COVID-19 Pandemisi Sürecinde 0-6 Yaş Aralığında Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ailelerin Kaygı Düzeyinin İncelenmesi

Year 2025, Volume: 38 Issue: 2, 414 - 436, 26.08.2025

Seval Erciyas , İbrahim Halil Diken , Uğur Onur Günden

https://doi.org/10.19171/uefad.1586218

Abstract

Bu araştırmada Covid-19 Pandemisi sürecinde 0-6 yaş arasında özel gereksinimli çocuğu olan ailelerin durumluk ve sürekli kaygı düzeylerinin, ebeveynlerin durumluk ve sürekli kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin, kaygı düzeyinin demografik değişkenlerle ilişkisini, pandemi döneminde çalışma, Covid-19 geçirme, özel gereksinimli çocuklarını dışarı çıkarma durumlarıyla ilişkisini incelemek amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemini, Ankara ilinde bulunan 0-6 yaş arasındaki özel gereksinimli çocukların aileleri oluşturmaktadır. Bu araştırmada, 101 ebeveyne Demografik Bilgi Toplama Formu, Durumluk Sürekli Kaygı Envanteri çevrimiçi olarak uygulanmıştır. Araştırmanın yöntemi ilişkisel tarama modelidir. 101 katılımcıdan elde edilen veri ile korelasyon, t testi, ANOVA ve Kruskal Wallis analizleri yapılmıştır. Çalışma sonucunda ebeveynlerin durumluk ve sürekli kaygı puanları arasında pozitif ve anlamlı bir korelasyon tespit edilmiştir. Ancak, bu iki değişkenin ortalamaları karşılaştırıldığında (bağımlı örneklem t-testi ile), aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Ebeveynler arası karşılaştırma yapıldığında ise annelerin kaygı puanları babalara göre anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur. Ayrıca özel gereksinimli çocukların yaşı küçüldükçe ailelerin kaygı seviyelerinin arttığı saptanmıştır. Pandemi döneminde çalışma durumunun kaygı düzeyinde etkili olduğu saptanırken diğer değişkenler ilişkisiz bulunmuştur. Araştırma bulgularına bakıldığında ilgili literatür ile paralel bulguların olduğu görülmektedir.

Keywords

Kaygı Düzeyi , Aileler , Özel Gereksinimli Çocuklar , Erken Çocukluk , COVID-19 Pandemisi

Ethical Statement

Bu araştırmanın, Anadolu Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu tarafından 08.10.2021 tarihinde 147350 sayılı kararıyla verilen etik kurul izni bulunmaktadır.

An Examination of Anxiety Levels Among Families of Children Aged 0-6 with Special Needs During the COVID-19 Pandemic

Abstract

The purpose of this study is to investigate the state and trait anxiety levels of families with children aged 0–6 who have special needs during the COVID-19 pandemic, as well as the relationship between these anxiety levels and various demographic and situational factors. Families in the Turkish province of Ankara with children aged 0–6 with special needs make up the study population. The Demographic Information Collection Form and the State-Trait Anxiety Inventory were applied online to 101 parents. The study employed a relational screening model, and the data obtained from 101 participants were analyzed using correlation, t-tests, ANOVA, and Kruskal-Wallis tests. Parents' state and trait anxiety levels were revealed to be positively correlated by the study. However, when the means of these two variables were compared using a paired samples t-test, no statistically significant difference was found. When comparing mothers and fathers, it was determined that women had significantly greater anxiety levels than fathers. Furthermore, it was determined that the anxiety levels of families increased as the age of their children with special needs decreased. Despite the lack of significant relationships with other variables, job status during the pandemic was found to have a significant impact on anxiety levels.

Keywords

Anxiety Levels , Families , Children with Special Needs , Early Childhood , The COVID-19 Pandemic

