YENİLİKLERİN ŞİİRDE İZ DÜŞÜMÜ: USKÛBÎ VE HİCAZ DEMİRYOLU ŞİİRİ

Year 2025, Volume: 8 Issue: 3, 1113 - 1128, 30.09.2025

Halil Akçay

https://doi.org/10.37999/udekad.1697298

Abstract

Şiir şairin ve içinde yaşadığı toplumun her yönüyle aynasıdır. Bu doğrultuda bu çalışmada Arap coğrafyasında bir yeniliğin şiirde nasıl yer edindiği, şairin Sultan Abdülhamid’e ve Osmanlı İmparatorluğuna bakış açısını gösteren bir şiir ele alınmıştır. Hicaz bölgesi âlim ve şairlerinden İbrâhîm el-Üskûbî’nin Hicaz Demiryolu’nu işlediği şiiri muhteva ve belagat yönleriyle değerlendirilmiştir. Çalışmada İbrâhîm el-Üskûbî’nin yaşadığı dönem, hayatı, edebî ve ilmî şahsiyeti ele alındıktan sonra İstanbul ve Medine’yi birleştirme hedefini güden ve Sultan Abdülhamid’in en büyük projelerinden olan Hicaz Demiryolu hakkında yazdığı şiir incelenmiştir. Dönemin başta dinî ve tarihi yönüne ışık tutması yönüyle önem arz eden şiirin gerek Arap coğrafyasında gerek Türkiye’de her hangi bir çerçevede bilimsel olarak çalışılmamış olması, bu çalışmanın özgün değerini ortaya koymaktadır. Şiir, muhteva olarak Hicaz Demiryolunu işlemekte, Şam, Amman, Tebük, Medine gibi dinî ve tarihî olarak büyük öneme sahip merkezleri birleştirecek olmanın heyecanını dile getirmektedir. Ayrıca trenin sadece bölgenin değil, tüm Müslüman coğrafyasında manevi olarak oluşturduğu sevinç ve heyecanını ve bu vesileyle Sultan’a minnettarlığı aktarmaktadır. Şiirde belagat açısından zengin bir malzeme sunulmasa da özellikle tasvir ve teşbihte ön plana çıkan örnekler yer almaktadır.

Keywords

Arap Dili ve Belagatı , Belagat , Şiir , Üskûbî , Hicaz Demiryolu

THE TRACE OF INNOVATIONS IN POETRY: USKUBI AND THE HEJAZ RAILWAY POETRY

Abstract

The poem of al-Uskubi, one of the scholars and poets of the Hejaz region, about the Hejaz Railway has been evaluated in terms of its content and rhetoric. In the study, after discussing the period in which Ibrahim al-Uskubi lived, was examined his life, literary and scientific personality, the poem he wrote about the Hejaz Railway, which aimed to unite Istanbul and Medina and was one of the greatest projects of Sultan Abdulhamid. The fact that this poem, which is important in terms of shedding light on the religious and historical aspects of the period, has not been studied scientifically in any framework either in the Arab geography or in Turkey reveals the original value of this study. The poem deals with the Hejaz Railway as its content and expresses the excitement of uniting centers of great religious and historical importance. It also conveys the joy and excitement that the train created spiritually not only in the region but also in the entire Muslim geography and the gratitude to the Sultan on this occasion. Although the poem does not present a rich material in terms of eloquence, there are prominent examples, especially in description and simile.

Keywords

Arabic language , rhetoric , poetry , al-Uskubi , Hejaz Railway.

References

• Fidan, İ. (2014). Trablusgarp Savaşı’nın Arap Şiirindeki Yansıması ve İbrahim el-Uskûbî’nin Nasîha li-Âli Osman İsimli Şiiri Üzerine Bir İçerik İncelemesi, İttihatçılar ve İttihatçılık Sempozyumu, Ankara, II/262-271.
• Güler, Z. (2023). Safahattan Seçmeler: II. Abdülhamit-İstibdat, Littera Turca: Journal of Turkish Language and Literature, 9 (4), 687-719. https://doi.org/10.20322/littera.747765
• Gülsoy, U. & William O. (1998). Hicaz Demiryolu. DİA. TDV Yayınları.
• İbn Manzûr F. (ts.). Lisânu’l-‘Arab (1-15). Dâru Sâdır.
• Küçük, C. (1988). Abdülhamid II, DİA. TDV Yayınları.
• Muhammed b. R. b. N. (2017). Muhâveletu’t-tecdîd ‘inde şu‘arâi’l-Medîneti’l-munavvara fi’l-‘asri’l-hadîs: İbrâhîm el-Uskûbî enmûzecen, Mecelletu’d-dirâsâti’l-insâniyye ve’l-edebiyye, 1 (13), 142-169.
• Özlü, Z. & Mustafa M. Ç. (2020). Birinci Dünya Savaşı’na Kadar Osmanlı Devleti’nde Demiryolu Politikaları ve İnşaatları, OTAM, (48), 109-146.
• es-Sâsî, A. T. (1968). el-Mevsû‘atu’l-edebiyye. Dâru Kureyş. el-Uskûbî, İ. b. H. (1979). Dîvânu İbrâhîm b. Hasen el-Uskûbî, (M. İ. Hatrâvî, thk.). Dâru’t-turâs.
• ez-Zehrânî, F. b. M. (2013). “er-Ru’ye ve’l-edâ fî şiʿri İbrâhîm b. Hasen el-Uskûbî: Dirâse vasfiyye tahlîliyye”. [Doktora Tezi]. Uluslararası İslâm Üniversitesi.
• ez-Ziriklî, H. (2002). el-A‘lâm (15. bs, 1-8). Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn.