Evaluation of The Impact of Psychosocial Risks Affecting Cabin and Cockpit Crews in Civil Aviation On Occupational Accidents Through A Multi-Criteria Decision-Making Approach

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 60 - 87, 30.06.2025

Sıtkı Buğra Köseoğlu , Mustafa Yagımlı , Serap Tepe , Serkan Eti

Abstract

Civil aviation is one of the most dynamic and complex industries globally, contributing significantly to commercial air transportation, including passenger and cargo services. However, professionals working in this field operate in an environment that necessitates a high level of attention, stress management, and teamwork. Extended working hours, irregular shifts, and cognitive workload are among the key factors contributing to substantial psychosocial risks for these employees.
Psychosocial risks encompass stress factors arising from the interaction between individuals' professional and social environments. These risks can adversely affect employees' cognitive functionality, physical health, and overall job satisfaction. In the context of civil aviation, the obligations faced by crews, coupled with time pressure and the necessity to manage sudden situations, heighten psychosocial stress. This increased stress level may lead to a higher probability of occupational accidents, which are incidents occurring in the workplace that cause physical or psychological harm to employees. The inadequate management of psychosocial risks can result in distractions, errors in decision-making processes, and deterioration in communication and coordination within the crew. Therefore, a strong correlation exists between psychosocial risks and occupational accidents in the civil aviation sector. Addressing these risks and implementing appropriate strategies are crucial not only for ensuring employee well-being but also for enhancing flight safety. The present study seeks to investigate this critical issue and propose viable solutions.
This study comprehensively examines the impact of psychosocial risks on occupational accidents affecting cabin and cockpit crews in the civil aviation sector through a multi-criteria decision-making approach. By analyzing the critical effects of psychosocial risks on flight safety, employee well-being, and operational efficiency, the study aims to propose strategies for mitigating and managing these risks effectively.
As part of the research, a thorough literature review on psychosocial risk factors was conducted. Additionally, extensive data were collected through field studies involving actively working cabin and cockpit crew members in the civil aviation sector. The collected data, supplemented by expert opinions, were analyzed using the SIWEC method, a fuzzy multi-criteria decision-making approach.
The findings indicate that the "social pressure induced by delays" factor holds the highest weight among the identified risks. This factor exacerbates the psychological burden on crew members, posing a significant threat to flight safety while also contributing to major stress factors in interactions with passengers. The study's results underscore the potential adverse individual and societal consequences of the psychosocial conditions experienced by cabin and cockpit crews. In conclusion, this study emphasizes the necessity of addressing psychosocial risks in the civil aviation sector meticulously and asserts that the development of effective strategies in this domain can significantly enhance flight safety.

Keywords

Civil aviation , Psychosocial risk , Occupational accident , Occupational safety , SIWEC , Multi-criteria decision-making

Sivil Havacılıkta Kabin ve Kokpit Ekiplerini Etkileyen Psikososyal Risklerin İş Kazalarına Etkilerinin Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımı ile Değerlendirilmesi

