Okul Öncesi Dönemde Travma Sonrası Stres Tepkilerini Belirleme Ölçeği (Öğrretmen Formu): Ölçek Geliştirme Çalışması

Year 2024, Volume: 11 Issue: 3, 275 - 297, 30.12.2024

Gökce Aysu Akyüz Uçar , Bayram Çetin

https://doi.org/10.33907/turkjes.1575146

Abstract

Travmaya doğrudan veya dolaylı yoldan maruz kalan bireylerde fiziksel, bilişsel, davranışsal ve duygusal belirtiler ile ortaya çıkarak kişilerin uyum sorunları yaşamasına neden olan semptomlar travma sonrası stres olarak tanımlanabilir. Bu stres tepkilerini tanımlamak ve düzeyini belirlemek üzere geliştirilmiş pek çok ölçme aracı olmasına rağmen, okul öncesi dönemdeki çocukların öğretmen gözlemlerine dayalı olarak travma tepkilerini değerlendirmeye imkân tanıyan ölçme araçlarının eksikliğinden bahsetmek mümkündür. Okul Öncesi Dönemde Travma Sonrası Stres Tepkilerini Belirleme Ölçeği (Öğretmen Formu) okul öncesi kurumlarda sınıf rehber öğretmenlerinin travmatik olay sonrası rehberlik servisine öğrenci yönlendirmede kullanarak öğrencinin farklı tepki türleri ve genel stres durumu ile veri sağlaması amacıyla geliştirilmiştir. Nicel araştırma yöntemine göre hazırlanan bu araştırmanın çalışma grubunu olasılıksız örnekleme yoluyla Gaziantep ilindeki 200 anaokulu öğrencisi oluşturmaktadır. 39 maddeden oluşan ilk form için 15 uzmandan görüş alınarak kapsam geçerlik indeksi hesaplanmış ve bu veriler doğrultusunda madde sayısı 27’ye düşürülmüştür. Elde edilen verilerin normallik sınaması Kolmorov-Smirnov testi ile güvenirlik değeri ise Cronbach Alpha katsayısı ile açıklanmıştır. Açıklayıcı Faktör Analizi (AFA) sonucunda ölçek formu 21 madde ve “Duygusal Tepkiler”, “Uyarılmışlık”, “Davranışsal Tepkiler”, “Psikolojik Tepkiler” ve “Bilişsel Tepkiler” alt boyutlarından oluşmuştur. Analizlerde alt boyutların birbiri ile ilişkisi bulunmuş aynı zamanda yapılan Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) AFA sonuçlarını doğrulamıştır. Ölçeğin güvenirlik katsayısı .94 olarak hesaplanmış ve ölçüt geçerliği amacıyla kullanılan ölçek ile korelasyon sonuçları pozitif yönde anlamlı görülmüştür.

