Türk Mitolojisinde Bazı Mitolojik Varlıkların Dönüşümü

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 7, 65 - 77, 30.11.2021

Aynur Gazanfargizi

Öz

Dönüşüm her zaman araştırıcıların dikkatini çekmiştir. Stith Thompson kendi araştırmasının büyük kısmında dönüşüme yer ayırmıştır. Daha sonra Metin Ergun da genel Türk dünyasındaki efsanelerin dönüşüm motiflerini işlemiştir. Konu üzerinde Kazakistan Azerbaycan ve s Türk cumhuriyetlerinde araştrımalar yapılmış, dönüşüm konusuna değinilmiştir. Belirtmeliyiz ki, konu ile ilgili hala araştırmalara ihtiyaç vardır, bu yüzden de dönüşüm motivlerinin Türk mitolojisindeki önemini araştırma gereği duyduk. Genel Türk masallarına, destanlarına ve rivayetlerine kısaca göz attığımız zaman insanın hayvana, yahut hayvanın insana dönüşme motifini görürüz.
Çalışmanın amacı mitolojik varlıkların dönüşümünün sadece mitlerde değil, pek çok halkbilim türevlerinde mevcut olduğunu göstermektir. Çalışmada evvela dönüşüm hakkında bilgi verilmiştir. Hakkında yapılan araştırmalara kısaca değinilmiştir. Daha sonra dönüşümün sebepleri, dönüşüm motifleri ve motiflerin Türk mitolojisindeki önemi araştırılmıştır. Türk mitolojik düşüncesinin ilk etaplarında insan kendini hayvandan ayırt etmiyordu. Kolayca ceylana, keçiye ve s. dönüşebiliniyordu. Sadece hayvan değil, yine mitolojimizde kutsallığına inandığımız kuşlara ve nesnelere, yani taşa ve sema cisimlerine de dönüşülürdü. Bu dönüşümler mitolojide ruhun ve doğanın uyumu olarak kabul edilmiştir. Bir az daha genelleştirirsek, dönüşüm beraberlik hukukuna inançtan başka birşey değildir. Bu mitolojik düşüncenin iki farklı etaptan geçtiğini söyleyebiliriz. Birinci etap ruh ile doğanın tamamen beraber olduğuna inanılan etaptır. İkinci etapta insanın artık yavaş yavaş doğanın derinliklerinden uzaklaştığını görmekteyiz.
Bu çalışmada alan araştırması, tarama yöntemi ve karşılaştırmalı metot kullanılarak dönüşüm, dönüşüm sebepleri, dönüşüm motifleri analiz edilmiştir. Çeşitli kaynaklar taranmış ve metin üzerinde tarama ve analiz yapılarak doğru sonuca ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

dönüşüm, çevrilme,, taş,, kuş,

Transformation of Some Mythological Entities in Turkic Mythology

Öz

Transfromation always was interesting for humanity. Stith Thompson hesitated a big part of his reasearch to this topic. Also, Metin Ergun researched the motive of transformation in the General Turkic legends. In Kazakhstan, in Azerbaijan and in other Turkic countries so many researchers interested on this topic. We have to mention that, it’s still important to make a comprehensive research about the transformation, that’s why we made the research about the Transformation and it’s importance in Turkic mythology. Looking at the genereal Turkic tales, sagas and legends we can see that human transformed into the animal, or animal transformed into the human.
The aim of research is to prove that, transformation exists not only in myths, but in the entire folklore genre. The study first reported on the study. Has been provided information about the transformation researches. After, was researched the reasons of transformation, the transformation motives and the importance of transformation motives in Turkic mythology. In the first stages of Turkish mythological thought, man did not distinguish himself from the animal. Could transform into gazelle, goat and etc. easily. Not only animals, but also birds and objects such as stone and sky objectsm which we beleive in the sacredness. These transformations have been accepted as a harmony of soul and nature in mythology. If we generalize a little more, transformation is nothing but belief in the law of unity. This mythological thought have been passed trhough two stages. The first stage is the stage where spirit and nature are believed to be together. In the second stage, we see that human beings are gradually moving away from the depths of nature.
In this study was analyzed the tranfromation, the reason of transformation, transformation motives, using filed research, scanning method and comparative method. Various scources were scanned, and the correct result was achieved by scanning and analyzing the text.

