KÖKTÜRK KAĞANLIĞI DÖNEMINDE ÇAÇ (TAŞKENT): YÖNETİM SİSTEMİ, HANEDANLAR

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 1 - 13, 28.12.2021

Gaybullah Babayar

Öz

Erken orta çağlarda, özellikle miladi 6-8. yüzyıllarda Çaç (Taşkent) bölgesi bugünlerdeki Özbekistan’ın Taşkent vilayeti (ili) ve onun civarı toprakları içeren belirli bir hükümdarlık olmuştur. Birer prenslik niteliğindeki Çaç kendi yönetim merkezi, yönetici hanedanı, sikke darbı, hakimiyet simgeleri gibi birçok niteliklere sahip olmuştur. Bu dönemde Orta Asya’nın yerleşik bölgeleri, özellikle, Amuderya ve Sırderya arasındaki birçok tarihi vilayetler gibi Çaç bölgesi de kendi iç yönetiminde bağımsız olarak Köktürk Kağanlığı (552-744) egemenliği altında kendi yerel yönetimini sürdürmüştür. Zamanla burada Köktürk asıllı yerel sülaleler: Çaç Teginleri (605-750) ve Çaç Tudunları (640-750) hanedanları ortaya çıkmıştır. Onların kendine özgü yönetim sistemi, Eski Türkçe unvanları barındıran sikke darbı bulunmuştur. 6.-8. yüzyıllarda Çaç Batı Köktürk Kağanları bölgesinde metal para bastırdıkları ve onlarda Soğd yazısıyla “Jabgu”, “Cabgu-Kağan”, “Kağan” unvanlarını yansıttıkları görülürken, aynı tarihlerde aynı bölgede kendi sikkelerini bastıran Çaç Teginleri “Tegin” unvanını, Çaç Tudunları ise “Tudun” unvanını yansıttıkları anlaşılmaktadır. Önemlisi, adı geçen sikkelerde görülen hükümdar tasvirlerinde Eski Türkleri andıran fizikî yapı: sakalsız yuvarlak yüz, çekik veya hafifçe çekik göz, omuzlara kadar uzanan saç görülmekle birlikte her hanedanın kendi sembolik işareti olan birer damgayı bulundurdukları söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Çaç, Taşkent, Köktürk Kağanlığı, Çin yıllıkları, Soğdça belgeler., Çaç, Taşkent, Köktürk Kağanlığı, Çin yıllıkları, Soğdça belgeler.

Kaynakça

• Исҳоқов М. Унутилган подшоликдан хатлар. – Т.: Фан, 1992.
• Исҳоқов М., Бобоёров Ғ., Кубатин А. Суғд тилидаги манбалар / Ўзбекистон тарихи. Хрестоматия, 2/1. – Т.: Фан, 2014. – 57-100.
• Муҳаммаджонов А. Қанғ – қадимги Тошкент ва тошкентликлар. – Т., 2009.
• Отахўжаев А. Илк ўрта асрлардаги сиёсий-ижтимоий-иқтисодий ва маданий муносабатларда Суғд ва Чоч // O‘zbekiston tarixi. ‒ Т., 2009. ‒ № 1. ‒ Б. 17.
• Ртвеладзе Э.В. Нумизматические материалы к истории раннесредневекового Чача // Общественные науки Узбекистана. – Ташкент, 1982. – № 8. – С. 31–38 Смирнова О. И. Очерки из истории Согда. – М.: Наука, 1970.
• СДГМ - Согдийские документы с горы Муг. Чтение, Перевод. Комментарий. Вып. II. Юридические документы и письма / Чтение, перевод и комментарии В. А. Лившица. – М.: Изд­во восточной лит­ры, 1962.
• Филанович М.И. Еще раз о донесении «Фатуфарна» в связи с историей Ташкента // Марказий Осиёда урбанистик жараёнларнинг пайдо бўлиши ва ривожланиш босқичлари» маърузалар матни. – Самарқанд, 1995. – С. 108-110.
• Шагалов В.Д., Кузнецов А.В. Каталог монет Чача III–VIII вв. Ташкент, 2006.
• Хатамова М. Турк хоқонларининг Чочдаги қароргоҳлари: Жабғукат ва Хотункат // O’zbekiston tarixi, №1, 2009. – Б. 3-13.
• Хатамова М.М. Ўзбекистон шаҳарлари VI – VIII асрларда (Чоч воҳаси мисолида). – Т., 2017. – Б. 132-178
• Ходжаев А. Наиболее ранние сведения китайских источников о государстве Шаш (Ташкент) // O’zbekiston tarixi, №1, 2005. – С. 3-17.
• Ҳидоятов Г.А. Менинг жонажон тарихим. – Т., 1992. – Б. 76-78.