Kentler İçin Salutojenik Tasarım Önerisi

Year 2023, , 473 - 480, 25.04.2023

Filiz Çetinkaya Karafakı , Cigdem Cetin

https://doi.org/10.30910/turkjans.1247012

Abstract

Gelişmiş ülkelerde sağlık kavramı, fizyolojik ya da psikolojik olarak rahatsızlığı bulunan hastaların sağlığına kavuşmasının yanında ‘sağlıklı olma halinin sürdürülebilmesi’ ve ‘hastalığın oluşmadan önlenmesi’ amacıyla geliştirilen protokolleri de kapsamaktadır. Sürdürülebilir sağlık anlayışı; sağlığı fizyolojik, psikolojik, genetik, kültürel ve çevresel olarak ele almayı ve sağlığa bütüncül şekilde yaklaşmayı gerektirir. Bu noktada amaç hasta ya da hasta adayının sağlık yapısına daha az ihtiyaç duyacağı şekilde fizyolojik ve psikolojik gereksinimlerini gideren yaşam alanları tasarlamaktır. Bu konuda yapılan çalışmalar göstermiştir ki insanların hastalanmaması ve hastanın sağlığa kavuşmasının desteklenmesi, hastanın tedavi süresi boyunca doğa ile iç içe olması ile desteklenebilmektedir. Literatürde bu konuda geliştirilmiş birçok doğaya dayalı tasarım modeli vardır. Salutojenik yaklaşım, insanların sağlıklı olma halinin insanların kökeninden gelen özellikleri ile ilişkili olduğunu ve günümüz karmaşık ve doğadan uzaklaşmış kentlerinde yaşamanın insanın doğasına aykırı olduğunu vurgulamaktadır. Salutojenik tasarım yaklaşımı; insan sağlığı üzerinde bozucu etkisi bulunan kent bileşenlerinden uzaklaşarak bu yapıların insan sağlığı üzerine olan olumsuz etkisini önlemeyi amaçlayan tasarım yaklaşımı olarak ele alınabilir. Bu doğrultuda, çalışmanın da ön plana aldığı üzere, insanların iyileşme sürecinde kökenlerinden gelen yeteneklerinin olduğunu savunarak doğa ile iç içe yaşamanın bu yeteneği güçlendirdiğini vurgular. Yapılı çevre tasarımına doğa unsurlarını katmanın iyileşme üzerinde olumlu etkisinin olduğunu savunur.
Çalışmanın amacı, bireyin kent kaynaklı stres kaynaklarını belirlemek ve bu doğrultuda uygulanmasını önerdiği salutojenik tasarım kriterlerini ortaya koymaktır. Çalışmada stres kaynakları ile kentlinin nasıl başa çıkabileceği bir tasarım şeması üzerinden aktarılmaktadır. Çalışmanın sonuç kısmında, bütünlük ilkesini desteklemeye ve bireyin genel direnç kaynaklarını kullanma yeteneğini geliştirmeye yönelik yapılan kentsel tasarım ile bireylerin sağlıklı olma durumlarının desteklenebileceği belirtilmektedir.

Keywords

Salutojenik Tasarım, İyi-Olma, Doğaya Dayalı Tasarım, Ekolojik Tasarım, Kentsel Tasarım ve Sağlık