References

• Aishworiya, R., & Kang, Y. Q. (2021). Including children with developmental disabilities in the equation during this COVID-19 pandemic. Journal of Autism and d-Developmental Disorders, 51(6), 2155-2158.
• Aktürk, Ü. (2012). Engelli çocuğu olan anne-babaların kaygı düzeyi ve başa çıkma stratejilerinin değerlendirilmesi. Yüksek lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Ar, Ö. F. (2014). Normal gelişim gösteren çocuğa sahip ebeveynler ile otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin evlilik uyumu ve anksiyete düzeylerinin incelenmesi. (Yayın No. 358835) [Yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Artan, İ. (2001). Zihinsel engelli çocukların anne ve babalarının kaygı düzeylerine etki eden etmenlerin incelenmesi. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, (2), 41-53.
• Asbury, K., Fox, L., Deniz, E., Code, A., & Toseeb, U. (2021). How is COVID-19 affecting the mental health of children with special educational needs and disabilities and their families? Journal of Autism and Developmental Disorders, 51(5), 1772-1780.
• Avşaroğlu, S. (2012). Zihinsel yetersizliğe sahip çocuğu olan anne-babaların kaygı düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimler Dergisi, 9(1), 533-550.
• Avşaroğlu, S. ve Çavdar, İ. (2018). Görme engelli çocuklara sahip anne-babaların kaygı düzeylerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (47), 105-122. https://doi.org/10.21764/maeuefd.399486
• Bal U., Çakmak S. ve Uğuz Ş. (2013). Anksiyete bozukluklarında cinsiyete göre belirti farklılıkları. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 22(4), 441–459. https://dergipark. org.tr/tr/pub/aktd/issue/2206/29337
• Banks, L. M., Davey, C., Shakespeare, T., & Kuper, H. (2021). Disability-inclusive responses to COVID-19: Lessons learnt from research on social protection in low-and middle-income countries. World Development, 137, 105178. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2020.105178Get rights and content
• Bozkurt, Y., Zeybek, Z. ve Aşkın, R. (2020). Covid-19 pandemisi: Psikolojik etkileri ve terapötik müdahaleler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(37), 304-318.
• Bumin, G., Günal, A., & Tükel, Ş. (2008). Anxiety, depression and quality of life in mothers of disabled children. SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 15(1), 6-11.
• Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. (22. Baskı). Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çalmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cao, W., Fang, Z., Hou, G., Han, M., Xu, X., Dong, J., & Zheng, J. (2020). The psychological impact of the COVID-19 epidemic on college students in China. Psychiatry research 287 (2020), 112934. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.112934
• Coşkun, Y. ve Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227.
• Çalık, F., Yılmaz, A., Şentürk, U., Akdeniz, H. ve Sertbaş, K. (2015). Otistik çocuğa sahip ebeveynlerin durumluluk ve sürekli kaygı. Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri, 10(2), 13-21. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sybtd/issue/11441/136540.
• Çandır, G. (2015). 4-24 Yaş arası otizm spektrum bozukluğu ve down sendromu tanısı alan çocukların annelerinde depresyon, anksiyete, stres ve baş etme tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 394731) [Yüksek lisans tezi, Arel Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Çengelci, B. (2009). Otizm ve down sendromlu çocuğa sahip annelerin kaygı umutsuzluk ve tükenmişlik duygularının karşılaştırılması. Ege Eğitim Dergisi, 10(2), 1-23.
• Dilmaç, B., Çıkılı, Y., Koçak, F. ve Çalıkçı, M. (2009). Zihinsel engelli çocuğa sahip olan annelerin kaygı düzeylerini azaltıcı eğitim programının annelerin durumluk ve sürekli kaygı düzeylerine etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24). https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/4766/65517
• Doğan, M. (2010). İşitme engelli çocuğu olan ve olmayan ana-babaların stres, depresyon ve sürekli kaygı belirtileri yönünden karşılaştırılması. International Journal of Early Childhood Special Education, 2(3), 231-246.
• Doğru, S. S. Y. ve Arslan, E. (2008). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyi ile durumluk kaygı düzeylerinin karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 543-553.
• Fegert, J. M., Vitiello, B., Plener, P. L., & Clemens, V. (2020). Challenges and burden of the Coronavirus 2019 (COVID-19) pandemic for child and adolescent mental health: a narrative review to highlight clinical and research needs in the acute phase and the long return to normality. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 14, 1-11.
