Moral Education and Instructor in the Ottoman Period in the Light of Ottoman Archive Records

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 19, 30.06.2025

Büşra Ceyhan

https://doi.org/10.54979/turkegitimdergisi.1567785

Öz

The education system of the Ottoman empire has changed many times over the six centuries. This research was carried out by both conducting a literature review in terms of moral education and teacher in the Ottoman education system and examining the records of the State Archives Directorate, Ottoman Archives. By examining the Ottoman archive records, issues such as in which periods morality books were intensively printed, what sanctions and rewards morality teachers were subjected to for their successes and failures, and in which period teachers were subjected to examinations in order to teach ethics lessons in schools have been clarified. As a result of this analysis, it is understood that moral education differs between the pre and post Tanzimat periods in terms of both the resources used in the lessons and the teachers who teach moral lessons. With the Tanzimat period, these changes were observed in the areas of updating the education system, qualifications of teachers, and students' course outcomes. However, it can be said that in both periods, teachers reflected Islamic moral education and moral education was given great importance by the Ottoman state.

Anahtar Kelimeler

Teacher , Education , Morality , Moral Education , Ottoman Education System

Osmanlı Arşiv Kayıtları Işığında Osmanlı Döneminde Ahlak Eğitimi ve Eğitmeni

Öz

Osmanlı devleti eğitim sistemi altı yüzyıllık süreç içerisinde birçok değişim göstermiştir. Bu araştırma Osmanlı eğitim sistemi ahlak eğitimi ve eğitmeni bakımından hem literatür taraması yapılarak hem de Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi kayıtları incelenerek gerçekleştirilmiştir. Osmanlı arşiv kayıtlarının incelenmesiyle birlikte hangi dönemlerde ahlak kitaplarının yoğun olarak basıldığı, ahlak dersi öğretmenlerinin başarı ve başarısızlıklarında ne gibi yaptırım ve ödüllere tabi tutulduğu, hangi dönemde öğretmenlerin okullarda ahlak dersi verebilmesi için sınava tabi tutulduğu gibi konular aydınlatılmıştır. Bu inceleme sonucunda tanzimat öncesi ve sonrası dönemler arasında ahlaki eğitimin hem derslerde kullanılan kaynaklar hem de ahlak dersini veren öğretmenler bakımından farklılıklar arz ettiği anlaşılmaktadır. Tanzimat dönemiyle birlikte bu değişimler eğitim sisteminin güncellenmesi, öğretmenlerin nitelikleri, öğrencilerin ders çıktılarına dair alanlarda gözlenmiştir. Ancak her iki dönemde de öğretmenlerin İslami ahlak eğitimini yansıttıkları ve Osmanlı devleti tarafından ahlaki eğitimin oldukça önemsendiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

öğretmen , eğitim , ahlak , ahlak eğitimi , osmanlı eğitim sistemi

Teşekkür

Çalışmada yer verilen, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi kaynaklarının Osmanlı Türkçesinden çeviriyazısını hazırlayan Prof. Dr. Rıfat Günalan’a katkılarından dolayı teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Aşkın, D. (2017). Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde medrese eğitim sistemi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında eğitimin konjonktürel boyutu. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 6, 977-995.
• Başkan, A., Ayhan-Aydın, G., & Madden, T. (2006). Türkiye’deki öğretmen yetiştirme sistemine karşılaştırmalı bir bakış. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15, 35-42.
• Başkan, Ş. & Çay, A. M. (2019). Tanzimat dönemi Osmanlı eğitim sistemi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12, 176-187.
• Becerikli, S. & Tangülü, Z. (2019). Prag uluslararası öğretmenler kongresi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 7, 111-121.
• Bozkurt, E. (2015). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e örgün eğitim kurumlarında ahlâk eğitimi. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 25, 91-122.
• Cevizci, A. (2002). Etiğe giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Çelik, A. (2007). Hatıralarla sıbyan mektepleri. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 27, 125-135. Demirel, F. (2012). Osmanlı eğitim sisteminin modernleşmesi sürecinde hiyerarşi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 25, 507-530.
• Demirtaş, Z. (2007). Osmanlı’da sıbyan mektepleri ve ilköğretmen örgütlenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17, 173-183. Erkol, H., & Kaya, Ö. Ş. (2023). Osmanlı İmparatorluğundan Türkiye Cumhuriyeti’ne: öğretmen istihdam politikalarının tarihsel seyri. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi 6, 1206-1221. Gemici, N. (2019). Osmanlı Devleti’nde eğitim sistemi ve kurumları. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 47-57.
• Gündüz, M. (2023). Türkiye’de ders kitapları tarihi. Ankara: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı. Hızlı, M. (2008). Osmanlı medreselerinde okutulan dersler ve eserler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17, 25-46. İnce, Z. & Sağdıç, M. (2020). Osmanlı’dan günümüze öğretmen okullarında coğrafya öğretmen eğitimi: İstanbul Darülmuallimîn’i (çapa öğretmen okulu) örneği. Turkish Studies 15, 263-282.
• Karataş, B. (2023). 19. Yüzyıl İngiliz kadın seyyahların Osmanlı Devleti eğitim sistemine bakışı. Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi 11, 470-487.
• Kaya, U. (2012). 1839-1923 tarihleri arasında Osmanlı’da ahlâk eğitimi. Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kayhan, E., Aslan-Bağcı, Ö., & Erişen, Y. (2019). Sıbyan mektepleri ile okul öncesi öğretim programlarında değerler eğitimi. İlköğretim Online 18, 990-1013.
• Kocaoğlu, B. (2024). Keskin Erkek Rüşdiye mektebi (1872-1913). Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 11(30), 413-438. Meydan, H. (2017). Osmanlı son döneminden ahlak ve terbiye’ye iki farklı yaklaşım: Abdullah Şevket ve Mehmet Hazık’ın ahlak ve terbiye anlayışları üzerine bir karşılaştırma. Tarih Okulu Dergisi (TOD) 10, 1-22.
• Nazıroğlu, B. (2015). Osmanlı’da öğretmenlik anlayışı üzerine bir değerlendirme. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1, 1-10.
• Özekmekçi, M. M. (2022). II. Mahmut döneminde İstanbul’daki sıbyan mektepleri ve öğrenci sayıları. Osmanlı Araştırmaları 60, 139-178.
• Özyalvaç, A. N. (2011). Bir müfettiş raporunda erken 20.yüzyıl İstanbul suriçi sıbyan mektepleri. Türkiyat Mecmuası 21, 345-373.
• Pehlivan-Ağırakça, G. (2012). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e mekteplerde ahlâk eğitim ve öğretimi. Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sağıroğlu-Arslan, A. (2024). Burdur Müzesi’ndeki Osmanlı izleri: madalya ve nişanlar. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi 10, 15-38.
• Tuğrul, M., & Çelik, M. (2022). Osmanlı Dönemi Saraybosna sıbyan mektepleri. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 12, 33-58.
• Yazıbaşı, M. A. (2014). Klasik Osmanlı döneminden Cumhuriyet’e Osmanlı’da ahlâk eğitim ve öğretimi. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 3, 761-780.
• Yıldırım, O. & Arhan, S. (2017). Öğretmen yetiştirme programlarındaki ders ağırlıklarının karşılaştırılması. Milli Eğitim Dergisi 213, 197-218.
• Yıldız, İ. (2010). Osmanlı'da medrese: işleyiş tarzı ve ortaya çıkan sorunlar. Vakıflar Dergisi 33, 125-139.