Antik Yunan’dan Günümüze Nomos: Hukukun Kültürel ve Ahlaki Temellerine Felsefi Bir Bakış

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 51 - 63, 30.06.2025

Nilay Şahin

https://doi.org/10.56108/ujte.1690952

Abstract

Nomos, Antik Yunan düşüncesinde, toplumu düzenleyen yazılı ve yazısız kuralların bütününü ifade eden bir kavramdır. Zamanla hukuk, ahlak ve toplumsal düzenin temel öğesi haline gelen nomos, sadece toplumsal yaşamı şekillendiren normatif bir yapı olmakla kalmaz, aynı zamanda kültürel ve ahlaki değerlerin de taşıyıcısıdır. Bu yazıda, nomos kavramının felsefi temellerine ve hukukun kültürel, ahlaki boyutlarına dair bir inceleme yapılacaktır. Antik Yunan’da, Platon ve Aristoteles gibi düşünürler, adalet ve yasaların toplumsal işleyişine dair derinlemesine değerlendirmeler yapmışlardır. Platon, yasaların ideal bir toplum düzeninin sağlanmasında merkezi bir rol oynadığını savunurken, Aristoteles, adaletin sadece bir yasal norm değil, aynı zamanda toplumsal eşitlik ve bireylerin erdemli yaşamlarını teşvik eden bir ilke olduğunu belirtmiştir. Aristoteles'in adalet anlayışı, dağıtıcı ve düzeltici olmak üzere ikiye ayrılır ve bu, adaletin farklı toplumsal düzeylerde nasıl uygulanması gerektiğine dair önemli bir felsefi çerçeve oluşturur. Nomos, yalnızca yazılı kanunlarla sınırlı değildir; toplumsal gelenekler ve ahlaki değerlerle sıkı bir ilişki içindedir. Platon, Yasalar adlı eserinde, bir toplumun hukuk sisteminin geleneksel değerlerle desteklenmesi gerektiğine dikkat çekmiş ve yasaların meşruiyetini yalnızca devletin adalet anlayışıyla değil, aynı zamanda toplumun kültürel değerleriyle de ilişkilendirmiştir. Bu bağlamda, nomos sadece yazılı kuralları değil, toplumun kolektif hafızasında yer edinmiş ve kuşaktan kuşağa aktarılan değerler bütününü de kapsar.
Modern dönemde, doğal hukuk ve pozitif hukuk arasındaki ayrımlar, nomosun felsefi anlamını yeniden gün yüzüne çıkarmıştır. Doğal hukuk teorisyenleri, hukuk sistemlerinin sadece toplumsal normlarla değil, evrensel ahlaki değerlerle de uyum içinde olması gerektiğini savunurlar. Bu bakış açısı, özellikle Hans Kelsen’in saf hukuk teorisi gibi pozitif hukuk anlayışlarıyla karşıtlık oluşturur. Ancak her iki anlayış da, hukukun yalnızca normatif bir düzenleme değil, aynı zamanda toplumsal değerler ve etik ilkelerle şekillenen bir sistem olduğunu kabul eder.
Nomos, günümüzde hala hukuk felsefesi ve toplumsal düzenin temel taşlarından biri olmaya devam etmektedir. Özellikle anayasa yargısı, insan hakları hukuku ve toplumsal eşitlik gibi konular bağlamında, yasaların adaletle uyumu ve meşruiyeti, nomosun felsefi çerçevesi içinde değerlendirilir. Günümüz hukuk sistemleri, yalnızca formal bir düzenleme aracı olarak değil, kültürel ve ahlaki temellere dayalı bir yapı olarak kabul edilmektedir.
Sonuç olarak, nomos, Antik Yunan’dan günümüze, sadece hukuk ve yasaların değil, aynı zamanda toplumsal düzenin, ahlaki değerlerin ve kültürel normların bir yansıması olarak kabul edilmiştir. Hukukun kültürel ve ahlaki temelleri, nomosun evriminde önemli bir rol oynamış ve bu kavram, hukukun sadece bir düzenleme aracı değil, toplumu bir arada tutan kolektif değerlerin somutlaşmış hali olarak şekillenmiştir. Bu bakış açısı, hukukun insanlık tarihindeki gelişimini ve toplumsal değişimlere olan etkisini anlamamıza olanak tanır.

