Lacancı Psikanaliz Bağlamında Bir Çözümleme: Altın Bülbül Masalında Arzu Nesnesi Üzerinden Özneleşme Süreci

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 210 - 224

Hakan Tikdemir

https://doi.org/10.61729/uhad.1757121

Abstract

Masallar, bireyin ruhsal gelişimini ve toplumla olan ilişkisini simgesel düzlemde ifade eden anlatılardır. Psikanalitik kuram; bilinçdışı, arzu ve kimlik oluşumu gibi kavramlar çerçevesinde masalların psikolojik yapısını çözümlemek için işlevsel bir araç sunar. Jacques Lacan’ın özneleşme sürecine dair geliştirdiği “ayna evresi”, “öteki”, “eksiklik”, “nesne a” ve “simgesel düzen” gibi kavramlar, masalların ruhsal çözümlemeye dayalı yorumlanmasında yeni bir perspektif sağlar. Bu çalışmada, Nedim Bakırcı’nın Niğde Masalları adlı çalışmasında bulunan Altın Bülbül masalı, Lacan’ın psikanalizi çerçevesinde incelenmiştir. Masalda öznenin eksiklikle yüzleşmesi, arzu nesnesine yönelmesi, simgesel düzenle çatışması ve sonunda toplumsal düzende yer edinmesi gibi süreçler Lacancı kavramlar eşliğinde analiz edilmiştir. Kahramanın yolculuğu boyunca geçirdiği dönüşümler, onun imgesel, simgesel ve gerçek düzleme dair yapısal bir serüvenini ortaya koymaktadır. Çözümlemeler sonucunda Altın Bülbül masalının, öznenin arzusal ve toplumsal yapılanmasının masalsı bir temsili olduğu görülmüştür. Bu yönüyle çalışma, Lacancı psikanalizin halk anlatılarına uygulanabilirliğini göstermekte ve masalların çok katmanlı yapısını ortaya koyan derinlikli bir kuramsal okuma sunmaktadır.

Keywords

Masal , Psikanalitik kuram , Psikanaliz , Lacan , Arzu nesnesi

Lacanian Analysis of the Tale of the Golden Nightingale: Subjectivation Through the Object of Desire

Abstract

Fairy tales are narratives that symbolically express an individual’s psychological development and their relationship with society. Psychoanalytic theory offers a functional tool for analyzing the psychological structure of fairy tales through concepts such as the unconscious, desire, and identity formation. Jacques Lacan’s concepts regarding the process of subjectivation such as the “mirror stage,” the “Other,” “lack,” “object a,” and the “symbolic order” provide a new perspective for interpreting fairy tales through psychodynamic analysis. In this study, the tale The Golden Nightingale from Nedim Bakırcı’s Niğde Tales has been examined within the framework of Lacanian psychoanalysis. The tale has been analyzed in light of Lacanian concepts, focusing on the subject’s confrontation with lack, orientation toward the object of desire, conflict with the symbolic order, and eventual integration into the social structure. The protagonist’s transformations throughout the journey reveal a structural passage through the imaginary, symbolic, and real registers. As a result of the analysis, The Golden Nightingale emerges as a fairy-tale representation of the subject’s desiring and social structuring. In this respect, the study demonstrates the applicability of Lacanian psychoanalysis to folk narratives and offers a theoretical reading that uncovers the multilayered structure of fairy tales.