• Fırat, S. (2016). Otistik çocukların anne-babalarının depresyon ve kaygı düzeyleri. Cukurova Medical Journal, 41(3), 539-547. https://doi.org/10.17826/cukmedj.237509
• Gogoi, R. R., Kumar, R., & Deuri, S. P. (2017). Anxiety, depression, and quality of life in mothers of children with intellectual disability. Open Journal of Psychiatry and Allied Sciences, 8(1), 71-75.
• Guillamón, N., Nieto, R., Pousada, M., Redolar, D., Muñoz, E., Hernández, E., & Gómez‐Zúñiga, B. (2013). Quality of life and mental health among parents of children with cerebral palsy: The influence of self‐efficacy and coping strategies. Journal of Clinical Nursing, 22(11-12), 1579-1590. https://doi.org/10.1111/jocn.12124
• Güngör, E. (2008). Özel eğitime muhtaç anne ve babalarının psikolojik ilişki ihtiyaçları ile durumluluk ve sürekli kaygı düzeyleri arasındaki ilişkiler. (Yayın No. 219220) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Hasandayıoğlu, G. (2020). Otizm tanısı almış çocuğa sahip anne ve babaların anksiyete düzeylerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hyland, P., Shevlin, M., McBride, O., Murphy, J., Karatzias, T., Bentall, R. P., ... & Vallières, F. (2020). Anxiety and depression in the Republic of Ireland during the COVID‐19 pandemic. Acta Psychiatrica Scandinavica, 142(3), 249-256. https://doi.org/10.1111/acps.13219
• İçöz, A. (2001). Zihinsel engelli bir çocuğa sahip aile bireylerinin kaygı düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Jesus, T. S., Kamalakannan, S., Bhattacharjya, S., Bogdanova, Y., Arango-Lasprilla, J. C., Bentley, J., ... & of the American, I. N. G. (2020). People with disabilities and other forms of vulnerability to the COVID-19 pandemic: study protocol for a scoping review and thematic analysis. Archives of Rehabilitation Research and Clinical Translation, 2(4), 100079.
• Karacasu, G. (2019). Çocuklarında otizm spektrum bozukluğu olan ebeveynlerin tükenmişlik düzeyi ve anksiyete ile baş etme tutumları arasındaki ilişki. [Yüksek lisans tezi, Yakın Doğu Üniversitesi].
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi (24. Baskı). Nobel Yayıncılık.
• Kayılı, G. (2018). Depression, anxierty and stress among parents of disabled children. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları. https://www.researchgate.net/publication/327905744
• Keskin, G., Bilge, A., Engin, E. ve Dülgerler, Ş. (2010). Zihinsel engelli çocuğu olan anne-babaların kaygı, anne-baba tutumları ve başa çıkma stratejileri açısından değerlendirilmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11(1), 30-37.
• Koç, A., Tok, H. H., Uzun, L. N. ve Ensari, H. (2021). COVID-19 Sebebiyle bir kurumda karantina altında bulunanlarda depresyon, anksiyete, durumsal suçluluk düzeyleri ve etkileyen faktörler. Nöropsikiyatri Arşivi, 58(2), 146-153. https://doi.org/10.29399/npa.27329
• Lakhan, R., Agrawal, A., & Sharma, M. (2020). Prevalence of depression, anxiety, and stress during COVID-19 pandemic. Journal of neurosciences in rural practice, 11(04), 519-525. https://doi.org/10.1055/s-0040-1716442
• Machado Jr. S.B., Oliveira CelestinoM.I., Costa Serra J.P., Caron J., & Ponde M.P. (2014). Risk and protective factors for symptoms of anxiety and depression in parents of children with autism spectrum disorder. Dev Neurorehabil, 2016 Jun, 19(3), 146-53. https://doi.org/10.3109/17518423.2014.925519
• MEB, (2020). "Özelim Eğitimdeyim" mobil uygulaması, OECD tarafından tüm dünyaya örnek gösterildi. https://orgm.meb.gov.tr/www/ozelim-egitimdeyim-mobil-uygulamasi-oecd-tarafindan-tum-dunyaya-ornek-gosterildi/icerik/1494 Erişim tarihi: 03.01.2022.
• Moghanibashi-Mansourieh, A. (2020). Assessing the anxiety level of Iranian general population during COVID-19 outbreak. Asian journal of psychiatry, 51, 102076. https://doi.org/10.1016/j.ajp.2020.102076
• Natan, K. (2007). Zihinsel engelli çocuğu olan ve zihinsel engelli çocuğu olmayan annelerin depresyon ve kaygı düzeyleri. (Yayın No. 239336) [Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Norris, F.H. (2005). Range, magnitude and duration of the effects of disasters on mental health: Review update. Research Education Disaster Mental Health. Disaster Effects, 1-23.
• Öner, N. ve Le Compte, A. (1983). Durumluk–sürekli kaygı envanter el kitabı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Özdin, S., & Bayrak Özdin, Ş. (2020). Levels and predictors of anxiety, depression and health anxiety during COVID-19 pandemic in Turkish society: The importance of gender. International Journal of Social Psychiatry, 66(5), 504-511. https://doi.org/10.1177/0020764020927051
