ÂŞIK KİMDİR?

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 4, 168 - 193, 31.05.2020

Mehmet Emin Bars

Öz

Âşıklık Türk kültürünün önemli geleneklerinden biridir. Bu gelenek âşık adı verilen sanatkârlar tarafından sürdürülmektedir. Bugüne kadar âşık ve âşıklık geleneği ile ilgili çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların ele aldıkları ilk konu âşığın kim olduğudur. Her çalışma âşığı farklı şekilde tanımlamıştır. Her farklı tanımlama konuyu biraz daha karmaşık hale getirmiştir. Özellikle son dönemlerde âşıklarla ilgili yapılan çalışmalarda âşık olarak kabul edilemeyecek kişilerin de âşık olarak ele alındığı görülmüştür. Bu durum âşıklık geleneğini zayıflatmakta, toplum nezdinde itibarını düşürmektedir. Bu çalışma âşık araştırmalarında geleneğin temsilcisi olarak görülen kişide bulunması gerekli bazı özelliklere dikkat çekmek amacıyla hazırlanmıştır. Âşık toplum içerisinde saygın bir sanatçıdır. Bu bakımdan kendisini başka sanatçı tiplerinden ayıran birtakım nitelikler taşımaktadır. Onu toplum nezdinde kutsal bir konuma getiren bu nitelikler geleneğin sürmesi açısından da önem taşımaktadır. Çalışmada bir kişinin âşık olarak kabul edilmesi için iki niteliğin bulunması gerektiği sonucuna varılmıştır. Âşık, halk edebiyatı tür ve şekillerindeki bir ürünü sazı eşliğinde bir dinleyici grubu karşısında icra edebilen kişidir. Bunun yanında rüyada bade içme, hazırlıksız şiir söyleme, karşılaşma, hikâye anlatımı gibi âşıklığa ait diğer nitelikler de önemlidir. Ancak bunların âşıkta bulunması şart değildir. Bu nitelikler âşığın ustalığını arttırıcı özelliklerdir.

Anahtar Kelimeler

âşık, gelenek, saz

Kaynakça

• ALBAYRAK, Nurettin. (2012). Halk Edebiyatı: Kapsamı-Biçimi ve Tür Özellikleri-Literatürü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• ARTUN, Erman. (2005). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi.
• ASLAN, Ensar. (2007). Çıldırlı Âşık Şenlik Hayatı-Şiirleri-Karşılaşmaları-Hikâyeleri. Ankara: Maya Akademi.
• BASCOM, William R. (2010). “Folklorun Dört İşlevi.” (çev. Ferya ÇALIŞ). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2 (yay. hzl. M. Öcal OĞUZ-Selcan GÜRÇAYIR). Ankara: Geleneksel Yayıncılık. 71-86.
• BAŞGÖZ, İlhan. (2012). Türkülü Aşk Hikâyeleri -Bir Gösterim Olarak-. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• BAŞGÖZ, İlhan. (2014). İzahlı Türk Halk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• BORATAV, Pertev Naili. (1968). “Âşık Edebiyatı.” Türk Dili (Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı), XIX/207, 340-357.
• BORATAV, Pertev Naili. (1999). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• BORATAV, Pertev Naili. (2000). İzahlı Halk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• BORATAV, Pertev Naili. (2002). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• BORATAV, Pertev Naili. (2017). “Halk Edebiyatında Tür ve Biçim Sorunu Üzerine.” Folklor ve Edebiyat I. Ankara: BilgeSu Yayıncılık. 154-159.
• ÇOBANOĞLU, Özkul. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DİLÇİN, Cem. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DİZDAROĞLU, Hikmet. (1968). “Halk Şiirinde Türler.” Türk Dili (Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı), XIX/207, 186-293.
• DÜZGÜN, Dilaver. (2018). “Âşık Edebiyatı.” Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (ed. M. Öcal OĞUZ). Ankara: Grafiker Yayınları. 287-344.
• ELÇİN, Şükrü. (1997). “Halk Şairi Deyimi Üzerine.” Halk Edebiyatı Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları. 31-32.
• ELÇİN, Şükrü. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜNAY, Umay. (2005). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• HALICI, Feyzi. (1990). “Halk Şairleri ve Âşıklık Geleneği.” Türk Dili, 461, 215-218.
• KABAKLI, Ahmet. (2008). Âşık Edebiyatı. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• KAYA, Doğan. (2007a). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, Doğan. (2007b). “Âşıklık Geleneğinin Geleceğiyle İlgili Düşünceler ve Yapılması Gerekenler.” Millî Folklor, 52, 87-92.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad. (2004a). Edebiyat Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad. (2004b). Saz Şairleri I-V. Ankara: Akçağ Yayınları.
• OĞUZ, M. Öcal. (1990). “Âşık Makamları Üzerine Bir Değerlendirme.” Millî Folklor, 7, 22-29.
• OĞUZ, M. Öcal. (1993). “Halk Şiirinde Tür ve Şekil Meselesi.” Millî Folklor, 19, 13-18.
• OĞUZ, M. Öcal. (2001). Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları.
• OĞUZ, M. Öcal. (2006). “Âşık Şiiri (XVI-XX. Yüzyıl).” Türk Edebiyatı Tarihi 2 (ed. Talât Sait HALMAN). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 138-178.
• ONAY, Ahmet Talat. (1996). Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ONG, Walter J. (2012). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi (çev. Sema POSTACIOĞLU BANON). İstanbul: Metis Yayınları.
• ÖZARSLAN, Metin. (2001). Erzurum Âşıklık Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖZDEMİR, Erdem. (2013). “Âşık ve Ozan Kavramlarının Günümüz Türkiye’sinde Müzikal ve Edebi Yönden Tanımlanması.” Akademik Bakış Dergisi, 34, 1-17.
• PAKALIN, Mehmet Zeki. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SAKAOĞLU, Saim. (1989). “Türk Saz Şiiri.” Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), S. 445-450, 105-250.
• TUTU, Sıtkı Bahadır. (2008). “Saz Çalmayan Âşık: Âşık Ali Doğan (Berdarî).” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, VIII/2, 103-110.
• YALMAN, Ali Rıza. (1977). Cenupta Türkmen Oymakları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• YILDIRIM, Dursun. (1989). “Sözlü Gelenek Kültürü.” Millî Folklor, 1, 6-7.