Âşık Davut Sularî’nin “Muhammed Ali Kendidir” Başlıklı Deyişinde İnisiyatik Ölüm ve Diriliş

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 176 - 192

İrem Tunay

https://doi.org/10.61729/uhad.1789187

Abstract

Bu makale, XX. yüzyıl âşıklık geleneğinin önde gelen temsilcilerinden Âşık Davut Sularî’nin “Muhammed Ali Kendidir” başlıklı deyişini, inisiyasyon sürecine ait bir motif olan “inisiyatik ölüm ve diriliş” bağlamında genelden özele inen bir yöntemle incelemektedir. İnisiyasyon; kabile inisiyasyonlarında biyolojik erginlenmeyi, dinî inisiyasyonda profan düzlemden kutsal bilgiye geçişi, büyülü-şamanik inisiyasyonda ise büyülü güçlerin elde edilmesini sağlayan bir dönüşüm sürecidir. “İnisiyatik ölüm ve diriliş” ise eski benliğin çözülüp hakikate yönelen yeni bir kimliğin doğuşunu temsil eden sembolik bir deneyimdir. Bu zeminden hareketle hem bade içmiş bir âşık hem de Alevi dedesi kimliğiyle Davut Sularî, dinî ve büyülü-şamanik inisiyasyon biçimlerini birleştiren bir eşik kimlik olarak değerlendirilmektedir. Sularî’nin geçirdiği inisiyasyon biçimlerini yansıttığı tespit edilen bu deyiş, “Deyişte Kutsal Çağrı”, “Deyişte İnisiyasyon Öncesi Sınav”, “Deyişte İnisiyatik Ölüm” ve “Deyişte İnisiyatik Diriliş” olmak üzere dört başlıkta incelenmektedir. Bu başlıklarda sırasıyla deyişteki motifler aracılığıyla âşığın kutsal varoluş alanına nasıl geçtiği, görevle donanmadan önce metafizik düzlemde nasıl sınandığı, benliğinin çözülerek nasıl yeniden kurulduğu ve dirilerek kutsal görevle nasıl donandığı açıklanmaktadır. Âşığın, kendi tecrübesini anlatırken Alevi-Bektaşi edebiyatına özgü motifleri kullandığı ve şamanlaşma sürecinde görülen inisiyasyon aşamalarının bir benzerini aktardığı saptanmıştır. Böylece deyişin “inisiyatik ölüm ve diriliş” sürecini içeren büyülü-şamanik bir inisiyasyon bildirisi olarak âşığın hakikate erişini ve kutsal bilginin taşıyıcısı oluşunu edebî düzlemde yansıttığı sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Âşık Davut Sularî , Deyiş , İnisiyasyon , Ölüm , Diriliş

Initiatic Death and Resurrection in Âşık Davut Sularî's Deyish Titled “Muhammed Ali Kendidir”

Abstract

This study examines the poetic deyish titled “Muhammed Ali Kendidir” (Muhammad Ali is Himself, interpreted as Unity Itself) by Âşık Davut Sularî, one of the leading figures of the 20th-century âşık tradition, within the framework of the motif of “initiatic death and resurrection” related to the initiation process, using a top-down analytical approach descending from the general to the specific. Initiation is a transformative process marking biological maturation in tribal rituals, the transition from the profane realm to sacred knowledge in religious initiation, and the acquisition of supernatural powers in magico-shamanic initiation. “Initiatic death and resurrection,” in turn, symbolize the dissolution of the old self and the emergence of a renewed identity directed toward Truth. With his dual identity as a bade-inspired âşık and an Alevi dede, Davut Sularî is interpreted as a liminal figure uniting religious and magico-shamanic modes of initiation. The deyish, reflecting the initiatory phases Sularî experienced, is examined under four main headings: “The Sacred Call,” “The Pre-Initiation Test,” “Initiatic Death,” and “Initiatic Resurrection.” These sections respectively illustrate how the âşık entered the sacred domain, underwent metaphysical trials, experienced dissolution and reconstitution of the self, and was resurrected to assume the sacred mission. It has been identified that Sularî employed motifs peculiar to Alevi-Bektashi literature to convey the initiatory stages parallel to shamanization. Thus, the deyish, as a magico-shamanic initiation manifesto encapsulating the theme of “initiatic death and resurrection,” literarily reflects the âşık’s attainment of Truth and his role as the bearer of sacred knowledge.

