SEMAHAT ÖZDENSES’İN ESERLERİNDE HÜZZAM MAKAMI ALGISI

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 4, 893 - 910

Banu Geboloğlu

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1767581

Öz

Semahat Özdenses, Türk müziğinin önde gelen isimlerinden biri olarak yalnızca başarılı bir ses sanatçısı değil, aynı zamanda üretken bir besteci ve değerli bir eğitmendir. Hem eserleri hem de yetiştirdiği öğrenciler aracılığıyla Türk müziğine sağladığı katkılar, onun alanındaki önemini göstermektedir. Bu nedenle, araştırmada Özdenses’in bestelediği eserlerde hüzzam makamı kullanımı detaylı biçimde incelenmiştir. Bu araştırma, Özdenses’in bestelediği eserlerde hüzzam makamının nasıl kullanıldığını ve algılandığını kapsamlı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Türk müziğinde kadın bestecilerin eserlerine ilişkin yapılan araştırmaların sayısı sınırlıdır. Dolayısı ile, Özdenses gibi önemli bir bestecinin makam anlayışına dair yapılacak analiz, alandaki bilgi boşluğunu doldurmak açısından önem taşımaktadır. Araştırmanın, sadece makam kullanımını ortaya koymakla kalmayıp, aynı zamanda kadın bestecilerin müzik dünyasındaki rolüne dair farkındalığın artmasına ve literatürün zenginleşmesine de katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden betimsel tarama deseni kullanılmıştır. Hüzzam makamında bestelenen ve şarkı formunda olan 11 eser araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Araştırmanın verileri, literatür taraması yoluyla toplanmıştır. Hüzzam makamında yer alan eserleri belirlemek amacıyla, TRT repertuvarı ve Aytaç Ergen’e ait “Notam” programından yararlanılmıştır. Veriler betimsel analiz tekniğiyle analiz edilmiştir. Eserlerin, Arel nazariyatında yer alan hüzzam makamının temel yapısına büyük ölçüde benzediği, ancak bazı bölümlerde farklı çeşnilerin kullanıldığı görülmüştür. Bu durumun, bestecinin eserlerindeki anlatım gücünü artırdığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Semahat Özdenses , Hüzzam makamı , Türk müziği , Şarkı formu , Makam algısı

THE PERCEPTION OF HUZZAM MAQAM IN THE WORKS OF SEMAHAT OZDENSES

Öz

Semahat Özdenses, one of the prominent figures in Turkish music, was not only a distinguished vocalist but also a prolific composer and an esteemed educator. Her contributions to Turkish music through both her compositions and the students she trained highlight her significance in the field. Accordingly, this study examines in detail the use and perception of the Huzzam maqam in Özdenses’s works. Given that studies focusing on female composers in Turkish music are relatively limited, analyzing the modal understanding of such an important composer holds particular value for filling a notable gap in the literature. It is anticipated that this research will not only shed light on the use of the Huzzam maqam in her compositions but also contribute to raising awareness of the role of female composers in Turkish music and enriching the existing body of scholarship. The study employed a descriptive survey design, one of the qualitative research methods. The sample consisted of eleven works composed in the Huzzam maqam and written in song form. Data were collected through a literature review. To identify the works composed in the Huzzam maqam, the TRT repertoire and Aytaç Ergen’s Notam program were utilized. The data were analyzed using the descriptive analysis technique. The findings indicate that while the works largely conform to the fundamental structure of the Huzzam maqam as defined in Arel’s theory, certain sections incorporate diverse variations that enhance the expressive power of Özdenses’s compositions.

