“Being a Child in the Nineties” in the Context of Gastronostalgia and Anthropology of the Time

Yıl 2025, Cilt: 2025 Sayı: 49, 288 - 318, 26.06.2025

Ahmet Keskin , Beyza Genç

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1555631

Öz

The longing for the past in line with various sociological, psychological, medical and cultural factors, the recollection of the emotions and memories felt in the relevant period and conditions, and their survival in different contexts lead to the formation of new folklore products, and their joint sharing within the framework of group folklore leads to the emergence of new subjects of study for folklore. The fields of “nostalgia” and “gastronomy”, which are of interest to many disciplines, also fall directly into the study of folklore. In this study, nostalgic objects in the focus of gastronomy and the phenomena remembered through them are discussed around the concept of “being a child in the nineties” in the context of popular junk foods of the period. The concept of “being a child in the nineties” created by those who were born in the 1980s and lived their childhood in the 1990s, and the shared nostalgic feelings and ways of understanding this period were evaluated in the context of the main junk food products that are reminders for the children of the period. The emotions, thoughts and narratives about the various products popular in the 1990s, which are shared intensively today with the concept of “being a child in the nineties”, were analyzed in the context of folklore, nostalgia and gastronomy interactions based on the data obtained from the field through oral, written and electronic sources.

Anahtar Kelimeler

Nostalgia , gastronomy , anthropology of the time , “being a child in thenineties”

GASTRONOSTALJİ VE ZAMANIN ANTROPOLOJİSİ BAĞLAMINDA DOKSANLARDA ÇOCUK OLMAK

Öz

Bireylerin sosyolojik, psikolojik, tıbbi ve kültürel temelli çeşitli etkenler doğrultusunda geçmişe karşı duydukları özlem, ilgili dönem ve şartlar içerisinde hissetmiş oldukları duyguları ve hatıraları anımsayarak bunları farklı bağlamlarda yaşatmaları, yeni halk bilgisi ürünlerinin oluşumuna, bunların grup folkloru çerçevesinde ortaklaşa paylaşımları da folklor için yeni inceleme konularının ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Pek çok disiplin tarafından ilgi gösterilen “nostalji” ve “gastronomi” sahaları, folklorun da doğrudan inceleme alanına girmektedir. Çalışmada gastronomi odağındaki nostaljik nesneler ve onlar aracılığıyla anımsanan olgular, “doksanlarda çocuk olmak” konsepti etrafında, dönemin popüler abur cuburları bağlamında ele alınmıştır. 1980’li yıllarda doğan ve çocukluğunu 1990’lı yıllarda yaşayanlar tarafından oluşturulan “doksanlarda çocuk olmak” konsepti ile bu döneme yönelik paylaşılan nostaljik duyuş ve kavrayış biçimleri, dönem çocukları için hatırlatıcı nitelikteki başlıca abur cubur ürünleri bağlamında değerlendirilmiştir. Günümüzde “doksanlarda çocuk olmak” konseptiyle yoğun biçimde paylaşılan ve ilgili dönemde popüler olan çeşitli ürünler hakkındaki duygu, düşünce ve anlatılar folklor, nostalji ve gastronomi etkileşimleri bağlamında sözlü, yazılı ve elektronik kaynaklar aracılığıyla sahadan elde edilen verilerden hareketle analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

nostalji , gastronomi , zamanın antropolojisi , “doksanlarda çocukolmak”