Keywords

Âşık Davut Sularî , Deyish , Initiation , Death , Resurrection

References

• BAYAT, Fuzuli (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BİRDOĞAN, Nejat (2015). Alevilik: Anadolu’nun Gizli Kültürü. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• BORATAV, Pertev Naili (1994). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• CHEVALIER, Jean ve GHEERBRANT, Alain (1990). “Mort”, Dictionnaire des Symboles - Mythes, Rêves, Coutumes, Gestes, Formes, Figures, Couleurs, Nombres. Paris: Éditions Robert Laffont S.A. et Éditions Jupiter, s. 650-652.
• COŞAR, Mevhibe (2011). Alevî-Bektaşî Kültüründe Sayılara Yüklenen Terim Değer, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 60, s. 113-128.
• ÇELEBİ, İlyas (1998). “Hızır”, TDV İslam Ansiklopedisi. C. 17, s. 406-409.
• ÇIBLAK COŞKUN, Nilgün (2014). Anadolu Alevilerinde Cemler ve Bu Cemlerin Sosyokültürel Hayattaki İşlevleri, Folklor/Edebiyat, S. 78, s. 9-28.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2007). Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınevi.
• DUYGULU, Melih (1999). Âşık Davut Sularî. İstanbul: Kalan Müzik Arşiv Serisi.
• DUYGULU, Melih (2022). Âşık Davut Sularî – Üç Telli Turna. İstanbul: Âşık Davut Sularî Kültür ve Sanat Derneği.
• ELIADE, Mircea (1999). Şamanizm: İlkel Esrime Teknikleri. (çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
• ELIADE, Mircea (2022). İnisiyasyon, Âyinler, Gizli Cemiyetler. (çev. Ayşe Meral). İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
• ENDSJØ, Dag Øistein (2009). Greek Resurrection Beliefs and the Success of Christianity. New York: Palgrave Macmillan.
• ERÖZ, Mehmet (2014). Türkiye’de Alevîlik-Bektâşîlik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• FİDAN, Süleyman (2017). Âşıklık Geleneği ve Medya Endüstrisi – Geleneksel Müziğin Medyadaki Serüveni. Ankara: Grafiker Yayınları.
• FRAZER, James George (1894). The Golden Bough – A Study In Comparative Religion. New York: Macmillan and Co.
• GARDIN, Nanon ve Robert Olorenshaw (2014). “Kazan”, Larousse Semboller Sözlüğü. (çev. Beyza Akşit). İstanbul: Bilge Kültür Sanat, s. 342.
• GENNEP, Arnold Van (2022). Geçiş Ritleri. (çev. Oylum Bülbül Beşer). İstanbul: Nora Kitap.
• GÖKBEL, Ahmet (2019a). “Doksan Bin Ayet”, Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. s. 228.
• GÖKBEL, Ahmet (2019b). “Doksan Bin Horasan Eri”, Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 228.
• GÖKBEL, Ahmet (2019c). “Hızır”, Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 386-389.
• GÖKBEL, Ahmet (2019d). “On İki İmam”, Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 710-711.
• GUÉNON, RENÉ (2004a). Perspectives on Initiation. (çev. Henry D. Fohr). Hillsdale, NY: Sophia Perennis.
• GUÉNON, RENÉ (2004b). The Reign of Quantity and The Signs of The Times. (çev. Lord Northbourne). Hillsdale, NY: Sophia Perennis.
• GÜNAY, Umay (2008). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜNDÜZ, Şinasi (1998). “Veli”, Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, s. 383-384.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan (2000). “Erginleme”, Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, s. 141.
• KARAKAŞ, Meltem (2014). “Tunceli Aleviliği ve Düzgün Baba Kültü”, Bilim ve Kültür – Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi Science and Culture – Journal of International Cultural Studies, S. 5, s. 74-85.
• KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad (2004). Saz Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KÖSE, Serkan (2017). “Alevilikte Kurban Ritüeline Yapısal-İşlevsel Yaklaşım”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 15, s. 149-171.
• ÖZ, Mustafa (1993). “Ca‘fer Es-sâdık”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.7, s. 1-3.
• ÖZDEMİR, Ali Rıza (2022). “Alevi-Bektaşi Yolunda İkrar Kavramının Kuramsal Çerçevesi”, Kültür Araştırmaları Dergisi, S. 12, s. 174-200.
• SCHIMMEL, Annemarie (1998). Sayıların Gizemi. (çev. Mustafa Küpüşoğlu). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• SCHWARZ, Fernand (2019). Kadim Bilgeliğin Yeniden Keşfi. (çev. Ayşe Meral Aslan). İstanbul: İnsan Yayınları.
• SMITH, Jonathan Zittell (1987). "Dying and Rising Gods", Encyclopedia of Religion (ed. Mircea Eliade). New York: Macmillan, C. 5, s. 521-527.
• SULARİ, Edibe (1993). “Davut Sulari, Alevilik ve Müzik Üzerine Söyleşi” Kervan Dergisi, S. 27, s. 20-21.
• TEKİN, İnan (2013). “Âşık Davut Sulari’nin sanatı ve eserlerinin müzikal analizi”. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• TUNAY, İrem (2024). “Âşık Davut Sularî’nin şiirlerinde itikadî unsurlar”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• TURNER, Victor (1982). The Forest of Symbols – Aspects of Ndembu Ritual. London: Cornell University Press.
• TURNER, Victor (2018). Ritüeller: Yapı ve Anti-yapı. (çev. Nur Küçük). İstanbul: İthaki.
• ULUDAĞ, Süleyman (1992). “Bâtın İlmi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 5, s. 188-189.
• ULUDAĞ, Süleyman (1995). “Erenler”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 11, s. 294-295.
• USANMAZ, Çetin Erdem (2025). “Kırklar Kapısı’nda Bir Âşık: Davut Sularî”, UHAD/Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 8/1, s. 33-52.
• YALSIZUÇANLAR, Sadık (2018). Efendiler Bağı – Davut Sulari Yaşamı ve Şiirleri. İstanbul: Mevsimler Kitap.
• YILMAZ, Güneş (2006). “Davut Sularî ve ozanlık geleneği içindeki yeri”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Elektronik Kaynaklar:
• URL-1: https://www.cnrtl.fr/definition/initiatique (E.T. 01.11.2025).
• URL-2: https://www.cnrtl.fr/definition/initi%C3%A9/substantif (E.T. 01.11.2025).