Çeviribilim Felsefesine Doğru: Lakonik Bir Düşünce Yolculuğu

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 162 - 176, 30.12.2023

Fırat Soysal

https://doi.org/10.55036/ufced.1402662

Öz

Bu çalışma, çeviribilimin kuramsal ve tarihsel gelişimine dair bir felsefe oluşturmayı amaçlayarak,
bilgisayarın ilerlemesi ve dilbilimsel kuramların bu disiplini nasıl etkilediğini araştırmaktadır. Modern
dilbilimin çeviribilim üzerindeki etkisini tartışmakta ve çeviribilimin nasıl kendi başına ayakta duran bir
bilimsel disiplin olarak teorik ve metodolojik soruşturmalar yürüttüğünü irdelemektedir. Çalışma,
hermeneutik ile çeviribilim arasındaki yakın ilişkiyi vurgulamakta ve metinlerin anlaşılmasında ve
çevrilmesinde yorumun kritik rolünü tartışmaktadır. G. Frege tarafından ortaya atılan anlam ve
gönderim ayrımı, çeviribilimde dil içi anlamla (mana) ve dilsel olmayan nesneye dilin atıfta bulunması
(gönderim) arasındaki ayrımı belirlemede önemli sonuçlara sahiptir. Ayrıca, çalışma W.V.O. Quine'ın
çeviri belirsizliği, L. Wittgenstein'ın aslan analojisi ve H.-G. Gadamer'in anlamayı etkileyen gelenek
kavramlarına değinmektedir. Söz konusu düşünceler çevirinin karmaşık sürecine ışık tutmaktadır.
Çevirinin çok dilli ve çok yönlü doğasını kabul eden çalışma, felsefeden, bilimden ve çeviribilimden
gelen içgörüleri birleştiren disiplinler arası bir yaklaşımı savunmaktadır. Çalışma, dilin, kültürün, bilişin
ve yorumun özniteliklerini derinlemesine düşünen bir çeviribilim felsefesi oluşturma çağrısı
yapmaktadır. Çalışma ayrıca, çeviriyi yalnızca bir aktarım olarak değil, kültürel ve kavramsal ayrımlar
arasında köprü kuran incelikli bir eylem olarak ele almaktadır. Sonuç olarak, çeviribilimin küresel
iletişime katkıda bulunan ve kültürler arası anlayışı teşvik eden dinamik bir alan olarak tanınmasını
savunmaktadır. Akademik disiplin içinde devam eden tartışmalara ve değişimlere dair içgörü
sağlanmakta ve kapsamlı bir felsefi çerçeveye duyulan ihtiyaç vurgulanmaktadır.Bu çalışma, çeviribilimin kuramsal ve tarihsel gelişimine dair bir felsefe oluşturmayı amaçlayarak,
bilgisayarın ilerlemesi ve dilbilimsel kuramların bu disiplini nasıl etkilediğini araştırmaktadır. Modern
dilbilimin çeviribilim üzerindeki etkisini tartışmakta ve çeviribilimin nasıl kendi başına ayakta duran bir
bilimsel disiplin olarak teorik ve metodolojik soruşturmalar yürüttüğünü irdelemektedir. Çalışma,
hermeneutik ile çeviribilim arasındaki yakın ilişkiyi vurgulamakta ve metinlerin anlaşılmasında ve
çevrilmesinde yorumun kritik rolünü tartışmaktadır. G. Frege tarafından ortaya atılan anlam ve
gönderim ayrımı, çeviribilimde dil içi anlamla (mana) ve dilsel olmayan nesneye dilin atıfta bulunması
(gönderim) arasındaki ayrımı belirlemede önemli sonuçlara sahiptir. Ayrıca, çalışma W.V.O. Quine'ın
çeviri belirsizliği, L. Wittgenstein'ın aslan analojisi ve H.-G. Gadamer'in anlamayı etkileyen gelenek
kavramlarına değinmektedir. Söz konusu düşünceler çevirinin karmaşık sürecine ışık tutmaktadır.
Çevirinin çok dilli ve çok yönlü doğasını kabul eden çalışma, felsefeden, bilimden ve çeviribilimden
gelen içgörüleri birleştiren disiplinler arası bir yaklaşımı savunmaktadır. Çalışma, dilin, kültürün, bilişin
ve yorumun özniteliklerini derinlemesine düşünen bir çeviribilim felsefesi oluşturma çağrısı
yapmaktadır. Çalışma ayrıca, çeviriyi yalnızca bir aktarım olarak değil, kültürel ve kavramsal ayrımlar
arasında köprü kuran incelikli bir eylem olarak ele almaktadır. Sonuç olarak, çeviribilimin küresel
iletişime katkıda bulunan ve kültürler arası anlayışı teşvik eden dinamik bir alan olarak tanınmasını
savunmaktadır. Akademik disiplin içinde devam eden tartışmalara ve değişimlere dair içgörü
sağlanmakta ve kapsamlı bir felsefi çerçeveye duyulan ihtiyaç vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim felsefesi, Çeviri kuramı, Dilbilim, Mana ve gönderim, Gelenek ve anlama, Hermeneutik

