Kültürel Coğrafya Bağlamında Deve Oyununun Anatomisi- Balıkesir İli Balya İlçesi Örneği

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 96 - 109, 31.05.2022

Seçkin Hardal , Sinan Yaman

Öz

Köy seyirlik oyunlarından biri olan deve oyunu, Anadolu ve Balkan coğrafyasında yaygın olarak bilinmekte ve çeşitli yerlerde hâlen icra edilmektedir. Oyunda sergilenen motifler ve içerdiği unsurlar ile deve oyunu, günümüze kadar ulaşmayı başarmış ancak son yıllardaki sosyo-kültürel ve teknolojik değişime paralel olarak bitme noktasına gelmiştir. Deve oyunu, Anadolu’nun çeşitli illerinden somut olmayan kültürel miras listesine eklenmiştir. Bu doğrultuda, kaybolmaya yüz tutmuş olan deve oyununun saha çalışmaları ve gözlemlerle araştırılarak kayıt altına alınması ve gelecek kuşaklara aktarılabilmesi son derece önemlidir. Bu çalışmada, Balıkesir’in Balya ilçesi ve kırsal mahallelerinde oynanan deve oyununun kültürel coğrafya bağlamında incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Balya’nın kırsal mahallelerinde ve köylerinde alan araştırması yapılmış, deve oyununun oynanıp oynanmama durumu tespit edilerek oyunun bilindiği ve oynanmaya devam ettiği yerlerde oyun hakkında bilgi sahibi olan kişilere ulaşılarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Alanda yapılan araştırmalar, görüşmeler ve gözlemler 2021 yılı temmuz ve ağustos aylarında gerçekleştirilmiş, görüşme sırasında kaynak kişilere yarı yapılandırılmış görüşme formları çerçevesinde oyunun tarihçesi, oynanma yeri, şekli ve zamanı gibi başlıklarda açık uçlu sorular yöneltilmiştir. Elde edilen bulgulara göre deve oyunu hâlen Balya ilçe merkezi ile Balya’nın 24 mahallesinde bilinmekte, 14 mahallesinde ise aktif olarak oynanmaya devam etmektedir. Son yıllarda bitme noktasına gelmiş olan deve oyununun terk edilme sürecinin salgın etkisi ile daha da hızlandığı görülmüştür. Buna karşın bazı kırsal mahallelerde deve oyununu yeniden canlandırma ve eski günlerdeki gibi yoğun katılımla oynatma çabaları da vardır. Bu anlamda kültürel bir miras olarak deve oyunun tüm olumsuzluklara rağmen devam ettirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması çabaları son derece değerli ve önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Balya, eğlence, deve oyunu, köy seyirlik oyunu, kültürel coğrafya

Anatomy of Camel Play in the Context of Cultural Geography: The Case of Balıkesir Province Balya District

Öz

The camel play, which is one of the village theatrical plays, is widely known in the Anatolian and Balkan geography and is still performed in various places. The camel play, with the motifs exhibited in the play and the elements it contains, has managed to reach the present day, but it has come to an end in parallel with the socio-cultural and technological change in recent years. The camel play has been added to the list of intangible cultural heritage from various provinces of Anatolia. In this direction, it is extremely important that the camel play, which is on the verge of disappearing, is researched and recorded through field studies and observations and that it can be transferred to future generations. In this study, it is aimed to examine the camel game played in the Balya district of Balikesir and rural neighborhoods of it in the context of cultural geography. For this purpose, field research was conducted in rural neighborhoods and villages of Balya, the status of whether the camel play was played or not was determined, and interviews were conducted by reaching people who have information about the play in places where the play is known and continues to be played. Researches, interviews and observations in the field were carried out in July and August 2021, and during the interview, open-ended questions were asked to the resource people on the topics such as the history of the play, the place, the way and the time of the play, within the framework of semi-structured interview forms. According to the findings, the camel play is still known in Balya district center and 24 neighborhoods of Balya, and it continues to be played actively in 14 neighborhoods. It has been observed that the abandonment of the camel play, which has come to an end in recent years, has accelerated with the effect of the epidemic. On the other hand, there are efforts to revive the camel play in some rural neighborhoods and to play it with intense participation as in the old days. In this sense, the efforts to continue the camel play as a cultural heritage despite all the negativities and to transfer it to the next generations are extremely valuable and important.