• Özer, M. (2020). Türkiye’de COVID-19 salgını sürecinde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından atılan politika adımları Educational policy actions by the Ministry of National Education in the times of COVID-19. Kastamonu Education Journal, 28(3), 1124-1129.
• Pallant, J. (2011). SPSS survival manual: A step by step guide to data analysis using SPSS. (4th ed.). Allen&Unwin.
• Reaven, J., Washington, L., Moody, E. J., Stern, J. A., Hepburn, S. L., & Blakeley-Smith, A. (2015). Examining the relationship between parental anxiety and treatment response in children and adolescents with autism spectrum disorder and anxiety. Journal of autism and developmental disorders, 45(8), 2464-2473.
• Ren, J., Li, X., Chen, S., Chen, S., & Nie, Y. (2020). The influence of factors such as parenting stress and social support on the state anxiety in parents of special needs children during the COVID-19 epidemic. Frontiers in psychology, 11, 3413. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.565393
• Salari, N., Hosseinian-Far, A., Jalali, R., Vaisi-Raygani, A., Rasoulpoor, S., Mohammadi, M., ... & Khaledi-Paveh, B. (2020). Prevalence of stress, anxiety, depression among the general population during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Globalization and health, 16(1), 1-11.
• Sani-Bozkurt, S., Bozkuş Genç, G., Vuran, S., Yıldız, G., Çelik, S., Diken, İ., Uysal, Ç., Gürgür, H., Kalaycı, G., Diken, Ö., Ateşgöz, N. N., İçyüz, R., Doğan, M., Şafak, P. ve Demiryürek, P. (2021). COVID-19 Salgınında Türkiye’deki özel gereksinimi olan öğrenciler ve ailelerine yönelik uzaktan özel eğitim uygulamalarına ilişkin uzman bakış açısı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1-32. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.786118
• Sola-Carmona, J. J., López-Liria, R., Padilla-Góngora, D., Daza, M. T., Aguilar-Parra, J. M., & Salido-Campos, M. Á. (2016). Factors associated with the anxiety, subjective psychological well-being and self-esteem of parents of blind children. PloS one, 11(9), e0162294.
• Spielberger, C. D. (1966). Theory and research on anxiety. Anxiety and behavior, 1(3), 413-428.
• Spielberger, C. D. (1983). State-trait anxiety inventory for adults. APA PsycTests. https://doi.org/10.1037/t06496-000
• Şengül, S. ve Baykan, H. (2013). Zihinsel engelli çocukların annelerinde depresyon, anksiyete ve stresle başa çıkma tutumları. Kocatepe Tıp Dergisi, 14(1), 30-39.
• Tokatly Latzer, I., Leitner, Y., & Karnieli-Miller, O. (2021). Core experiences of parents of children with autism during the COVID-19 pandemic lockdown. Autism, 25(4), 1047-1059. https://doi.org/10.1177/1362361320984317
• Tura, G. (2017). Engelli çocuğu olan ve çocuğu engelli olmayan annelerin anksiyete, depresyon ve psikolojik sağlamlık düzeylerinin incelenmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 30-36.
• Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B. Y. ve Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7(1), 42-7.
• Uskun, E., & Gundogar, D. (2010). The levels of stress, depression and anxiety of parents of disabled children in Turkey. Disability and Rehabilitation, 32(23), 1917-1927.
• Uyaroğlu A. K. ve Bodur S (2009). Zihinsel yetersizliği olan çocukların anne-babalarında kaygı düzeyi ve bilgilendirmenin kaygı düzeyine etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 8(5), 405-412.
• VandenBos, G. R. (2007). APA dictionary of psychology. American Psychological Association.
• Wang Y., Di Y., Ye J., & Wei W. (2020). Study on the public psychological states and its related factors during the outbreak of coronavirus disease 2019(covid-19) in some regions of China. Psychol Health Med, 25, 1–10.
• Warner-Richter, M., & Lloyd, C. M. (2020). Considerations for building post-COVID early care and education systems that serve children with disabilities. https://www.childtrends.org/wpcontent/uploads/2020/08/ECEDisabilitiesCovid19_ChildTrends_August2020.pdf
• Yazcayir, G., & Gurgur, H. (2021). Students with special needs in digital classrooms during the COVID-19 pandemic in Turkey. Pedagogical Research, 6(1).
• Zablotsky, B., Bradshow, C., & Stuart, E. (2013). The association between mental, stress, and coping supports in mothers of children with autism spectrum disorders. Journal of Autism Developmental. Disorders, 43, 1380–1393. https://doi.org/10.1007/s10803-012-1693-7
• Zhou, W., Liu, D., Xiong, X., & Xu, H. (2019). Emotional problems in mothers of autistic children and their correlation with socioeconomic status and the children's core symptoms. Medicine, 98 (32), e16794. 10.1097/MD.0000000000016794