Kaynakça

• Akbulut, A. N. (2004). Söylenceden Gerçekliğe, İstanbul: Multilingual.
• Akın, A. (2016). Çeviri Sürecine Yorumbilimsel Yaklaşımlar: Çeviribilimde Yeni Yorumbilimsel Paradigma.
• Tamamlanmış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çeviribilim ABD. Sakarya.
• Akın, A. (2021). Çeviri yorumbilimi: Çevirmenin anlama süreci: Hiperlink.
• Aksoy, N. B. (2002). Geçmişten Günümüze Yazın Çevirisi. Ankara: İmge Kitapevi Yay.
• Aktaş, T. (1996). Çeviri İşlemine Genel Bir Bakış. Ankara: Orsen Mat.
• Albrecht, J. (1998). Literarische Übersetzung, Geschichte, Theorie, kulturelle Wirkung, Darmstadt.
• Alexieva, B. (1993). A Cognitive Approach to Translation Equivalence. Translation as a Social Action. (yay. haz. ve çev. Palma Zleteva), Londra and New York: Routledge.
• Apel, F. (2003). Literarische Übersetzung. (2.Aufl.), Weimar: J. B. Metzler Verlag.
• Arı, S. (2016). Çeviri ve Kültürel Semboller. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Baker, M. (1992). In Other Words: A Coursebook on Translation. Routledge.
• Baker, M. (2018). In Other Words: A Coursebook On Translation (Third edition). Abingdon Oxon, New York NY: Routledge.
• Bassnett, S. (2002). Translation Studies, (Third Edition). London and New York: Routledge.
• Boztaş, İ. (1993). “Çeviri, Çevirmen, Dilbilim İlişkisi, Çeviride Eşdeğerlik ve Kayıplar”. H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi. Cilt 10, Sayı 2, Ankara.
• Burçoğlu Kuran, N. (2010). Çeviriye Bilimsel Yaklaşımlar. İstanbul: Multilingual.
• Cassin, B., Apter E., Lezra J., & Wood M., (Ed.). (2014). Dictionary of Untranslatables: A Philosophical Lexicon (Çevirenler: Rendall, S., Hubert, C., Mehlman, J., Stein, N., & Syrotinski, M.). Princeton ve Oxford: Princeton University Press.
• Catford, J. C. (1965). A Linguistic Theory of Translation. Londra; Oxford University.
• Catford, J. C. (Ed.) ([1965] 1980). Language and Language Learning. A linguistic theory of translation: An essay in applied linguistics. London: Oxford University Press.
• De Saussure, F. (1998). Genel Dilbilim Dersleri. (Çeviren: Berke Vardar), İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Dilthey, W. (1922). Einleitung in die Geisteswissenschaften. Leipzig/Berlin: Verlag von B. G. Teubner. Eruz, S. (2003). Çeviribilim: Çeviriden Çeviribilime. İstanbul: Multilingual.
• Frege, G. (1892). “Über Sinn und Bedeutung”, içinde Zeitschrift für Philosophie und philosophische Kritik, NF 100, S. 25-50. URL Adresi (http://www.uni-konstanz.de/philosophie/files/frege.pdf (Erişim Tarihi: 15.05.2018) ).
• Gadamer, H.-G. (1960). Wahrheit und Methode : Grundzuge einer Philosophischen Hermeneutik. Mohr.
• Gadamer, H.-G. (1974). „Hermeneutik“, In Historisches Wörterbuch der Philosophie, Bd. 3, hrsg. Von Joachim Ritter. Basel: Schwabe.
• Gezer, G. ve Can, M. (2019). “Translating culture: translation within the context of culture transfer”, Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (17), 355-370.
• Giuseppe, P. (2009). Key Terms in Translation Studies. Continuum International Publishing.
• Göka, E., Topçuoğlu A., Aktay Y. (1999). Önce Söz Vardı- Yorumsamacılık Üzerine Bir Deneme. Ankara: Vadi Yayınları.
• Göktürk, A. (2010). Çeviri: Dillerin Dili. İstanbul: YKY.
• Heydon, G. ve Kianbakht, S. (2020). Applying cultural linguistics to translation studies: a new model for humor translation. International Journal of Comparative Literature and Translation Studies, 8(3), 1.
• Ionel, L. (2009). “Hermeneutik heißt Übersetzen”, içinde Übersetzung und Hermeneutik. Traduction et Herméneutique. Bucharest: Zeta Books.