Keywords

adalet , hukuk , kültürel değerler , nomos , toplumsal düzen

From Ancient Greece to the Present: A Philosophical Perspective on the Cultural and Moral Foundations of Law (Nomos)

Abstract

Nomos, in ancient Greek thought, is a concept that refers to the entire system of written and unwritten rules that regulate society. Over time, nomos became a fundamental element of law, ethics, and social order, not only as a normative structure shaping social life but also as a carrier of cultural and moral values. This article examines the philosophical foundations of the concept of nomos and the cultural and moral dimensions of law. In Ancient Greece, thinkers such as Plato and Aristotle conducted in-depth analyses on how justice and laws function within society. Plato argued that laws play a central role in establishing an ideal societal order, while Aristotle suggested that justice is not merely a legal norm but also a principle that promotes social equality and the virtuous lives of individuals. Aristotle’s understanding of justice is divided into distributive and corrective justice, which provides an important philosophical framework for how justice should be applied at different social levels. Nomos is not limited to written laws; it is closely intertwined with social traditions and moral values. In his work Laws, Plato emphasized that a society's legal system must be supported by traditional values, and the legitimacy of laws is not only linked to the state's understanding of justice but also to the cultural values of the society. In this context, nomos encompasses not only written rules but also the values embedded in the collective memory of society, passed down from generation to generation.
In the modern era, the debates between natural law and positive law have brought the philosophical significance of nomos to the forefront. Natural law theorists argue that legal systems should be in harmony not only with social norms but also with universal moral values. This perspective contrasts with positive legal theories, such as Hans Kelsen’s pure theory of law. However, both approaches acknowledge that law is not merely a normative structure but also a system shaped by social values and ethical principles.
Nomos continues to be a foundational element in legal philosophy and social order today. In particular, issues like constitutional jurisprudence, human rights law, and social equality are evaluated within the philosophical framework of nomos, where the compatibility and legitimacy of laws with justice are key concerns. Modern legal systems are recognized not only as formal regulatory tools but also as structures based on cultural and moral foundations.
In conclusion, nomos, from Ancient Greece to the present, is regarded not only as the embodiment of law and legislation but also as a reflection of social order, moral values, and cultural norms. The cultural and moral foundations of law have played a significant role in the evolution of nomos, and this concept has shaped law as not just a regulatory tool but also a manifestation of collective values that hold society together. This perspective helps us understand the development of law throughout human history and its impact on social changes.

Keywords

justice , nomos , law , social order , cultural vibes

References

• Aristoteles. Atina Anayasası. çev. Ahmet Yusuf Yılmaz. Dorlion Yayınları, 2023.
• Aristoteles. Nikomakhos'a Etik. İstanbul: Metis Yayınları, 2002.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi. Say Yayınları, 2009.
• Copleston, F. Felsefe Tarihi: Yunan ve Roma Felsefesi. İdea Yayınları, 1997.
• Diels, Hermann. Sokrates’ten Önce Felsefe: Fragmanlar ve Doksograflar. Cilt II. Çev. Cengiz Çakmak. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Diş, Başok. Sebile. “Platon Felsefesinde Adalet, Düzen ve Yasa”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 /2 (2020), 1017-1046.
• Durkheim, E. Der Selbstmord. Frankfurt: Suhrkamp, 1983.
• Ecevitoğlu, P. Namus, Töre ve İktidar. Dipnot Yayınları, 2012.
• Finnis, J. Doğal Hukuk ve Doğal Haklar. Oxford: Clarendon Press, 1980.
• Kelsen, Hans. Saf Hukuk Teorisi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2009.
• Koskenniemi, Martti. The Gentle Civilizer of Nations: The Rise and Fall of International Law 1870-1960. Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
• Peters, C., E. Antik Yunan’da Felsefe ve Hukuk. Londra: Oxford University Press, 2000.
• Platon. Devlet. İstanbul: Can Yayınları, 1999.
• Platon. Yasalar, çev. Cevdet S. Yılmaz. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Platon. Devlet. Say Yayınları, 2011.
• Rousseau, J. J.. İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı çev. Rasih Nuri İleri. Say Yayınları, 1990.
• Schmitt, Carl. Nomos der Erde. Berlin: Duncker & Humblot, 1950.
• Weber, Max. Sosyoloji ve Hukuk: Ahlak ve Hukuk Üzerine Düşünceler. İstanbul: Metis Yayınları, 1997.
• R. Dworkin. Hukukun İmparatorluğu. Cambridge: Harvard University Press, 1986.