Anahtar Kelimeler

Semahat Ozdenses , Huzzam maqam , Turkish music , Song form , Maqam perception

Kaynakça

• Arıkan, G. (1998). Atatürk, cumhuriyet ve kadın hakları. Erdem, 32, 357–366.
• Baker, V. D. (2003). Inclusion of Women Composers in College Music History Textbooks. Journal of Historical Research in Music Education, 25(1), 5–19.
• Baker, V. & Biggers, C. (2018). Research-to-resource: programming ensemble literature composed by women. Applications of Research in Music Education, 36(3), 51-54.
• Barutcu, T. (2019). Taş plak geleneğinde Türk müziği kadın ses sanatçılarının müzikal kimlik ve rolleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Akademik Müzik Araştırmaları Dergisi, 5(10), 83–107.
• Bennett, D., Macarthur, S., Hope, C., Goh, T., & Hennekam, S. (2018). Creating a career as a woman composer: Implications for music in higher education. British Journal of Music Education, 35(3): 237-253.
• Borowiecki, K. J., Kristensen, M. H., & Law, M. T. (2024). Where are the female composers? Evidence on the extent and causes of gender inequality ın music history. Association for Cultural Economics International, 1-49.
• Çakarlı, G. (2017). Türk müziğinde Batılılaşma sürecinde bir kadın bestekâr: Neveser Kökdeş, (Yüksek lisans tezi). Haliç Üniversitesi, İstanbul. Ersoy Çak, Ş. (2023). Müzikolojide feminizm ve toplumsal cinsiyet çalışmaları. Öztürk, O. M. (Ed.), Eleştirel boyutlarıyla müzikoloji (s. 186–217). Ankara: Müzik Eğitimi Yayınları. Geçe, E. (2023). Geleneksel Türk müziğinde hanende kadın bestekârlar üzerine bir inceleme (Yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Güloğlu, V. (2006). Atatürk dönemi Türk müziği politikalarının yansımaları: kadın ses sanatçıları. Özel Sayı, 165-179. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Özel sayı, 165-179. Hennekam, S., Bennett, D., Macarthur, S., Hope, C., & Goh, T. (2019). An International Perspective on Managing a Career as a Woman Composer. International Journal of Arts Management, 21(3), 4–13.
• Kahraman, Â. (Ed.) (2012). Semahat Özdenses. 1. Baskı, Üsküdar Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları.
• Karaosmanoğlu, M. K. (2015). Makam algısında çalgı tınısının etkisi. VI. Uluslararası Hisarlı Ahmet Sempozyumu (28-30 Mayıs 2015, Kütahya) içinde (ss. 370-375).
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi. 30. Baskı, Nobel Yayıncılık.
• Kouvaras, L., Grenfell, M., & Williams, N. (Eds.). (2022). A Century of Composition by Women: Music Against the Odds. Springer.
• Küçük, D. Şahin, E. (2017). Türkiye’de Batı müziği kadın bestecileri: Cumhuriyetle birlikte görünür olmak. Türkiye’de Batı Müziği Kadın Bestecileri: Cumhuriyetle Birlikte Görünür Olmak. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (Kadın özel sayısı), 249-261 Makal, A. (2020). Toplumsal cinsiyet açısından müzik ve kadın: dünyada ve Türkiye’de kadın müzisyenler ve cinsiyete dayalı ayrımcılık. Çalışma ve Toplum, 2 (65), 739 – 790. Rona, M. (1960). 50 yıllık Türk musikisi. 2. Baskı, Türkiye Basımevi. Shihabi, Z. (2021). A brief historical and sociological examination of twentieth-century Arab women composers and performers in Egypt. Green, P. & Sadie, D. (Ed.). The Routledge Handbook of Women’s Work in Music içinde (s. 44–52). Londra: Routledge.
• Şengül, T. (2023). Türk modernleşmesi sürecinde müzik ve kadın. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 11(2), 108–126.
• Tetik Işık, S. (2022). Muhafazakâr modernleşme bağlamında kadın, kimlik ve mekân’ın inşası: Radyo’da kadın icracılar. Yegâh Müzikoloji Dergisi, 5(2), 105–127.
• Tunçdemir, İ. (2010). Cumhuriyet’in ilk yıllarında çoksesli müzik alanında bir öncü: Ferhunde erkin. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 1 (1),123-134.
• TRT Müzik Dairesi Başkanlığı Türk Sanat Müziği Repertuvarı Arşivi.
• Werner, A., & Kuusi, T. (2023). Gender equality discourse in classical music higher education: Women, individualisation, and change. International Journal of Music Education, 43(2), 256-268.
• Yağcı, S. (2019). Erken Cumhuriyet dönemi Türk müziği kadın bestekârlarından Melahat Pars’ın eserleri üzerine bir inceleme. Turkish Studies, 14(1), 819–831.
• Yağcı, S. & Adar, Ç (2021). 19. Yüzyıl Türk müziği kadın bestekârlar üzerine bir inceleme. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (31), 62-80. Yahya Kaçar, G. (2022, Mart 12-13). Türk mûsikîsinin kadın bestekârı Dilhayat Kalfa ve peşrevlerindeki biçim anlayışı. 8th International Istanbul Scientific Research Congress içinde (ss. 295-302).
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. 9. Baskı, Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, S. (2022). Üsküdar’ın tarihi okulları. 1. Baskı, Üsküdar MEM Yayınları.