Anahtar Kelimeler

transfromation,, stone,, bird,

Kaynakça

• Referans 1 ACALOĞLU, Arif ve Beydili Celal. (2005). Esatirler, efsane ve revayetler. Bakı: ŞerQerb. ACALOV, Arif. (1968). Azerbaycan mifoloji metinleri. Baki:Elm
• AKALIN, L. Sami. (1967). Dede Korkut Hikayeleri 'nin Bakımından Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Enstitüsü.s.72
• ALTUNTAŞ, Halil (Ed). (2011). Kurani Kerim meali. Düzenleyen:H. Altuntaş ve diğerleri. Ankara:Kaynak Eserler.
• Referans2 APIŞEV, Xasen. (1966). Аspan sırı. Аlmatı: Jalın
• AŞIMBAEV, Maulen. (2011). Kazak mifteri. Babalar sözü 78.cilt. Astana:Foilant
• ATİLA, O. Kızıldağ. (2011). “Minyatür Sanatındaki Hayvan Figürlerinin Sembolik İfadeleri”, SanatTasarım Dergisi, 1(2): 35-44.
• ÇARNOULSSKİY, Valeriy. (1965). Legenda ob olyone – çeloveke. Moskva: Nauka.
• DOSCANOV, Dukenbay. (1979). Kelinşektaudağı tas üyeler. Almatı: Ozon.
• Referans3 ERGUN, Metin. (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi. Ankara: Ankara Univesritesi, Basımevi.
• FARSI, Moşe. Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara, I. Kitap, Bereşit, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul 2002
• GAZANFARGIZI, Aynur. (2019). “Horned animals in the folklore of world nations”. The Journal of Eurasian Turkic Studies. ISSN 2636-0810 December, VOL. 3 pp. 23~29
• GAZANFARGIZI, Aynur. (2011). Rehile Gurbanova ile söyleşi. Söyleşi yazarın Gedebey’de alan çalışması zamanı yapılmış. Özel arşivinde kayıtlı.
• Referans 4 GAZANFARGIZI, Aynur. (2011a). Gülüze Gurbanova ile söyleşi. Söyleşi yazarın Gedebey’de alan çalışması zamanı yapılmış. Özel arşivinde kayıtlı
• GAZANFARGIZI, Aynur. (2020). Ali Şamil ile söyleşi. Söyleşi yazarın alan çalışması zamanı yapılmış. Özel arşivinde kayıtlı
• GÖLPINARLI, Abdülbaki. (1990). Vilayetname - Menakıb-ı Hünkar Hacı Bektaş’ı Veli. İstanbul:İnkılap yayınevi
• Referans 5 KASKABASOV, Seit. (1984). Kazaktın xalık prozası. Алматы: Jalın 1984.
• ÖGEL, Bahattin. (2003). Türk Mitolojisi. I cilt, Ankara:Türk tarih kurumu
• ÖGEL, Bahattin. (1971). Türk Mitolojisi, Ankara: Türk tarih kurumuz yayınları.
• ÖGEL, Bahattin. (2014). Türk Mitolojisi I.-II.Cilt (6. Baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• OKUŞLUK, Refiye. (1994). Adana Efsaneleri Araştırması, Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• PERMYAKOV, Georgiy. (1970). Skazki I mifı okeaniyi: Per. S zapadnoyevropeyskix I polineziyskix yazıkov. Moskva: Nauka.
• RADLOV, Vilhelm. (1891). V sibirskiye drevnosti. Cilt 1. В. Сибирские древности. Том 1. SanktPetersburg: Tip.İmperatroskoy Ak. Nauk.
• ŞEŞEN, Ramazan. (1988). İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara: Türk kültürünü araştırma ens. Yayınları.
• Referans 6 SEYFULLIN, Saken. (1964). Şığarmalar. 6.cilt. Almatı: Jazulşı.