Abstract

Sivil havacılık, dünya üzerindeki en dinamik ve karmaşık sektörlerden biri olarak, ticari hava taşımacılığının yanı sıra yolcu ve kargo taşımacılığına da önemli katkılarda bulunmaktadır. Ancak, bu alanda çalışanlar, yüksek düzeyde dikkat, stres yönetimi ve ekip çalışması gerektiren bir çevrede görev yapmaktadır. Uzun çalışma saatleri, düzensiz vardiyalar ve zihinsel yük gibi etmenler, bu çalışanlar üzerinde yoğun psikososyal risklerin oluşmasına yol açmaktadır.
Psikososyal riskler, bireylerin iş hayatı ve sosyal ortamları arasındaki etkileşimlerden kaynaklanan stres faktörlerini içerir ve bu riskler, çalışanların bilişsel işlevselliği, fiziksel sağlığı ve genel iş memnuniyetini olumsuz yönde etkileyebilir. Özellikle sivil havacılıkta, ekiplerin karşılaştığı yükümlülüklerin yanı sıra, zaman baskısı ve ani durumlarla başa çıkmaları gerekliliği, psikososyal stresin arttığı durumları doğurmaktadır. Bu durum, iş kazalarının ortaya çıkma ihtimalini artırabilir. İş kazaları, çalışma ortamında meydana gelen olaylar neticesinde, çalışanların fiziki veya psikolojik olarak zarar görmelerine yol açan durumları ifade eder. Psikososyal risklerin yönetilmemesi, dikkatin dağılmasına, karar verme süreçlerinde hatalara ve ekip içindeki iletişim ve koordinasyonun bozulmasına neden olabilir. Dolayısıyla, sivil havacılık sektöründe psikososyal riskler ile iş kazaları arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Bu sebeple, psikososyal risklerin dikkate alınması ve uygun stratejilerin geliştirilmesi hem çalışan sağlığının korunması hem de uçuş güvenliğinin artırılması adına hayati bir öneme sahiptir. Önerilen çalışma, bu önemli alanı araştırarak, geliştirilmesi gereken çözümler sunmayı amaçlamaktadır.
Bu çalışma, sivil havacılık sektöründe kabin ve kokpit ekiplerini etkileyen psikososyal risklerin iş kazalarına olan etkilerini çok kriterli karar verme yaklaşımı ile detaylı bir biçimde ele almaktadır. Çalışma, psikososyal risklerin; uçuş güvenliği, çalışan sağlığı ve operasyonel verimlilik üzerindeki kritik etkilerini inceleyerek, bu risklerin yönetimi ve azaltılması için gerekli stratejileri ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Araştırma kapsamında, psikososyal risk faktörleri ile ilgili mevcut literatür taraması yapılmış, ayrıca sivil havacılık sektöründe aktif olarak görev yapan kabin ve kokpit ekipleri ile yapılan alan çalışmaları vasıtasıyla geniş bir veri seti toplanmıştır. Uzman görüşleriyle desteklenen bu veriler, bulanık çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan SIWEC aracılığıyla analiz edilmiştir.
Elde edilen sonuçlar, özellikle “Gecikme kaynaklı sosyal baskı” faktörünün en yüksek ağırlığa sahip olduğunu ve bu durumun ekip üyeleri üzerindeki psikolojik yükü artırarak hem uçuş güvenliğini tehdit ettiğini hem de yolcularla olan etkileşimlerde önemli stres faktörlerine yol açtığını göstermektedir. Çalışmanın bulguları, kabin ve kokpit ekiplerinin iş yerindeki psikososyal durumlarının hem bireysel hem de toplumsal boyutta olumsuz sonuçlar doğurabileceğini ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, bu çalışma, sivil havacılık sektörü için psikososyal risklerin dikkatli bir şekilde ele alınmasının önemini vurgulamakta ve geliştirilecek olan stratejilerin, uçuş güvenliğini artırma yönünde kayda değer katkılarda bulunabileceğini belirtmektedir.

Keywords

Sivil havacılık , Psikososyal risk , İş kazası , İş güvenliği , SIWEC , Çok kriterli karar verme

