STEM ALANLARINDA KADIN TEMSİLİNDEKİ EŞİTSİZLİK: SOSYAL DIŞLANMANIN GÖRÜNMEYEN YÜZÜ VE NEDENLERİ ÜZERİNE BİR DERLEME

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 18

Merve Uysal , Süheyla Üçışık Erbilen

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1586953

Öz

İçinde bulunduğumuz yüzyılda yaşanan teknolojik ilerlemeler, eğitim alanında köklü dönüşümlere neden olmuştur. STEM (bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik) alanları, modern toplumların ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla büyük fırsatlar sunarken, aynı zamanda toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yeniden üretildiği alanlar olarak dikkat çekmektedir. Toplumsal cinsiyet normlarına göre yetiştirilen kadınlar, sosyalleşme sürecinden başlayarak STEM alanlarında kendilerine yer bulmakta zorlanmış ve bu alanlar erkek yoğunluklu kariyer olanakları haline gelmiştir. Bu çalışmanın amacı, STEM alanlarında kadın temsilinin azlığını ve bu disiplinlerde karşılaşılan sosyal dışlanma uygulamalarını analiz etmektir. Dünya genelinden ve Türkiye’den örneklerle mevcut durum ele alınmış, STEM eğitiminde toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin genç kızlar ve kadınlar aleyhine işlediği gösterilmiştir. Bu bağlamda, kız öğrencilerin STEM alanlarına ilgisini artırmak için eğitim sistemlerinde köklü değişiklikler yapılmalı ve cinsiyet stereotipleri ile mücadele eden programlar uygulanmalıdır. Ayrıca, bu alanlarda kadınların karşılaştıkları engellerin kaldırılmasına yönelik uzun vadeli politikalar geliştirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet Rolleri, Kadın, STEM Alanları, Eğitim.

INEQUALITY IN WOMEN'S REPRESENTATION IN STEM FIELDS: A REVIEW ON THE INVISIBLE FACE OF SOCIAL EXCLUSION AND ITS CAUSES

Öz

Technological advancements in the 21st century have brought transformative changes to education. STEM (science, technology, engineering, and mathematics) fields offer critical opportunities to address the needs of modern societies, yet they remain domains where gender inequality persists. Women, shaped by traditional gender norms, face significant challenges in establishing a presence in STEM fields, beginning with the socialization process, which often relegates these disciplines to male-dominated career paths. This study aims to analyze the underrepresentation of women in STEM fields and the practices of social exclusion encountered within these disciplines. By examining examples from around the world and Turkiye, the study highlights the current state, revealing how gender inequality in STEM education operates to the disadvantage of young girls and women. In this context, fundamental changes should be implemented in education systems to increase girls' interest in STEM fields, and programs aimed at combating gender stereotypes must be enacted. Furthermore, long-term policies should be developed to eliminate the barriers women face in these areas.

Anahtar Kelimeler

Gender Roles, Women, STEM Fields, Education.