Kaynakça

• Abarca, M. E. ve Colby, J. R. (2016) Food memories seasoning the narratives of our lives. Food and Foodways, 24(1-2), 1-8.
• Akarçay, E. (2016). Beslencenin sosyolojisi -orta sınıf(lar)ın yeme içme ve eğlence örüntüleri-. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Alpyıldız, E. (2023). Yemek ve bellek ilişkisinden hareketle Şemsi Yastıman’ın Memleket Hasreti şiirinde gastronostalji. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(41), 210-229.
• Altuntuğ, N. (2011). Değerlere hitap eden pazarlamanın nostalji boyutu. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 265-273.
• Anderson, E.N. (2005). Everyone eats: Understanding food and culture. New York: NYU Press.
• Ange, O.-Berliner, (eds., 2016). Anthropology and nostalgia. New York: Berghahn Books.
• Arnott, M. L. (1975). Gastronomy. The anthropology of food and food habits. Paris: Mouton Publishers Assmann, J. (1995). Collective memory and cultural identity. New German Critique: NGC, (65), 125-133.
• Assmann, J. (2001). Kültürel bellek -eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik-. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Assmann, J. (2010Ed.). A Companion to cultural memory studies. Berlin: De Gruyter.
• Aydın Öztürk, T. (2015). Postmodernizmin zaman algısı: “Müzikte nostalji modası. Medeniyet Sanat Dergisi, 1(1), 31-41.
• Başaran, U. (2021). Nostalji-kültür ilişkisi ve 21. yüzyıl Türk halk şiirinde nostaljik unsurlar üzerine bir değerlendirme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(34), 636-651.
• Batcho, K. I. (1998). Personal nostalgia, wold view, memory and emotionality. Perceptual and Motor Skills, 87(2), 411-432.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik. Millî Folklor, (87),159-169.
• Beşirli, H. (2023). Yiyecek ve mutfağın toplumsal görünümleri- yemek ve mutfak tipolojisi çalışması. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, (11), 45-62. https://doi.org/10.48131/jscs.1261843
• Bingöl, S. ve Akoğlan Kozak, M. (2020). Turistik tren yolculuklarına nostaljik yaklaşım: Doğu, Güney Kurtalan ve Van Gölü Ekspresleri. Journal of Recreation and Tourism Research, 7(3), 325–349.
• Boudan, C. (2006). Mutfak savaşı. (Y. Avnuç, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Boutaud, J. J.-vd. (2016). “Food and culture Cultural patterns and practices related to food in everyday life. Introduction.” International Review of Social Research, 6 (1), 1-3.
• Boym, S. (2009). Nostaljinin Geleceği. (F. B. Aydar, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Brockmeier, J. (2002a). Remembering and Forgetting: Narrative as Cultural Memory. Culture, 8(1), 15-43.
• Brockmeier, J. (2002b). Introduction: Searching for Cultural Memory. Culture, 8(1), 5–14.
• Cashman, R. (2006). Critical nostalgia and material culture in Northern Ireland. Journal of American Folklore, 119(427), 137-160.
• Cassin, B. (2018). Nostalji. İnsan ne zaman evindedir? İstanbul: Kolektif Kitap.
• Civitello, L. (2008). Cuisine and culture: a history of food and people. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. Confıno, A. (1997). Collective memory and cultural history: problems of method. The American Historical Review. 102(5), 1386-1403.
• Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar? (A. Şenel, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cross, G. (2018). Tüketilen nostalji. (E. Turan, Çev.). İstanbul: The Kitap.
• Çağlar, B. (2018). Kültürel çalışmalar perspektifinden seksenler dizisinin alımlanması: Sosyal medyadaki izleyici yorumları. AJIT-E: Academic Journal of Information Technology, 9(33), 159-192.