References

• Birgören, N. (2015). Uçuş Emniyeti Açısından Ekip Kaynak Yönetimi Uygulamalarının Kabin Ekibi Üzerindeki Etkisine İlişkin Bir Araştırma. İstanbul: Gelişim Üniversitesi.
• Cengiz, D. (2012). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri Üzerine Karşılaştırmalı Analiz. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Chicago Konferansı Tarihi 2023, Ziyaret edildi 10 Aralık 2024, https://www.icao.int/Pages/default.aspx (ICAO 2023)
• DHMİ Stratejik Plan 2024-2028, Ziyaret Edildi 15 Aralık 2024 https://www.dhmi.gov.tr/Lists/StratejikPlan/Attachments/27/Stratejik%20Plan%202024-2028.pdf
• Erdem, Z. (2018). Ekip Kaynak Yönetiminde Kabin Ekiplerinin İletişim, Ekip Çalışması ve Stresle Başa Çıkma Tutumları ile Kişilik Yapıları Etkileşimi: Kabin Ekipleri Üzerinde Bir Çalışma. İstanbul: Kültür Üniversitesi.
• Erdoğan, U. (2014). Havayolu Taşımacılığında Regülasyon ve Deregülasyonların Rekabet Stratejilerine Etkileri: Türkiye Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Eren Güneştekin, G. ve A.B. Öztemiz. (2004). “Örgütsel Stres Yönetimi ve Uçucu Personel Üzerinde Bir Uygulama”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Temmuz-Aralık (23), 61-85.
• Erol, S. (2015). İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda İşveren, Çalışan ve Devletin Rolü. Assam Uluslararası Hakemli̇ Dergisi̇, 2(4), 86-103.
• Ersöz, F. Ve M. Kabak (2010), “Savunma Sanayi Uygulamalarında Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinin Literatür Araştırması”, Savunma Bilimleri Dergisi, 9(1), 97-125.
• Gültay, H. (2019). Hava Yollarında Çalışan Kabin Memurlarının İş Sağlığı ve Güvenliği Algılarının İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma. İstanbul: Beykent Üniversitesi.
• Hava, H.T. ve A. Erol (2023), “Askeri Hava Kargo Taşımacılığı Yükleme Teknisyenlerinin İş Sağlığı ve Güvenliği Sorunları”, Havacılık ve Uzay Çalışmaları Dergisi, 3/4(2/1), 69-88. Havacılık Geçmişi, Ziyaret edildi 10 Aralık 2024, https://www.iata.org (IATA 2023)
• ILO. (2022). Teslimat Sektörü Çalışanlarında Psikososyal Risk Analizi. Ankara.
• Jet Çağı ve Havacılıktaki Yenilikler, Ziyaret edildi 10 Aralık 2024, https://www.boeing.com (Boeing 2023)
• Karagülle, A.Ö. (t.y.), Sivil Hava Ulaştırma İşletmeciliği Ön Lisans Programı, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Kocamış B. ve S. Apak (2024), “Güvenli Havacılık: Uçak Kabin İçi Bakım Atölyelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi”, Journal of Aerospace Science and Management, 2(1), 42-57.
• Nagaş, A. (2015). Sivil Havacılık Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Performansa Etkisi: Havalimanı Çalışanları Örneği. İstanbul : Türk Hava Kurumu Üniversitesi.
• Oktaysoy, O., E. Topçuoğlu ve E. Kaygın, (2023) “Türkiye’de Meslek Olarak Kabin Hizmetleri ve Eğitimi”. Çalışma İlişkileri Dergisi, 14(1), 59-80.
• Önler Çiğdem, B. (2023). Havacılıkta Algılanan Risk, Uçuş Korkusu, Uçuş Özellikleri ve Marka Tercihi Kavramları Arasındaki Etki ve İlişkilerin Belirlenmesi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Polat M.M. ve İ. Yılmaz, (2023), “Havacılık Sektöründe Yer Hizmetleri İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinde Sanal Gerçeklik Teknolojisinin Kullanılması Üzerine Bir Araştırma”, Ergonomi Dergisi, 6(2), 117-131.
• Puškaa, A., M. Nedeljković, D. Pamučar, D. Božanićf and V. Simić (2024) “Application of the new simple weight calculation (SIWEC) method in the case study in the sales channels of agricultural products”. Elsevier MethodsX Journal , 13(1) Görüntülendi 6 Ocak 2025 < https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2215016124003819>.
• Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Stratejik Planı 2024-2028, Ziyaret Edildi 15 Aralık 2024,https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/kurumsal/stratejik_plan/SHGM-SP-2024-2028.pdf
• Şen, M., A. Dalcalı ve F. Temurtaş, (2020) “Havacılık Endüstrisinde Kullanılan Teknolojilerin Dünü, Bugünü ve Gelecek Eğilimleri”. Akıllı Ulaşım Sistemleri ve Uygulamaları Dergisi, 3(2), 158-167.
• Tarım, M. (2017). Kimya Sektöründe İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları. Istanbul Commerce University Journal of Science, 16(32), 49-64
• Tepe, S. ve İ. Kaya, (2020) “A Fuzzy-Based Risk Assessment Model For Evaluations Of Hazards With A Real-Case Study”, Human and Ecological Risk Assessment: An International Journal, 26(2), 512-537.
• Tepe, S. (2021). Örnek Uygulamalarla Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri. Ankara : Akademisyen Yayınevi
• Terzioğlu, M. (2007). Uçak Kazalarının Nedeni Olarak İnsan Hatalarını Azaltmada Ekip Kaynak Yönetimi. İzmir : Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Topgül, S. (2016). İş ve Aile Yaşamı Dengesi(zliği)nin Kadın Çalışanlar Üzerindeki Etkileri. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23(1), 217-231
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Stratejik Plan 2024-2028, Ziyaret Edildi 15 Aralık 2024,https://www.uab.gov.tr/uploads/pages/stratejik-yonetim/uab-2024-2028-nihai-stratejik-plani-5-1-2024.pdf
• Urfalıoğlu, F. ve T. Genç, (2013) “Çok Kriterli Karar Verme Teknikleri ile Türkiye’nin Ekonomik Performansının Avrupa Birliği Üye Ülkeleri ile Karşılaştırılması”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(2), 329-360.
• Yüksel, E. ve H. Turan, (2022) “Sivil Havacılık Emniyet Raporlaması Konusunda EASA Uygulamalarının İncelenmesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi,10(134), 383-393