Kaynakça

• Akbaş, G. ve Güngör, E. (2022). Eğitimde cinsiyete dayalı ayrımcılık. B. Türkoğlu ve G. Akbaş (Ed.), Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin farklı yüzleri psikolojik yaklaşımlar içinde (55-78). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Akçay, B. (2019). STEM etkinliklerinin anaokuluna devam eden 6 yaş çocukların problem çözme becerilerine etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Akgündüz, D. ve Ertepınar, H. (2018). Eğitim fakültesinde bütünleşik fen, teknoloji, mühendislik ve Matematik (STEM) öğretimi uygulamaları. Anı Yayıncılık bülteni.
• Aydın, G., Saka, M. ve Guzey, S. (2017). 4-8. Sınıf öğrencilerinin fen, teknoloji, mühendislik, matematik (STEM= FETEMM) tutumlarının incelenmesi. Mersin University Journal of the Faculty of Education, 13(2), 787-803.
• Azgın, A. O. ve Şenler, B. (2019). İlkokulda STEM: Öğrencilerin kariyer ilgileri ve tutumları. Journal of Computer and Education Research, 7(13), 213-232.
• Benek, İ. ve Akçay, B. (2018). Hayal dünyamda STEM! Öğrencilerin STEM alanında yaptıkları çizimlerin incelenmesi. Journal of STEAM Education, 1(2), 79-107.
• Beşpınar, F. U. ve Pehlivanlı Kadayıfçı, E. (2021). Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarında toplumsal cinsiyet eşitliği haritalama ve izleme çalışması. Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği (CEİD).
• Bilgin, R. ve Erbuğ, E. (2021). Eğitimde fırsat eşitsizliği üzerine eleştirel bir değerlendirme. International Journal of Economics Administrative and Social Sciences, 4(2), 231-239.
• Bozkurt Yükçü, Ş. ve Demircioğlu, H. (2017). Okul öncesi dönemdeki çocukların sosyal problem çözme becerisinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 1(2), 216-238.
• Breiner, J. M., Harkness, S. S., Johnson, C. C. ve Koehler, C. M. (2012). What is STEM? A discussion about STEM about conceptions of STEM in education and partnerships. School Science and Mathematics, 112(1), 3-11.
• Butz, W. P., Kelly, T. K., Adamson, D. M., Bloom, G. A., Fossum, D. ve Gross, M. E. (2004). Will the Scientific and Technology workforce meet the requirements of the federal government? summary. Rand Corporation.
• Bybee, R. W. (2010). What is STEM education?. Science, 329(5995), 996-996.
• Catalyst. (2022 Ağustos 23). Women in Science, Technology, Engineering, and Mathematics (STEM) (Quick Take). Erişim adresi https://www.catalyst.org/research/women-in-science-technology-engineering-and-mathematics-stem/ (Erişim tarihi: 02.11.2024)
• Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği [CEİD] (2022). Türki̇ye'de toplumsal ci̇nsi̇yet eşi̇tli̇ği̇ni̇ i̇zleme raporu 2021-2022. Erişim adresi https://ceidizler.ceid.org.tr/dosya/turkiyedetoplumsal-cinsiyetesitliginiizlemeraporu20212022pdf.pdf? (Erişim tarihi: 04.01.2025)
• Cooper, R. ve Heaverlo, C. (2013). Problem solving and creativity and design: What influence do they have on girls’ interest in STEM subject areas?. American Journal of Engineering Education, 4(1), 27-38.
• Çorlu, M. S. (2017). STEM: Bütünleşik öğretmenlik çerçevesi. M. S. Çorlu ve E. Çallı (Ed.) STEM kuram ve uygulamalarıyla fen, teknoloji, mühendislik ve matematik eğitimi içinde, (s. 1-10). İstanbul: Pusula Yayıncılık.
• Dasgupta, N., Scircle, M. M. ve Hunsinger, M. (2015). Female peers in small work groups enhance women’s motivation, verbal participation, and career aspirations in engineering. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(16), s 4988-4993.
• Daşdemir, İ., Cengiz, E., ve Aksoy, G. (2018). Türkiye’de FeTeMM (STEM) eğitimi eğilim araştırması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 1161-1183.
• Deloitte, (2018). Teknoloji sektöründe kadın. Türkiye’de kadınları teknoloji sektörüne çekmek ve kariyer yolunda desteklemek. Erişim adresi https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/tr/Documents/technology-media telecommunications/teknoloji-sektorunde-kadin.pdf (Erişim tarihi: 04.11.2024)
• Else-Quest, N.M. ve Hyde, J.S. (2021). Kadın psikolojisi ve toplumsal cinsiyet: İnsan deneyiminin yarısı ve daha fazlası. (Ş. Türk, çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayın (Orijinal eserin yayın tarihi 2016).
• Epstein, C. F. (1970). Encountering the male establishment: Sex-status limits on women’s careers in the professions. American Journal of Sociology, 75(6), s 965-982.