References

• Acı, Ö. S. 2020. Şizofreni tanılı bireylerde salutojenik yaklaşım temelli görüşmenin bütünlük duygusu ve psikolojik dayanıklılığa etkisi. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• Antonovsky, A. 1979. Health, Stress, and Coping. Jossey-Bass Inc., San Francisco, 255.
• Antonovsky, A. 1987. Unraveling the Mystery of Health: How People Manage Stress and Stay Well. Jossey-Bass, San Francisco. 218.
• Antonovsky, A. 1996. The salutogenic model as a theory to guide health promotion. Health Promot International, 11 (1), 11-18.
• Bag, B. 2017. Ruh sağlığı ve psikiyatri hemşireliğinde salutogenez modeli. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 9 (3): 284-300.
• Dilani, A. 2015. Eco-design salutogenic outcome creating healthy environments. World Health Design, 18-35.
• Dooris, M., Poland, B., Kolbe, L., Leeuw, E. D., McCall, D. S. ve Wharf-Higgins, J. 2007. Healthy settings. Alınmıştır:
• Global perspectives on health promotion effectiveness (ed)mcqueen, D. V. ve Jones, M. C., Springer, New York, 327-352.
• Eriksson, M. ve Lindstrӧm, B. 2008. A salutogenic interpretation of the Ottawa Charter. Health Promotion International, 23 (2), 190–199.
• Idan, O., Eriksson, M. ve Al-Yagon, M. 2017. The Salutogenic model: The role of generalized resistance resources. “Alınmıştır: The Handbook of Salutogenesis (ed) Mittelmark MB, Sagy S, Eriksson M, Bauer GF, Pelikan JM, Lindstrom B vd. Cham (CH): Springer, New York, 57-68.
• Karaca, E. 2018. Salutogenic approach for designing restorative environments. The Journal of Academic Social Sciences, 6 (67), 116-131.
• Kaplan, R. 1995. Informational issues: a perspective on human needs and inclinations. In G. A. Bradley (Ed.) Urban forest landscapes: Integrating multidisciplinary perspectives. Seattle: University of Washington Press., 60-71.
• Mittelmark, M. B., Sagy, S., Eriksson, M., Georg F. B., Pelikan, J. M., Lindström, B. ve Espnes, G. A., 2017. The Handbook of Salutogenesis. Springer, New York. 634.
• Morgan, A. ve Ziglio, E. 2007. Revitalising the evidence base for public health: an assets model. Promotion and Education, 14 (2), 17–22.
• Phillips, J., Walford, N. ve Hockey, A. 2011. How do unfamiliar environments convey meaning to older people? Urban dimensions of placelessness and attachment. International Journal of Ageing and Later Life, 6(2), 73-102.
• Phillips, J., Walford, N., Hockey, A., Foreman, N. ve Lewis, M. 2013. Older people and outdoor environments: pedestrian anxieties and barriers in the use of familiar and unfamiliar spaces. Geoforum, 47: 113-124.
• Rowles, G. D. 1978. Prisoners of Space? Exploring the Geographical Experience of Older People. Westview Press, Boulder, USA, 216.
• Rowles, G. D. 1983. Place and personal identity in old age: Observations from Appalachia. Journal of Environmental Psychology, 3(4), 299–313.
• Rowles, G. D. 1993. Evolving images of place in aging and ‘aging in place’. Generations, 17(2), 65-70.
• Rowles, G. D. 2000. Habituation and being in place. The Occupational Therapy Journal of Research, 20 (1), 52-67.
• Sagy, S. ve Antonovsky, H. 2000. The development of the sense of coherence: Aretrospective study of early life experiences in the family. International Journal of Aging & Human Development, 51: 155-166.
• Woolrych, R., Sixsmith, J., Duvvuru, J., Portella, A., Fang, M. L., Menezes, D., Henderson, J., Fisher, J. ve Lawthom, R. 2022. Cross-national perspectives on aging and place: Implications for agefriendly cities and communities. The Gerontologist, 62(1), 119-129.
• Silva, A. N. D., Mendonça, M. H. M. D. ve Vettore, M. V. 2008. A salutogenic approach to oral health promotion. Cadernos de Saude Publica, 24 (4), 521-530.
• The Mystery of Health. 2014. www.HealthLetter.MayoClinic.com’ dan erişildi. Erişim tarihi: 13.12.2022. Thompson, C. W., Aspinall, P. ve Roe, J. 2014. Access to green space in disadvantaged urban communities: evidence of salutogenic effects based on biomarker and self-report measures of wellbeing. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 153: 10-22.
• Ziegler, E. 2014. Application of a Salutogenic Design Model to the Architecture of Low-Income Housing. (Master), University of British Columbia, The Faculty of Graduate and Postdoctoral Studies, Vancouver.