• Dalby, A. ve Grainger, S. (2001). Antik Çağ yemekleri ve yemek kültürü. (B. Avunç, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi
• Davis, F. (1977). Nostalgia, identity and the current nostalgia wave. Popular Culture, 11(2), 414-424.
• Davis, F. (1979). Yearning for yesterday: a sociology of nostalgia. New York: Free Press.
• De Garine, I. (2004). Anthropology of food and pluridisciplinarity. In H. Macbeth & J. MacClancy (Eds.), Researching food habits: Methods and problems (pp. 15–28). New York & Oxford, UK: Berghahn Books.
• Dilek Orkun, N. (2009). Küreselleşmenin değiştirdiği yemek kültürü: İstanbul Beyoğlu: 2002-2009. (Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dorsay, A. (2003). Ne şurup-şeker şarkılardı onlar... İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erdoğan, G. (2023). Bir hatırlama aracı olarak “90’lar pop” üzerine netnografik bir inceleme. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 173-194. https://doi.org/10.31463/aicusbed.1257542
• Eşsiz, E. (2018). 90’larda Çocuk Olmak. İstanbul: Yediveren.
• Eubanks, C. (2006). On the wings of a bird: Folklore, nativism, and nostalgia in Meiji Letters. Asian Folklore Studies, 65(1), 1-20.
• Eyerman, R. (2004). The past in the present: culture and the transmission of memory. Acta Sociologica, 47(2), 159-69.
• Fırat, M. (2014). Yemeğin ideolojisi ya da ideolojinin yemeği: Kimlik bağlamında yemek kültürü. Folklor/Edebiyat, 20(80), 129-140.
• Fox, R. (2003). Food and eating: an anthropological perspective. Social Issues Research Centre, 1-23. (Erişim adresi: https://www.humanitiesmontana.org/wp-content/uploads/Food-and-Eating-Robin-Fox.pdf)
• Gautam, M. (2021). A short note on food anthropology. Academia Letters, 1-8. https://doi.org/10.20935/AL3029
• Goody, J. (2015). Yemek, mutfak, sınıf: karşılaştırmalı sosyoloji çalışması. (M. G. Güran, Çev.). İstanbul: Pinhan.
• Goody, J. (2015). Yemek. (F. Mormenekşe, Çev.). Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 3 (Yay. Haz. Ö. Oğuz vd.), Ankara: Geleneksel Yayıncılık, ss. 390-396.
• Goody, J. (2015). Yemek (F. Mormenekşe, Çev.). Ö. Oğuz vd. (Yay. Haz.), Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 3 içinde (390–396). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Güler, S. (2010). Türk mutfak kültürü ve yeme içme alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (26), 24-30.
• Gülüm, E., (2016). Çağdaş görsel kültür ve halkbilimi araştırmaları. III. Uluslararası genç halkbilimciler sempozyumu bildirileri, 104-114, Ankara.
• Gürçayır, S. (2013). Yemek nostaljisi: Tadı damakta kalan tatlar ve geleneğin dönüşümü. Aynı tadı paylaşmak: Türkiye-Romanya geleneksel ortak mutfağı çalıştayı bildirileri, (E. Ölçer Özünel vd., hzl.), 47-52, Ankara: Grafiker.
• Gürpınar, D. (2023). Küstah ve cüretkâr: Türkiye’nin doksanlı yılları. İstanbul: Telemak Kitap.
• Halbwachs, M. (1992). On collective memory. (Edited, translated, and with an Introduction by Lewis A. Coser). Chicago: University of Chicago Press.
• Halıcı, N. (1999). Siniden tepsiye. Klasik Türk mutfağı. İstanbul: Usaş.
• Hart, C. (2020). Gothic folklore and fairy tale: Negative nostalgia. Gothic Studies, 22(1), 1-13.
• Hirsch, J. (1992). Modernity, nostalgia, and southern folklore studies: The case of John Lomax. The Journal of American Folklore, 105(416), 183–207.
• Holak, S.L., Havlena, W.J. & Matveev, A.V. (2006) Exploring nostalgia in Russia: Testing the index of nostalgia-proneness. European Advances in Consumer Research, 7, 33-40.
• Holtzman, J. D. (2006). Food and memory. Annual Review of Anthropology, 35, 361-378.
