A STUDY OF THE OLD TURKİSH WORD YIP, AND THE WORDS İN İTS CONTEXT FİELD BAĞ, URUK, ÖRGEN, URGAN, ARKAN

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 166 - 177, 20.06.2017

Banu Durgunay

https://doi.org/10.30563/turklad.318122

Cited By: 1

Öz

Evaluation of language from historical dialects towards contemporary dialects can be traced through studying the evaluation of specific words and the context conveyed through these words. This study while relying on this methodology focuses on Old Turkish word yıp and words bağ, uruk, örgen, urgan, arkan. Those words are scrutinized phonological, morphological, and semantically. This study primarily focuses on the etymology of words, homophony due to change of alphabet, semantic contamination, semantic restriction, through different historical periods. The Old Turkish uruk "rope" has been mixed with the word urug "family, lineage" from the result of changing alphabet, and then they have become homophonic. There was a conflict
between two different meanings and the word uruk has forgotten in contemporary dialects. Bağ, urgan, örgen and arkan have gained the meaning "ip" due to semantic extension, and these words are still used in contemporary Turkish dialects.

Anahtar Kelimeler

Semantic, Old Turkish Language, Contemporary Turkish Dialects, Etymology

ESKİ TÜRKÇE YIP SÖZCÜĞÜ VE KAVRAM ALANINA GİREN BAĞ, URUK, ÖRGEN, URGAN, ARKAN SÖZCÜKLERİ ÜZERİNDE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Dilin, tarihî
lehçelerden çağdaş lehçelere doğru gelişimini belirli sözcükler ve bu
sözcüklere bağlı kavram alanları içerisinde değerlendirmek mümkündür. Buradan
yola çıkılan çalışmada, Eski Türkçede ip anlamına gelen yıp sözcüğü ve farklı
tarihî dönemlerde kavram alanına giren bağ, uruk, örgen, urgan, arkan
sözcükleri üzerinde durulmuştur. Söz konusu sözcükler tarihî ve çağdaş
lehçelerde fonolojik, morfolojik gelişmeleri ve anlam bilimsel değişmeleri
bakımından değerlendirilmiştir. Çalışmada öncelikle sözcüklerin kökeni, farklı
tarihî dönemlerde karşılaşılan anlam genişlemesi, yazı sistemi değişimine bağlı
olarak gerçekleşen eşgösterenlilik ve bulaşma, kullanımdan düşme vb. gelişmelerin
izi sürülmüştür. Uruk sözcüğü, yazı sistemi değişiminin neticesinde "soy,
aile" anlamına gelen Eski Türkçe urug sözcüğü ile eşgösterenli olmuştur.
Bunun sonucunda muhtemelen bir eşgösterenliler çatışması yaşanmış ve uruk
sözcüğü Çağdaş Türk lehçelerinde kullanımdan düşmüştür. Bağ, örgen, urgan ve
arkan sözcüklerininse Eski Türkçe "ip" anlamına gelen yıp sözcüğünün
temel anlamını, yakın anlama geçiş yoluyla kazandıkları ve çok anlamlı
sözcükler olarak kullanımda oldukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Anlam bilimi, Tarihî Türk Dili, Çağdaş Türk Lehçeleri, Etimoloji

Kaynakça

• Akdoğan, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük. İstanbul: Beşir Yayınları.
• Altaylı, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü II. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Atalay, B. (2015). Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi I, II, III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press, London.
• Doerfer, G. (1963a). Türkiche und Mongolische Elemente im Neu Persischen (Band I). Wiesbaden.
• Doerfer, G. (1963b). Türkiche und Mongolische Elemente im Neu Persischen (Band II). Wiesbaden.
• Hacıeminoğlu, N. (2016). Türk Dilinde Yapıları Bakımından Fiiller. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Naskali, E. G. ve Muvaffak Duranlı. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Naskali, E. G. vd. (2007). Hakasça- Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Necip, E. N.(1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Çev. İklil Kurban. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ötüken Türkçe Sözlük: Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Sözvarlığı. (2007). Haz. Yaşar Çağbayır. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Pekaçar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sevortyan, E. V. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov I. Moskova. Sevortyan, E. V. (1989). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov IV. Moskova.
• Stachowski, M. (2011). Etimoloji. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları: Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla. (2009). Haz. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin,T. vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayıncılık.
• Türkçe Sözlük. (2011). Haz. Şükrü Haluk Akalın vd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. (2009). Birleştirilmiş Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Lehçeleri Grameri (2012). Ed. Ercilasun, A. B. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yudahin, K. K. (1988). Kırgız Sözlüğü. Çev. Abdullah Tayman. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.