Anahtar Kelimeler

Balya, entertainment, the camel play, village theatrical plays, cultural geography

Kaynakça

• AND, Metin (2012). Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• AND, Metin (2014). Başlangıcından 1983’e Türk tiyatro tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ARTUN, Erman (1993). Cemal Ritüeli ve Balkanlardaki Varyantları. Ankara: Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• ASSMANN, Jan (2015). Kültürel Bellek. (çev. Ayşe Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ATLI, Sagıp (2017). “Köy Seyirlik Oyunlarından “Deve Oyunu” Üzerine Bir Değerlendirme ve Balıkesir-Pamukçu Deve Oyunu”, Journal of Turkish Language and Literature, C.3, S.2, s. 16-40.
• AYDIN, İbrahim (2006). “Madencilik-Şehirleşme İlişkisine Farklı Bir rnek: Balya”, Marmara Coğrafya Dergisi, S.12, s. 133-148.
• BATESON, Patrick ve Paul Martin (2014)Ö. Oyun, Oyunbazlık, Yaratıcılık ve İnovasyon. (çev. Songül Kırgezen). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ÇALIŞKAN, Vedat (2012). “Bir Kültürün Zamana ve Mekâna Tutunma Aracı: Deve Güreşi Şenlikleri”, Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale. (ed. Filiz Özdem). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• DURMAZ, Uğur (2015). Balıkesir Köy Seyirlik Oyunları Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
• DURMAZ, Uğur (2016). “Amaçları Bakımından Balıkesir Deve Oyununda Yer Alan Ölüp Dirilme Motifi ve Kurban Ritüelinin Benzerliği”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 19, S. 36, s. 81-93.
• DUYMAZ, Adil ve Halil İbrahim Şahin (2010). “Balıkesir ve Çevresinde Hayvan Benzetmecesine Dayalı Köy Seyirlik Oyunları”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, S. 23, s. 171-185.
• ELÇİN, Şükrü (1964). Anadolu Köy Orta Oyunları. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• GÜLERSOY, E. Ali (2017). “Türkiye Kültürel Coğrafyasının Az Bilinen Değerleri: Modern Köy Tiyatroları”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 51, s. 46-69.
• HUİZİNGA, Johan (2013). Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme. (çev. Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ÖZGEN, Nurettin (2016). “Nitel Araştırmalarda Verilerin Toplanması ve Analizi”, Beşerî Coğrafyada Araştırma Yöntemleri ve Teknikler. (ed. Nurettin Özgen). Ankara: Pegem Akademi.
• ÖZHAN, Mevlüt (1997). “Türkiye’deki Dramatik Köy Seyirlik Oyunları Üzerine Bir Atlas Denemesi”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 292-313.
• SEVİNDİK, Azem (2021). Türk Mizah Ekolojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ŞİMŞİR, Nahide (2009). “Osmanlı Devleti’nin Son Yıllarında Balya Kazasının Demografik Durumu”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 8, s. 155-172.
• TEMUR, Nezir (2011). “Kültürel Bellek Bağlamında Deve Oyunu”, Millî Folklor, C. 23, S. 90, s. 156-163.
• UYGUR, Hatice Kübra (2019). “Hayvan Benzetmecelerine Dayalı Deve Oyunlarına Dair Bir Değerlendirme”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 47, s. 145-161.
• YILDIRIM, Ali ve Hasan Şimşek (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• YİĞİT, H. Neslihan (2018). “Afyonkarahisar Yöresi Köy Seyirlik Oyunlarından “Deveci” Oyunu”, PALIMSEST International Journal for Linguistic, Literary and Cultural Research, C. 3, S. 6, s. 217-223.