• Ichıjo, A.-Ranta, R. (2018). Yemek ve ulusal kimlik: gündelik yaşamdan küresel siyasete. (E. Ataseven, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Jedlowski, P. (2001). Memory and sociology: themes and issues. Time & Society, 10(1), 29-44. https://doi.org/10.1177/0961463X01010001002
• Kanık, İ. (2016). Küreselleşme sürecinde kültürel malzeme örneği olarak yemek kanalları ve programları. Folklor/Edebiyat, 22(86), 237-258.
• Kızıldemir, Ö., Öztürk, E., Sarıışık, M. (2014). Türk mutfak kültürünün tarihsel gelişiminde yaşanan değişimler. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(3), 191-210.
• Köse, H.-Aydın, H. (2020). Medyatik popüler kültürde nostalji: kültürel doyum üzerine bir inceleme. Folklor/Edebiyat, 26(104), 757-779.
• Legg, S. (2004). Memory and nostalgia. Cultural Geographies, 11(1), 99-107.
• Lupton, D. (1994). Food, memory and meaning: the symbolic and social nature of food events. Sociological Review, 42(4), 664–685. https://doi.org/10.1111/j.1467-954X.1994.tb00105.
• Lupton, D. (1996). Food, the body and the self. London: Sage.
• Mandal, S.-vd. (2021). Gastro-Nostalgia: towards a higher order measurement scale based on two gastro festivals. Tourism Recreation Research, 47(3), 293-315.
• Mankan, E.-vd. (Ed., 2023). Yemek, kültür ve toplum (beslenme antropolojisi). Ankara: Detay Yayıncılık. Mintz, S. W.-Du Bois, C.M. (2002). The anthropology of food and eating. Annual Review of Anthropology, 31(1), 99-119.
• Nahya, Z. N. (2012). Evin kalbi: Gaziantep’te bir kültürel mekân olarak mutfak. Folklor/Edebiyat, 18(69), 9-24. Niemeyer, K. (2014). Introduction: media and nostalgia. (Katharina Niemeyer, Ed.). Media and nostalgia. Yearning for the past, present and future. London: Palgrave Macmillan, 1-23.
• Norris, D. (2023). Live horror theatre, nostalgia and folklore. In S. Bacon (Ed.), Future folk horror: Contemporary anxieties and possible futures (pp. 57–72). London: Lexington Books.
• Nuttıng, I. (2022). Framing nostalgia: how digital folklore evokes the past to construct the present. (Master thesis) Macquarie University Department of Literature Faculty of Arts.
• Orta, N. (2023). Kültür endüstrisinde nostaljinin işlevleri, halk bilimsel açıdan bir değerlendirme. Folklor Akademi Dergisi, 6(3), 1118-1135.
• Otay Demir, F. (2008). Pazarlamanın nostaljik oyunu: Retro markalama. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (33), 43-54.
• Ögel, B. (1982). Türk mutfağının gelişmesi ve Türk tarih gelenekleri. Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri (ss. 15–18). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Öğüt Eker, G. (2018). Farklı görme biçimiyle modern dünya ritüeli olarak yemek kültürü: sınanma/erginlenme ve intikam alma gizli işlevleri. Millî Folklor, (120), 170-183.
• Özgüneş, R.E. (2020). Geçmişe özlemi lezzetlerde yaşamak: gastronostalji. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(1), 60-75. https://doi.org/10.37847/tdtad.757018
• Özgüneş, R.E. (2023). Otantiklik ile gastronostaljik tutum ilişkisinin yeniden ziyaret niyetine ve destinasyon imajına etkisi. (Doktora Tezi). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özgüneş, R.E. ve Bozok, D. (2022). Lezzetin nostaljisi: yiyecek ve bellek ilişkisi üzerine. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 10(4), 3213-3228.
• Richards, G. (2002). Gastronomy: An essential ingredient in tourism production and consumption? In G. Richards (Ed.), Tourism and gastronomy (pp. 17–34). London: Routledge.
• Ritzer, G. (1998). Toplumun McDonaldlaştırılması: çağdaş toplum yaşamının değişen karak teri üzerine bir inceleme. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Routledge, C. (2011). The past makes the present meaningful: nostalgia as an existential resource. Journal of Personality And Social Psychology, 101(3), 638-652.