Keywords

Fairy tale , Psychoanalytic theory , Psychoanalysis , Lacan , Object a

References

• BACHELARD, Gaston (2006). Su ve Düşler: Maddenin İmgelemi Üzerine Deneme. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BAKIRCI, Nedim (2000). “Niğde masalları”. Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi.
• BAKIRCI, Nedim (2019). “Kırım Tatar Masallarından ‘Altın Elma’ Adlı Masalın Arketipsel Sembolizm Açısından Çözümlenmesi”, TÜRÜK Uluslarası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 19, s. 36-46.
• BOWIE, Malcolm (2007). Lacan. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• BUDAK, Selçuk (2003). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• CLÉRO, Jean-Pierre (2011). Lacan Sözlüğü. Ankara: Say Yayınları.
• ÇETİNER Melike ve Serkan İlden (2024). “Türk Mitolojisinde Balık”, Arteoloji Dergisi, C. 3, S. 2, s. 1-23.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2019). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇORUHLU, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DAĞLAR, Mehmet (2020). “Geçiş Ritüeli Olarak Kızılbaş Türkmenlerden Çub-ı Tarik Değnek Vurma Geleneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 92, s. 101-112.
• ERSOY, Necmettin (2000). Semboller ve Yorumları. İstanbul: Dönence Yayınları.
• EVANS, Dylan (2019). Lacancı Psikanalize Giriş Sözlüğü. İstanbul: Islık Yayınları.
• FINK, Bruce (2022). Lacancı Psikanalize Klinik Bir Giriş. İstanbul: Axis Yayınları.
• IŞIK, Neşe (2009). “Türk masallarının sembolik açıdan çözümlenmesi”. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• JONES, Ernest (2007). “Psikanaliz ve Folklor”, (çev. Banu Yılmaz), Millî Folklor, C. 19, S. 74, s. 104-115.
• KAYA, Ahmet (2024). “Edebiyatta Öteki’nin Bakışı”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 14, s. 286-296.
• KÜÇÜK, Mehmet Alparslan (2018). “İslâm Öncesinden Sonrasına Türk Geleneğinde Bir Yaşam Stili: ‘Okçuluk’”, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 1, s. 178-191.
• LACAN, Jacques (2022). Psikanalizin Dört Temel Kavramı. İstanbul: Metis Yayınları.
• MORAN, Berna (2012). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• NASIO, Juan-David (2007). Jacques Lacan’ın Kuramı Üzerine Beş Ders. (çev. Özge Erşen ve Murat Erşen). Ankara: İmge Kitabevi.
• NASIO, Juan-David (2009). “Jacques Lacan Kuramının Genel Kavramları”, Mono, Kl. VI/VII, s. 48-53.
• ÖZDEMİR, Serdar Deniz (2019). “Türk halk anlatılarında dev motifi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• TERBAŞ, Özden (2016). Rüyalardan Gerçekliğe: Psikanaliz ve Sanat. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• TİKDEMİR, Hakan (2025). “Freudyen Sembolizmin İzinde: Nar Tanesi Masalına Psikanalitik Bir Bakış. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 18. S. 51. s. 1362-1382.
• TOPAKTAŞ, Ayşegül (2024). “Nâzım Hikmet şiirlerinde öznenin görünümleri”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• TURA, Saffet Murat (2022). Freud’dan Lacan’a Psikanaliz. İstanbul: Metis Yayınları.
• TUZGÖL, Kamil (2018). “Lacanyen Psikanalitik Kuram ve Öznenin Konumu”, Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, C. 1, S. 1, s. 41-53.
• TÜRKAN, Hüseyin Kürşat (2022). “Altın Bülbül Masalının Jung’un Arketipsel Sembolizm Kuramı Bağlamında İncelenmesi”, Asya Studies, C. 6, S. 22, s. 117-124.
• YORGANCI, Osman Kürşat (2024). “Lacan’ın Ayna Evresi Bağlamında Sözlü Anlatılarda Arzu ve Babanın Yasası: Karayılan Masalında Özneleşme Süreci”, Millî Folklor, C. 18, S. 144, s. 53-63.
• ŽIŽEK, Slavoj (2022). Yamuk Bakmak: Popüler Kültürden Lacan’a Giriş. (çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Elektronik Kaynaklar:
• URL-1: https://cerenkorulsan.com/2019/08/26/baba-islevi-hakkinda-notlar/ (E.T.: 25.05.2025).