• Gök, E. ve Bilge, F. (2024). Aile desteğinin meslek seçiminde cinsiyet rolleri ve kariyer kararı yetkinliği ilişkisindeki düzenleyici rolü. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 7(2), 77-96. https://doi.org/10.58501/kpdd.1416794_1
• Gökçen, M. ve Büyükgöze Kavas, A. (2018). Meslek seçiminde toplumsal cinsiyetin rolü: Bir ölçek geliştirme çalışması, Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 1(1), 48-67.
• Honey, M., Pearson, G. ve Schweingruber, H. A. (Eds.). (2014). STEM integration in K-12 education: Status prospects and an agenda for research. Washington, DC: National Academies Press. Erişim adresi https://www.middleweb.com/wp-content/uploads/2015/01/STEM-Integration-in-K12-Education.pdf (Erişim tarihi: 04.01.2025)
• Kadın ve Demok [KADEM] (2024 Kasım 20). Yapay zekâya cinsiyet adaleti önerileri! Kadın ve Demokrasi Vakfı KADEM’in düzenlediği “yapay zekâ ve kadın” zirvesi’nin sonuç bildirisi açıklandı. Erişim adresi: https://kadem.org.tr/yapay-zeka-ve-kadin-zirvesinin-sonuc-bildirisi-aciklandi/ (Erişim tarihi: 04.01.2025)
• Karaçam, S. (2015). Ortaokul öğrencilerinin bilim insanı algıları ile cinsiyet ve öğrenim düzeyi arasındaki ilişki. Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(3), 685-699.
• Kim, A.Y., Sinatra, G.M. ve Seyranian, V. (2018). Developing a STEM identity among young women: A social identity perspective. Review of Educational Research, 20(10), 1-37.
• Koçer, D ve Örmeci, L. (2020). Türkiye’de ve Dünyada teknoloji alanında oluşan toplumsal cinsiyet eşitsizliği, KOÇKAM. Erişim adresi https://kockam.ku.edu.tr/turkiyede-dunyada-teknoloji-alaninda-olusan-toplumsal-cinsiyet-esitsizligi/ (Erişim tarihi: 02.11.2024)
• Korkut-Owen, F., Kelecioğlu, H. ve Owen, D. W. (2014). Cinsiyetlere göre üniversitelerdeki onbir yıllık eğilim: Kariyer danışmanlığı için doğurgular. International Journal of Human Sciences, 11(1), 794-813. doi: 10.14687/ijhs.v11i1.2845.
• Korkut-Owen, F. ve Mutlu, T. (2016). Türkiye’de fen bilimleri, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarının seçiminde cinsiyetler arası farklılıklar, Yaşadıkça Eğitim, 30(2), 53-72.
• Köse, A. (2020). STEM eğitimine ilişkin öğretmen ve öğrenci algıları: Maltepe İlçesi özel okulları örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Kulakoğlu, B. ve Emil, S. (2019 Mayıs). Yükseköğretimde temel bilim ve mühendislik alanlarında kadın öğrenci deneyimleri. 14. Uluslararası Eğitim Yönetimi Kongresinde sunulan bildiri, İzmir.
• Küçük, M. ve Bağ, H. (2012). 4 ve 5. Sınıf öğrencilerinin bilim insanı imajlarının karşılaştırılması. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 12.
• Lazarides, R. ve Lauermann, F. (2019). Gendered paths into STEM-related and language-related careers: Girls’ and boys’ motivational beliefs and career plans in math and language arts. Frontiers in Psychology, 10(2), 1–17.
• Leaper, C. ve Farkas,1. (2015). The socialization of gender during childhood and adolescence. In J. Grusec and P. Hastings (Eds.), Handbook of Socialization: Theory and Research (2nd ed.). NewYork: Guilford.
• Meng, C. C., Idris, N. ve Eu, L. K. (2014). Secondary students' perceptions of assessments in science, technology, engineering, and mathematics (STEM). Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 10(3), 219-227.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] (2016). STEM Eğitim Raporu. Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü (YEĞİTEK). Ankara.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. Erişim adresi https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812312311937FEN%20BİLİMLERİ%20ÖĞRETİM%20PROGRAMI2018.pdf (Erişim tarihi: 04.01.2025)
• Morrison, J. (2006). TIES STEM education monograph series: Attributes of STEM education: The student, the school, the classroom. Baltimore: TIES (Teaching Institute for Excellence in STEM).
• Mutlu, T. ve Korkut Owen, F. (2017). Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarında kadın olmak: Cinsiyete yönelik yargıları kırma. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 7(1), 233-251.
• National Science Board [NSB] (2019). Higher Education in Science and Engineering. Science and Engineering Indicators 2020. NSB-2019-7. Alexandria. Erişim adresi VA, https://ncses.nsf.gov/pubs/nsb20197/ (Erişim tarihi: 31.10.2024)
• Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD] (2015). The ABC of gender equality in education: Aptitude, behaviour, confidence, PISA, OECD Publishing, Paris.
