipp Strazny), Routledge, 307.
• Meninski, F. M. (1680a). Thesaurus linguarum orientalium, Turcicae, Arabicae, Persicae II, Viennae.
• Meninski, F. M. (1680b). Thesaurus linguarum orientalium, Turcicae, Arabicae, Persicae III, Viennae.
• Meninski, F. M. (1687). Complementum thesauri linguarum orientalium, seu Onomasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum, Viennae.
• Miklosich, F. (1889). Die slavischen, magyarischen und rumunischen Elemente im türkischen Sprachschatze, Wien.
• Mizancı Murad (1328). Tarih-i ebu’l-faruk. Kanuni Süleyman ve İkinci Selim Hanlar devirleri, 3. cild, Dersaadet.
• MNTSz: A magyar nyelv történeti-etimológiai szótára, Akadémiai Kiadó, Budapest.
• Mumford, Lewis (2007). Tarih Boyunca Kent / Kökenleri Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği, (çeviri: Gürol Koca-Tamer Tosun), Ayrıntı Yayınları.
• Nazım Hikmet (1965). Jokond ile Si-ya-u. Benerci kendini niçin öldürdü. Taranta-Babuya mektuplar. İstanbul: Dost Kitabevi.
• Nurenberg Chronicle (1493): https://daten.digitale-sammlungen.de/0003/bsb00034024/images/index.html?fip=193.174.98.30&seite=350&pdfseitex= (Erişim: 19 Haziran 2023).
• Ocak, A. Y. (1993). Dânişmendnâme. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 8, İstanbul, 478-480.
• Özgüven, B. (2001). The palanka: A characteristic building type of the Ottoman fortification network in Hungary. Electronic Journal of Oriental Studies, IV(34) (Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art, Utrecht-The Netherlands, August 23-28, 1999), Netherlands, 1-12.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, 1. cilt, İstanbul.
• Pinker, S. A. (2003). The blank slate: The modern denial of human nature, Penguin Books.
• Pirenne, H. (1982). Ortaçağ Kentleri. çev. Şadan Karadeniz. Ankara: Dost Kitabevi.
• Ramm, C. (2016). Beyond ‘black Turks’ and ‘white Turks’ – The Turkish elites’ ongoing mission to civilize a colourful society. Asiatische Studien - Études Asiatiques, 70(4), 1355-1385. Redhouse, Sir J. (1890). A Turkish and English Lexicon, Constanople.
• Rocchi, L. (2010). The Hungarian linguistic material in Evliya Çelebi. Studia Etymologica Cracoviensia, 15, 113-125.
• Rocchi, L. (2022). Ottoman-Turkish loanwords in Egyptian and Syro-Lebanese-Palestinian Arabic-Part 4. Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 139, 333–381.
• Saylan, K. (2013). Bir mültecinin Balkan izlenimleri (1849-1851). History Studies 5/6, Special Issue on Balkan Wars, 113-130.
• Schubert, G. (1985). Turkish oda and Hungarian szoba in the languages and residential cultures of the Balkan Peninsula. Central Asiatic Journal, 29(3/4), 242-265.
• Stachowski, M. (2007). Das Ungarische unter den Karpatensprachen. Studia Linguistica 124, 119-125.
• Stachowski, M. (2019). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch der türkischen Sprache, Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Steinvorth, D. & Zand, B. (2013). Weiße Türken, schwarze Türken. Der Spiegel, 23.6.2013, 78-93.
• Sudár, B. (2014). Osmanlı Macaristan’ında camiye çevrilen kiliseler. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 25, 55-78.
• Şemseddin Sami (1882). Kâmûs-ı Fransevî, Constantinople: Mihran.
• Şemseddin Sami (1901). Resimli Kâmûs-ı Fransevî, Constantinople: Mihran (Hzl. Şerif Eskin), Ankara 2017: TÜBA.
• Tietze, A. (1957). Slavische lehnwörter in der türkischen volkssprache. Oriens, 10(1), 1-47.
• Tietze, A. (2016). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati, 4. cilt, Editörler: Semih Tezcan, Emine Yılmaz, Nurettin Demir, Ankara: TÜBA. Yeni baskı: Tietze, Andreas (2021). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, 4. cilt, K-L, Editörler: Emine Yılmaz, Nurettin Demir, Ankara: TÜBA
• Tietze, A. (2021). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, 5. cilt, M-P, Editörler: Emine Yılmaz, Nurettin Demir, Ankara: TÜBA.
• Tietze, A. (2021). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, 6. cilt, R-Ş, Editörler: Emine Yılmaz, Nurettin Demir, Ankara: TÜBA.
• Tietze, A. (2021). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, 7. cilt, T-Z, Editörler: Emine Yılmaz, Nurettin Demir, Ankara: TÜBA.
• Toker, M. (1991). Demokrasimizin İsmet Paşa'lı yılları. DP Yokuş Aşağı 1954-1957, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Ullmann, S. (1964). Semantics introduction to the science of meaning, Oxford: Blackwell.
• Wehr, H. (1976). A dictionary of modern written Arabic, (edited by J. Milton Cowan), Ithaca: New York.
• Yahya Kemal (1923). Balkan’a seyahat. Rahova: Ahali Matbaası.
• Yahya Kemal ( 1339/1923). Balkan’a Seyahat, Ahali Matbaası: Rahova.
• Yavuzarslan, P. (2010). Kamus-ı Türkî. Şemseddin Sami, Ankara: TDK Yayınları.