1898 Fergana Olaylarının Ekonomik Sebepleri

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 35 - 65, 19.12.2017

Ebubekir Güngör

Öz

Çarlık
Rusya Türkistan hanlıklarından Hokand ve Hive Hanlıklarını işgal ettikten
sonra, bölgeyi Türkistan Askeri Valiliği aracılığı ile yönetmiştir. Yerel halk
zaman zaman Rus idaresine karşı duruş sergilemiştir. Bunlardan etki alanı ve
mahiyeti diğerlerine göre oldukça güçlü olan 1898 Fergana Olayları oldukça
dikkat çekicidir. Olaylara Nakşibendi tarikatından Dükçü Muhammed Ali Sabiroğlu
adında bir şeyh liderlik etmiştir. Bu sebeple Fergana olayları idare tarafından
İslami fanatizm olarak nitelendirilmiştir. Olayların failleri ve dönemin
şartları değerlendirildiğinde, Rus yönetimi tarafından hayata geçirilen 1886 tarihli
ekonomik düzenlemelerin toplumsal, ekonomik, dini ve siyasi dengeleri derinden
etkilediği görülmektedir. Bozkır kültüründe yaşayan Kırgızlara yerleşmeleri
için yapılan ekonomik baskılar ve vakıflara el konulması, olayların yaşanmasını
tetikleyen baş amiller olarak değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fergana olayları, Andican, Türkistan, Vakıf, Kırgız

Economic Reasons of the Fergana Events of 1898

Öz

After the invasion of
Turkestan khanates of Kokand and Khive, the Russian Empire ruled the region via
the Turkestan Military Governorship. Local people resisted time to time to the
Russian administration. As being one of such resistance movements, the Fergana
Events of 1898 were more significant and widespread than the other events. The
Fergana resistance was led by a Nakshibendi sheikh called Dükçü Muhammed Ali
Sabiroğlu. Thus the events in Fergana were called as Islamic fanaticism by the
Russian administration. When the participants and conditions of the period are
considered it can be said that the practices introduced by the Russians in 1886
deeply influenced social, economic, religious and political structures.
Economic pressures on Kyrgyz people, who used to live in step culture, to
accept a sedentary life and   the confiscation of their vakf
properties can be regarded as the main reason of the events.     