• Jakobson, R. (1959). On Linguistic Aspect of Translation. On Translation, Cambridge: MA. Harvard University Press.
• Levvis, G., W. (1992). “Why We Would Not Understand a Talking Lion,” içinde Between The Species. URL Adresi: (http://digitalcommons.calpoly.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1811&context=bts (Erişim Tarihi 10.06.2018) ).
• Munday, J. (Ed.) (2016). Introducing translation studies: Theories and applications (Fourth edition). London, New York: Routledge.
• Newmark, P. (1988). A textbook of translation. New York: Prentice-Hall International.
• Newton J. (1992). Computers in Translation: A Practical Appraisal. London: Routledge.
• Quine, W. V. O. ([1960] 2013). Word and Object (New ed.). Cambridge Mass.: MIT Press.
• Reiss, K. ve H. J. Vermeer. (1984). Grundlegung einer allgemeiner Translationstheorie. Tübingen: Max Niemeyer.
• Rivkin, J. ve R. Michael. (2017). Literary Theory An Anthology. (3rd. Edition), UK: Wiley Blackwell.
• Siever, H. (2015). Übersetzungswissenschaft: Eine Einführung. Narr Francke Attempto Verlag.
• Snell-Hornby, M. (2006). The turns of translation studies: New paradigms or shifting viewpoints? Benjamins translation library: Vol. 66. Amsterdam, Philadelphia: J. Benjamins Pub.
• Stolze, R. (2003). Hermeneutik und Translation (Vol. 467). Gunter Narr Verlag.
• Stolze, R. (2008). Übersetzungstheorien: Eine Einführung (5., überarb. und erw. Aufl.). Narr Studienbücher: Gunter Narr Verlag.
• Stolze, R. (2011). Übersetzungstheorien. (6. Aufl.), Tübingen: Narr Verlag.
• Tosun, M. (2007). Çeviri Eleştirisi Kuramının Temelleri. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
• Tosun, M. (2017). İşlevsel Çeviribilim. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Tosun, M. ve Şevik, N. (2020). The effect of Aristotle’s four-cause theory on the theoretical approaches in translation studies. Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik, 162-184
• Tosun, M., & Akın, A. (2018). Yorumbilim. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Toury, G. (1980). In Search of a Theory of Translation. Tel Aviv: Tel Aviv University.
• Uslu, M. (2007). Çeviri ve Hermeneutik (Yorumbilgisi). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mütercim Tercümanlık ABD. Muğla.
• Ülsever, R. Ş.(1999). Linguistic Aspects of Translation Evaluation. Eskişehir: Anadolu Ü. Yay. 1157.
• Wills, W. (1977). Übersetzungswissenschaft Probleme und Methoden. Stuttgart: Klett.
• Wills, W. (1982). The Science of Translation, Tübingen: Günter Narr Verlag.
• Wittgenstein, L. (1986). Philosophical Investigations. (Çeviren: G. E. M. Anscombe), Basil: Blackwell.
• Yazıcı, M. (2010). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları, (2. Baskı). İstanbul: Multilingual.
• Yıldırım, M. (2017). “Frege’nin Anlam ve Gönderim Ayrımı”, içinde Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 7 (2), S. 163-183.
• İnternet Kaynakları http://hispanoteca.eu/Lexikon%20der%20Linguistik/si/SINN%20und%20BEDEUTUNG%20bei%20Gottlob%20Frege.htm (Erişim Tarihi: 11.05.2018).
• http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/5617/325919.pdf?sequence=1 (Erişim Tarihi: 09.05.2018).
• https://www.schwabeonline.ch/schwabexaveropp/elibrary/start.xav? start=%2F%2F%2A%5B%40attr_id%3D%27hwph_productpage%27%5D#__elibrary__%2F%2F*%5B%40attr_id%3D%27verw.hermeneutik%27%5D__1702854522173 (Erişim Tarihi: 18.12.2022).
• https://www.britannica.com/technology/UNIVAC (Erişim Tarihi: 12.04.2018).
• https://www.britannica.com/technology/ENIAC (Erişim Tarihi: 21.03.2018).