• Santich, B. (2007). The study of gastronomy: A catalyst cultural understanding. The International Journal of the Humanities, 5(6), 53-58.
• Sever, M. (2024). Yaşanılan süreçte Türk yeme-içme kültüründeki değişimler. Türk Folklor Araştırmaları, (369), 117-126.
• Solmaz, Y.-Dülger Altıner, D. (2018). Türk mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları üzerine bir değerlendirme. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3), 108-124.
• Stajcic, N. (2013).  Understanding culture: food as a means of communication. Hemispheres, (28), 77-86. Starobinski, J. (1966) The idea of nostalgia. Diogenes, 14(54), 81-103.
• Stauth, G.-Turner, B. S. (1988). Nostalgia, postmodernism and the critique of mass culture. Theory, Culture & Society, 5(2-3), 509-526.
• Stewart, K.N. (1988). Nostalgia-a polemic. Cultural Anthropology, 3(3), 227-41.
• Sutton, D. (2008). A tale of easter ovens: food and collective memory. Social Research, 75(1), 157-180. DOI: 10.1353/sor.2008.0056
• Tekin, G., (2018). Modern kentin nostaljik imgesi: yeni nesil mahalleler. Milli Folklor, (119), 100-113.
• Temur, N. (2017). Bir kültürel bellek mekânı olarak Mahtumkulu Divanı. Türkbilig, 34, 173-178.
• Trigg, D. (2009). The aesthetics of decay: nothingness, nostalgia, and the absence of reason. New York: Peter Lang.
• Tunç, A. (2005). Bir maniniz yoksa annemler size gelecek. 70’li yıllarda hayatımız. İstanbul: Can Yayınları.
• Twomey, R. (2018). Competing nostalgia and popular culture: Mad men and stranger things. In K. J. Wetmore, Jr. (Ed.), Uncovering stranger things: essays on eighties nostalgia, cynicism and ınnocence in the series (pp. 39-48). North Carolina: McFarland and Company.
• Ümer, E. (2019). Nostalji perdesi ve geçmişi icat etmek. SineFilozofi, 2019 Özel Sayısı, 585-604.
• Wildschut, T. (2010). Nostalgia as a repository of social connectedness: The role of attachment-related avoidance. Journal of Personality And Social Psychology, 98(4), 573-586.
• Wildschut, T. (2006). Nostalgia: Content, triggers, functions. Journal of Personality and Social Psychology, 91(5), 975-993.
• Wuich, A. ve Brewis A. (2014). Food, water, and scarcity: toward a broader anthropology of resource insecurity. Current Anthropology, 55(4), 444-468.
• URL-1:https://www.facebook.com/groups/1895944577176564/ (Erişim: 20.09.2024)
• URL-2:https://www.facebook.com/groups/1881087938776853/ (Erişim: 20.09.2024)
• URL-3: https://www.facebook.com/groups/427595167407421/ (Erişim: 20.09.2024)
• URL-4:https://www.instagram.com/doksanlar.ekspresi?igsh=cmd4bDBreGluZ2hk (Erişim: 20.08.2024)
• URL-5:https://www.instagram.com/doksanlarla?igsh=MTdleWo4ZW5haDZ1cg (Erişim: 20.08.2024)
• URL-6: https://www.instagram.com/doksanlikkaset?igsh=MWowanY2azViNHFtMQ (Erişim: 20.09.2024)
• URL-7: https://www.instagram.com/90_lar_mahallesi?igsh=MWVmZnA1a3NrZWNiOQ (Erişim: 20.09.2024)
• URL-8: https://www.instagram.com/p/CBT6UzOHgV0/?igsh=MWJ4YmJ6czN1ZzV6ag (Erişim: 20.09.2024)
• URL-9: https://www.instagram.com/p/CNNG98qHLHV/?igsh=MXBkd3pteTZ2azFldw (Erişim: 20.09.2024)
• URL-10: https://pin.it/6E0BwBm9m (Erişim: 20.09.2024)
• URL-11: https://www.facebook.com/groups/Doksanlar90/permalink/5040443835975438/?app=fbl (Erişim: 20.09.2024)
• URL-12: https://www.facebook.com/groups/Doksanlar90/permalink/3822305691122598/?app=fbl (Erişim: 20.09.2024)
• URL-13: https://pin.it/4Nh9fMEQ1 (Erişim: 20.09.2024)
• URL-14: https://www.instagram.com/p/Cx5b-4YNNa8/?igsh=MTlkY3h3bnA1OGlqaQ (Erişim: 20.09.2024)
• URL-15: https://www.instagram.com/p/C1RNBfNqYji/?igsh=a3RiM3F6Y3YzMXBm (Erişim: 20.09.2024)