Anahtar Kelimeler

Fergana Events, Andican, Turkestan, Vakfs, Kyrgyz

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Siyasi Kısmı (HR. SYS) Gömlek No: 1325.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Hariciye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. HR.) Gömlek No: 26.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV) Gömlek No: 197.
• “Dopinskov’un General Duhovski’ye Türkistan Bölgesi Askeri Mahkemesi Raporundan 21 Ağustos 1898”, Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal, Cilt: 3, No: 88, Gosudarstvennoe Sotsialno – Ekonomiçeskoe İzdatelstvo, Moskva, 1938.
• “Harbiye Nazırı General Kuropatkin’in Genel Kurmay Başkanı Ussakovskov’a Yazısı, 21 Mayıs 1898”, Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal, Cilt: 3, No: 88, Gosudarstvennoe Sotsialno – Ekonomiçeskoe İzdatelstvo, Moskva, 1938.
• “Hükümet Açıklaması” Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal, Cilt: 3, No: 88, Gosudarstvennoe Sotsialno – Ekonomiçeskoe İzdatelstvo, Moskva, 1938.
• “Türkistan Genel Valisi Duhovckiy’e General Korolkov’un Raporundan 3 Ağustos 1898”, Krasnıy Arhiv İstoriçeskiy Jurnal, Cilt: 3, No: 88, Gosudarstvennoe Sotsialno – Ekonomiçeskoe İzdatelstvo, Moskva, 1938.
• ALİMCANOV B. A., Ekonomiçeskaya Politika Rossiyskoy İmperii v Turkestanskom General – Gubernatorstve (Vtoraya Polovina XIX – Naçalo XX vv.), Sankt-Peterburg, 2016.
• AYVERDİ İlhan, Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Red.: Ahmet Topaloğlu, Kubbealtı, İstanbul, 2008.
• BABADCANOV Bahtiyar, Andicanskoe Vosstanie 1898 Goda i Musulmanskiy Vapros v Turkestane (Vzglyadı Kolonizatorov i Kolonizirovannıh), Ab Imperio, 2/2009, ss. 155 – 200.
• CAMANKARAEV Aytbek, “Türkstan Elderinin Rossiya İmperyasının Koloniyalık Ezüüsünö Karşı 1898 Cıldagı Kötörülüşü”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, No: 7, 2003, ss. 21 – 26.
• ERŞAHİN Seyfettin, “Sovyetlerin Vakıf Politikası ve Türkistan’da Vakıfların Kamulaştırılması”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLII, 2001, Ss. 131-143.
• GUBAEVA Stella Sitdikovna, Osnovnıe Napravleniya Etniçeskih Protsessov v Ferganskoy Doline v Kontse XIX. Naçale XX v. (K Probleme Pozdnih Etopov Etniçeskoy İstorii Sredney Azii), Avtoreferat, Moskva, 1992.
• HAYİT Baymirza, Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi, Ankara, 2004.
• KAUFMAN A. A., Pereselenie i Kolonizatsiya, S-Peterburg, 1905.
• KOMATSU Hisao, “Andican Ayaklanması ve İşan” X. Türk Tarihi Kongresi 22 – 26 Eylül 1986 Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt, Ankara, 1991, ss. 911 – 915.
• KRİVOŞEİN A. V., Zapiska Glavnoupravlyayuşego Zemleustroystvom i Zemledeliem o Poezdke v Turkestanskiy Kray 1912 g., Poltova, 1912.
• LAVRENTSEV V., Kapitalizm v Turkestane Burjuaznaya Kolonizatsiya Sredney Azii, Moskva, 1930.
• LİPSKİY V. İ., Po Gornım Oblastyam Ruskogo Turkestana (Tyan Şanya), S. Peterburg, 1906.
• MALAHOVSKİY N. İ., Proizvoditelnıe Silı Turkestana, S-Peterburg, 1909.
• Materialı Dlya Statiçeskago Opisaniya Ferganskoy Oblasti Rezultatı Pozemelno – Podatnıh Rabot Andicanskiy Uezd, Red.: S. A. Geppener, Nov. Margelan, 1897.
• Materialı Dlya Statiçeskago Opisaniya Ferganskoy Oblasti Rezultatı Pozemelno – Podatnıh Rabot Margelanskiy Uezd, N. Margelan, 1899.
• DOĞAN Orhan, “Çarlık Rusya’sının Türkistan (Orta Asya) Siyaseti İle İlgili Önemli Bir Belge”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı, 11, Konya, 2004, ss. 287–302.
• OSTROUMOV N., K İstorii Narodnogo Obrazovaniya v Turkestanskom Krae K. P. Kaufman Ustroitel Turkestanskogo Kraya, Taşkent, 1899.
• Polojenie ob Upravlenii Turkestanskim Kraem, S-Peterburg, 1886.
• PONYATOVSKİY S., Opıt İzuçeniya Hlopkovodsva v Turkestane i Zakaspiyskoy Oblasti, S-Peterburg, 1913.
• PRAVİLOVA E. A., Finansı İmperi Dengi i Vlast v Politike Rossii Na Natsionalnıh Okrainah (1801 – 1817), Moskva, 2006.
• Sbornik Uzakoneniy i Rasporyajeniy Po Tamojeniy Çasti v Sredney Azii, S-Peterburg, 1901.
• SOMUNCUOĞLU B. Tümen, “1898 Andican İsyanı”, Türk Kültürü, 2014/1, Ankara, 2014, ss. 113 – 137.
• TOGAN A. Zeki Velidi, Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, Cilt I, İstanbul, 1981.
• Turkestan v Naçale XX veka: K İstorii İstokov Natsionalnoy Nezavisimosti, Red.: R. Ya. Radcapova, Taşkent, 2000.
• Türkçe Sözlük, Haz.: İ. Parlatır vd., Cil I, Ankara, 1998.
• VURGUN Seda Yılmaz, “1898 Dükçü İşan İsyanı (Andican Ayaklanması)”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 54, Erzurum, 2015, ss. 607 – 623.
• YETER Ali Rıza, Rossiya İmperyasının Turkctandagı Koloniyalık Sayasatına Karşı 1898 Cıldagı Boştonduk Kötörülüşü, Yüksek Lisans Tezi, Bişkek, 2008.
• ZİYAYEV Hamid, Türkistan’da Rus Hakimiyetine Karşı Mücadele, Çev.: Ayhan Çelikbay, Ankara, 2007.
• GUBAEVA Sofya, “Naselenie Ferganskoy Dolinı v Kontse XIX. Naçale XX. vv. (Etnokulturnıe Protsessı)”, http://www.fergananews.com/town/gubaeva. html#rus, (02.04.2017).
• KENENSARIEV Taşmanbet, “Kırgızsko-Andicanskomu Vosstaniyu 115 Let”, http://kghistory.akipress.org/unews/un_post:1706, (12.04.2017).
• Slovar Epitetov, http://epithets.academic.ru/1229, 03.06.2017.