BİZANS SANATINDA SON AKŞAM YEMEĞİ SAHNESİ: KAPADOKYA BÖLGESİ’NDE BULUNAN İKİ ATİPİK ÖRNEK

Yıl 2024, , 410 - 428, 30.06.2024

Merve Kalafat Yılmaz

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1475829

Öz

Kanonik İnciller; Matta (26:17-29), Markos (14:12-26), Luka (22:7-38) ve Yuhanna (13:1-35) İncilleri İsa’nın passio sahnelerinden biri olan Son Akşam Yemeği’nin ikonografik kaynaklarıdır. Bizans sanatında Son Akşam Yemeği sahnesi İsa’nın ekmek ve şarabı kutsayarak on iki havariye sunduğu litürjik yemek temasını gösteren tasvirlerdir. 6. yüzyıl öncesine tarihlendirilen erken örnekler ökaristiyi sembolize eden sahnelerin ötesine geçmemektedir. Bu nedenle Son Akşam Yemeği sahnesinin ikonografik değişim ve gelişimini 6.-14. yüzyıllar arasındaki örnekler üzerinden incelemek mümkündür. Bu yüzyıllarda mozaik, fresko, ikona, el yazması ve küçük el sanatları gibi farklı türden pek çok örnek bulunmaktadır. Tüm bu geniş çerçevedeki örnekler incelendiğinde, Kapadokya Bölgesi’nde yer alan Kokar Kilise ve Yılanlı Kilise’deki Son Akşam Yemeği sahnesini tasvir eden iki fresko örneğin diğer sahnelerden ikonografik olarak ayrıldığı açıkça görülmektedir. Günümüze fragmanlar halinde ulaşabilmiş bu iki fresko, Son Akşam Yemeği’ni tasvir eden nadir örneklerdir. Söz konusu iki kilisede yer alan sahneler, Bizans sanatında şeytan figürü betimi olan ve benzerine rastlanmayan iki önemli sahneyi içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Bizans Sanatı, Son Akşam Yemeği, Kapadokya, İkonografi.

THE LAST SUPPER SCENE IN BYZANTINE ART: TWO ATYPICAL EXAMPLES FROM THE CAPPADOCIA REGION

Öz

The canonical Gospels -Matthew (26:17-29), Mark (14:12-26), Luke (22:7-38), and John (13:1-35)- are the iconographic sources of the Last Supper, one of the passion scenes of Jesus. The Last Supper in Byzantine art depicts the liturgical meal theme where Jesus blesses bread and wine and offers them to the twelve apostles. Early examples dating back to the 6th century do not extend beyond scenes symbolizing the Eucharist. Consequently, the iconographic evolution and development of the Last Supper scene can be examined through examples from the 6th to the 14th centuries. During these centuries, numerous examples can be found in various forms, such as mosaics, frescoes, icons, manuscripts, and small handicrafts. When all these examples are examined within this broad context, it is evident that the two frescoes depicting the Last Supper in Kokar Church and Yılanlı Church in Cappadocia are ichnographically distinct from other scenes. These two frescoes, which have survived in fragments to the present day, are rare examples of the Last Supper depiction. The scenes in these two churches contain significant portrayals of the devil figure, unparalleled in Byzantine art.

Anahtar Kelimeler

Byzantine Art, The Last Supper, Cappadocia, Iconography.

Kaynakça

• Acara, M. (1998). Bizans Ortodoks Kiliselerinde Liturji ve Liturjik Eserler. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 183-201.
• Βοκοτόπουλος, Π. (1995). Βυζαντινές Εικόνες Ελληνική Τέχνη. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Chatzidakis, M. (1997). Hosios Loukas Byzantine Art in Greece. Athens: Melissa Publishing House.
• Cilalı, O. (1997). Havari. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 16, 513-516.
• Cormack, R. (2000). Byzantine Art. New York: Oxford University Press.
• Didron, M. (1847). Manuel D’Iconographie Chrétienne. New York: Burt Franklin Research & Source Works Series # 45.
• Dobbert, E. (1891). Das Abendmahl Christi in der bildenden Kunst bis gegen den Schluss des 14. Jahrhunderts. RepKunstW, 14, 175-203; 451-462.
• Hahnloser, H.R., & Polacco, R. (1994). La Pala D’oro Il Tesoro Di San Marco. Venice: Canal&Stamperia Editrice Venezia.
• Jolivet Lévy, C. (2001). La Cappadoce médiévale: Images et spiritualité. Saint-Léger-Vauban.
• Kitabı Mukaddes. (2006). Eski ve Yeni Ahit. Beyoğlu, İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Loomis, L. H. (1927). The Table of the Last Supper in Religious and Secular Iconography. Art Studies, 5, 71-88.
• Millet, G. (1960). Recherches sur L’ Iconographie De L’Évangile Aux XIVe, XVe et XVIe Siécles. Paris: Éditions E. De Boccard.
• Polacco, R. (1991). San Marco La Basilica D’oro. Milano: Berenice.
• Schiller, G. (1971). Iconography of Christian Art (Vol. I-II). (J. Seligman, Çev.). London: Lund Humphries.
• Taft, R. F. (1991). Eucharist. Kazhdan, P. A. (Ed.). In The Oxford Dictionary of Byzantium (Vol. 2, 737-38). New York: Oxford University Press.
• Thierry, N., & M. (1963). Nouvelles églises rupestres de Cappadoce: Région du Hasan Dağı. Paris.
• Ulutürk, M. (2005). Hıristiyanlık’ta Havarilik. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya.
• Vroom J. (2007). The Changing Dining Habits at Christian’s Table. L. Brubaker & K. Linardou (Ed.), In Eat, Drink, And Be Merry (Luke 12:19): Food and Wine in Byzantium (191-222). England: Ashgate Variorum.
• Zakharova, A. (2008). The Trebizond Lectionary (Cod. Gr. 21 and 21a) in Russian National Library, Saint Petersburg and Byzantine Art After The Macedonian Renaissance. Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικλής Εταιρείας, Περίοδος Δ΄,Τόμος ΚΘ΄, 59-68.
• https://giovannigardini.it/2015/10/21/appunti-sulla-raffigurazione-dellultima-cena-nella-basilica-di-santapollinare-nuovo/ ( Erişim Tarihi: 24.03.2024)
• https://www.codexrossanensis.it/en/tables/ ( Erişim Tarihi: 24.03.2024)
• http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=add_ms_40731_fs001r (Erişim Tarihi 18.04.2017)
• http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=add_ms_19352_f001r, (Erişim Tarihi 18.04.2017)
• https://digi.vatlib.it/view/MSS_Barb.gr.372 (Erişim Tarihi: 24.03.2024)
• https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b10722121j/f108.item.zoom (Erişim Tarihi: 24.04.2024)
• http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=egerton_ms_1139_fs001r (Erişim Tarihi 18.04.2017)
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:T%C3%A9tra%C3%A9vangile_gr%C3%A9co-latin_-_BNF_Gr54_f96v_C%C3%A8ne.jpg (Erişim Tarihi: 24.04.2024)
• https://imaginemdei.blogspot.com/2014/07/man-or-woman-6-st-john-evangelist-or.html (Erişim Tarihi: 28.04.2024)