• Özkurt, Ö. ve Yakın, İ. (2020). 2013-2019 yılları arasında Türkiye’deki üniversitelerin STEM alanlarında kayıtlı öğrenci sayılarının cinsiyet bağlamında karşılaştırılması. Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities, 7(13), 68-85.
• Polcuch, E. F., Brooks, L. A. ve Bello, A. (2018). Telling SAGA: Improving measurement and policies for gender equality in science, technology and innovation. SAGA Work.
• Sanders M. (2009). STEM, STEM education, STEM mania. The Technology Teacher, 68(4), 20 26.
• Schelmetic T. (2013). Where are America’s women engineers?. Erişim adresi https://www.thomasnet.com/insights/where-are-america-s-women-engineers/ (Erişim tarihi: 03.11.2024)
• Stoet, G. ve Geary, D.C. (2018). The gender equality paradox in science, technology, engineering and mathematics education. Psychological Science, 29(4), 581-593.
• Taş, B. ve Bozkurt, E. (2020). Türkiye’de STEM alanındaki toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri araştırma ve izleme raporu. Uçan Süpürge. Erişim adresi https://www.sivilsayfalar.org/wp-content/uploads/2021/02/Ucan-Supurge-Turkiyede-STEM-Alanindaki-Toplumsal-Cinsiyet-Esitsizlikleri-Arastirma-ve-Izleme-Raporu.pdf (Erişim tarihi: 31.10.2024)
• Taylor, J. M., Latorre, C., Fouad, N., Santana, M. ve Berkey, S. (2016). Professional competence and personal well-being in graduate school. (Unpublished manuscript). University of Utah, Salt Lake City, UT.
• Tekin Poyraz, G. (2018). STEM eğitimi uygulamasında Kayseri ili örneğinin incelenmesi ve uzaktan STEM eğitiminin uygulanabilirliği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Thomas, T. (2014). Elementary teachers receptivity to integrated science, technology, engineering and mathmetics (STEM) education in the elementary grades. (Doctoral thesis), University of Nevada, Reno.
• Toprakçı Alp, G. ve Aksu, B. (2021). Bilim, teknoloji ve kadın: Çalışmanın geleceğine dair bir değerlendirme. Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi, 8(1), 248-264. Doi: 10.47097/piar.932215
• TÜSİAD [Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği]. (2014). STEM alanında eğitim almış işgücüne yönelik talep ve beklentiler araştırması. TÜSİAD Yayınları.
• Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği [TÜSİAD] (2017). 2023’e doğru Türkiye’de STEM Gereksinimi. Erişim adresi https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/download/8660_30a25d91d584bc1eccf28d4b9d715f5 (Erişim tarihi: 31.10.2024)
• United Nations Development Programme. (2019). Dashboard 3 women’s empowerment. Erişim adresi https://hdr.undp.org/content/dashboard-3-women’s-empowerment (Erişim tarihi: 31.10.2024)
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [UNESCO] (2017). Cracking the code: Girls’ and women’s education in science, technology, engineering and mathematics (STEM). Erişim adresi https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000253479 (Erişim tarihi: 31.10.2024)
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [UNESCO] (2022). Yüzüm kızarabilseydi, kızarırdı: Dijital becerilerdeki toplumsal cinsiyet uçurumunu eğitim yoluyla aşmak Erişim adresi https:// unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000382901(Erişim tarihi: 31.10.2024)
• Wang, M.T. ve Degol, J. (2013). Motivational pathways to STEM career choices: Using expectancy– value perspective to understand individual and gender differences in STEM fields. Developmental Review, 33, 304–340. Doi: 10.1016/j.dr.2013.08.001
• Watson, A. D. ve Watson, G. H. (2013). Transitioning STEM to STEAM: Reformation of engineering education. Journal for Quality & Participation, 36(3), 1-5.
• White D.W. (2014), What is STEM education and why is it important? Florida Association of Teacher Educators Journal, 1(14), 1-9. Doi: 10.47323/ ujss.v2i3.164
• Yıldırım B. ve Altun, Y. (2015). STEM eğitim ve mühendislik uygulamalarının fen bilgisi laboratuvar dersindeki etkilerinin incelenmesi. El-Jezeri Journal of Science and Engineering, 2(2), 28-40.
• Yılmaz, E. ve Tepeli, K. (2013). 60-72 aylık çocukların sosyal problem çözme becerilerinin duyguları anlama becerileri açısından incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 172(172), 117-130.
• Yiğitalp, N. (2014). Yönlendirilmiş beyin fırtınası (scamper) tekniğine dayalı eğitimin beş yaş çocuklarının problem çözme becerilerine etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.