Keywords

Travma, Deprem, Stres tepkileri, Okul öncesi dönem çocuklar

References

• Bandalos, D. L., & Finney, S. J. (2018). Factor analysis: Exploratory and confirmatory. In The reviewer’s guide to quantitative methods in the social sciences (pp. 98-122). Routledge.
• Battaglia, M. P. (2008). Non Probability Sampling.Encyclopedia of Survey Resesrch Methods. 2008. SAGE Publications, 1-4.
• Bentler, P. M., & Bonett, D. G. (1980). Significance tests and goodness of fit in the analysis of covariance structures. Psychological bulletin, 88(3), 588. https://doi.org/10.1037/0033-2909.88.3.588
• Berument, S. K., Sayıl, M., ve Uçanok, Z. (1999). Depremden etkilenen çocuklarınıza nasıl yardımcı olabilirsiniz? Anne-baba el kitabı. Türk Psikoloji Bülteni, 5 (14), 78-88.
• Burns, N. & Grove, S.K. (1993). The practice of nursing research: Conduct, critique & utilization (2 nd. Ed). Philadelphia: W.B. Saunders Company.
• Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. (18. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık
• Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Atıf İndeksi, 001-214.
• Byrne, B. M., & Campbell, T. L. (1999). Cross-cultural comparisons and the presumption of equivalent measurement and theoretical structure: A look beneath the surface. Journal of Cross-Cultural Psychology, 30(5), 555-574. https://doi.org/10.1177/002202219903000500
• Cohen, J. A., Mannarino, A. P., Greenberg, T., Padlo, S., & Shipley, C. (2002). Childhood traumatic grief: Concepts and controversies. Trauma, Violence, & Abuse, 3(4), 307-327.
• Cronbach, LJ, & Meehl, PE (1955). Psikolojik testlerde yapı geçerliliği. Psikolojik Bülten, 52 (4), 281–302. https://doi.org/10.1037/h0040957
• Dereli, E., & Koçak, N. (2005). Okul öncesi eğitime devam eden 4-6 yaş arasındaki çocukların ifade edici dil düzeylerinin bakım tarzı ve anne-baba eğitim düzeyi açısından incelenmesi Konya ili örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14), 245-253.
• Erden, G., & Gürdil, G. (2009). Savaş yaşantilarinin ardindan çocuk ve ergenlerde gözlenen travma tepkileri ve psiko-sosyal yardim önerileri. Türk Psikoloji Yazilari.
• Erdur- Baker, Ö. ve Doğan, T. (2014). Afetler, krizler, travmalar ve psikolojik yardım. Ankara: Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Yayınları.
• Felix, E., Hernández, L. A., Bravo, M., Ramirez, R., Cabiya, J., & Canino, G. (2011). Natural disaster and risk of psychiatric disorders in Puerto Rican children. Journal of abnormal child psychology, 39, 589-600.
• Fetihi L. & Gülay, H. (2011). Deprem Bilinci Artırma Programı’nın (Debap) 6 yaş çocukları üzerindeki etkisi. International Online Journal of Educational Sciences, 2(1), 1-17.
• Gürbüz, F., & Koyuncu, N. E. (2023). Çocuklar ve Deprem. In International Conference on Scientific and Academic Research (Vol. 1, pp. 379-383).
• Heckman, J. J. (2007). The economics, technology, and neuroscience of human capability formation. Proceedings of the national Academy of Sciences, 104(33), 13250-13255.
• Hensley, L., & Varela, R. E. (2008). PTSD symptoms and somatic complaints following Hurricane Katrina: The roles of trait anxiety and anxiety sensitivity. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 37(3), 542-552.
• Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural equation modeling: a multidisciplinary journal, 6(1), 1-55. https://doi.org/10.1080/10705519909540118
• Kadıoğlu, M. (2008). Modern, bütünleşik afet yönetimin temel ilkeleri. Afet Zararlarini Azaltmanin Temel İlkeleri, 1.
• Kalaycı, S. (2009). SPSS applied multivariate statistical techniques. Ankara: Asil Yayınları.
• Karabulut, D., & Bekler, T. (2019). Doğal afetlerin çocuklar ve ergenler üzerindeki etkileri. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(2), 368-376.
• Karabulut, D., & Bekler, T. (2019). Doğal afetlerin çocuklar ve ergenler üzerindeki etkileri. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(2), 368-376.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3rd ed.). New York: Guilford Press
• Lawshe, C. H. (1975). A Quantitative Approach to Content Validity. Personnel psychology/Berrett-Koehler Publishers.
• Löw, A., Lotar Rihtarić, M., & Vrselja, I. (2023). Kaynak kaybı, başa çıkma stratejileri ve 2020 Hırvatistan depremi kurtulanlarında travma sonrası stres bozukluğu semptomları. BMC psikolojisi , 11 (1), 128. https://doi.org/10.1186/s40359-023-01176-5
• Massey Jr, F. J. (1951). The Kolmogorov-Smirnov test for goodness of fit. Journal of the American statistical Association, 46(253), 68-78.
• Mermer, G., Donmez, R. O., & Daghan, S. (2018). The evaluation of the education for earthquake preparation addressed to middle school students. JPMA. The Journal of the Pakistan Medical Association, 68(12), 1809-1815.
• Nakajima, Ş. (2012). Deprem ve sonrası psikolojisi. Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(2), 150-155.
• Özdamar, K. (2013). Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi Cilt 2, Ankara,Nisan Kitapevi, 9. Baskı
• Öztürk, A. (2008). Okul öncesi eğitimin ilköğretim 1. ve 3. sınıf öğrencilerinin sosyal becerilerine etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Santrock, J.W. (2014). Yaşam Boyu Gelişim: Gelişim Psikolojisi.Galip Yüksel (Çev.). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Sattler, D. N., De Alvarado, A. M. G., De Castro, N. B., Male, R. V., Zetino, A. M., & Vega, R. (2006). El Salvador earthquakes: Relationships among acute stress disorder symptoms, depression, traumatic event exposure, and resource loss. Journal of Traumatic Stress: Official Publication of the International Society for Traumatic Stress Studies, 19(6), 879-893. https://doi.org/10.1002/jts.20174
• Savi-Çakar, F. (2017). Yaşam Dönemleri ve Uyum Sorunları. 4.Baskı. Pegem Akademik Yayıncılık, Ankara.
• Smith, G. T. (2005). On construct validity: issues of method and measurement. Psychological assessment, 17(4), 396. https://doi.org/10.1037/1040-3590.17.4.396
• Sönmez, M. B. (2022). Depremin psikolojik etkileri, psikolojik destek ve korkuyla baş etme. TOTBİD Dergisi, 21(3), 337-343.
• Tang, W., Lu, Y., & Xu, J. (2018). Post-traumatic stress disorder, anxiety and depression symptoms among adolescent earthquake victims: comorbidity and associated sleep-disturbing factors. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 53, 1241-1251. https://doi.org/10.1007/s00127-018-1576-0
• Tanhan, F., & Kayri, M. (2013). Deprem sonrası travma düzeyini belirleme ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(2), 1013-1025.
• Wiger, D. E., & Harowski, K. J. (2003). Essentials of crisis counseling and intervention. John Wiley & Sons.