Zamana Sövmeyi Yasaklayan Hadisin Tenkid ve Tetkiki

Yıl 2008, Cilt: 17 Sayı: 2, 463 - 518, 01.06.2008

Abdullah Karahan

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Zamana Sövmeyi Yasaklayan Hadisin Tenkid ve Tetkiki

Öz

İnsan için kavranması zor bir olgu olan “zaman”ın doğru olarak anlaşılabilmesine yardımcı olabilecek her bilgi büyük önemi haizdir. Yüce Allah tarafından Elçisi’nin sözleriyle insanlara aktarılan “zamana serzenişte bulunmayın, çünkü zaman Allah’tır” kudsî hadisi, “zaman” hakkında düşünce üretme gayretindeki insanlara açılım sağlayabilecek bilgiler içinde önemli bir yere sahiptir. Bu önemi dolayısıyla İslâm düşünce tarihinde zaman ile alakalı tartışmalarda gerek sübutu/sıhhati gerekse metin içeriği ön plana çıkarılarak sıkça gündeme getirilen bu hadis, hadis tekniği açısından incelenmeyi hak etmektedir. Böylece tartışmalar daha sağlıklı bir zeminde yürüyecektir. Klasik hadis kaynaklarının oluştuğu ilk dört asırdaki eserlerin birçoğunda yer alan bu hadis dört farklı metin öbeği halinde musanniflere ulaşmıştır. Söz konusu dört metin çeşidi birçok tarîke sahiptir. Çalışmada bu tarîkler ayrı ayrı sened tenkidine tabi tutulmuş, aynı zamanda senedlerle metinler paralel bir şekilde incelenerek metin değişmelerinde tutarsızlıklar olup olmadığı hususu tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca hadisin yorumu yapılarak hem metindeki yanlış anlamaya müsait bazı hususlar aydınlatılmaya hem de hadisin İslâm düşüncesindeki yerine dikkat çekilmeye gayret edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hadis tenkidi, Dehr, Zaman

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed, el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd, (thk. Subhî es-Sâmerrâî-Mahmud Muhammed Halil es-Sâidî), Beyrut 1408/1988.
• Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî, el- Musannef, I-XI, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut 1403/1983.
• Ahmed, Ebû ‘Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, el-Müsned, I-VI, Çağrı Yay. İstanbul 1982.
• Altıntaş, Hayrani, “Dehriyye”, DİA, İstanbul 1994, IX, 107-109.
• Amr b. Kamî’e, Dîvânu Amr b. Kamî’e, (thk. Hasen Kâmil Sayrafî), Kahire 1965
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed, Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l- Buhârî, I-XXV, Dımaşk ts.
• Buhârî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. İsmâ‘îl, el-Câmi‘u’s-sahîh, I- VIII, el-Mektebetü’l-İslâmî, İstanbul 1979. ---------,
• Kitâbu’t-Târîhi’l-kebîr, I-IX,
• el-Mektebetü’l-İslâmiyye, Haydarâbad 1943.
• Cevâd Ali, el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm, I-X, Beyrut 1980.
• Cürcânî, eş-Şerîf ‘Ali b. Muhammed, Kitâbü’t-Ta‘rîfât, Beyrut 1403/1983.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, I- V, İstanbul 1981.
• Ebû Temmâm, Habîb b. Evs et-Tâî, Dîvânü’l-Hamâse, I-II, Kahire 1904.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî, Müsnedü Ebî Ya’lâ el-Mevsılî, I- XVI, (thk. Hüseyin Selim Esed), Beyrut 1404/1984. Efgânî, Cemâleddîn, er-Red
• ale’d-dehriyyîn, (trc. Abduh,
• Muhammed), Kahire 1354/1935.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, I-X, İstanbul ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Munkizu mine’d- dalâl ve’l-müfsıhu mine’l-ahvâl-Dalâletten Hidâyete, (çev. A. Subhi Furat), İstanbul ts.
• Goldziher, Ignaz, “Dehriye”, İA, İstanbul 1988, III, 512-513.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh en-Neysâbûrî, el- Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn, I-IV, Haydarâbâd 1334-1342.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, I-XIV, Beyrut ts.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr, Buğyetü’l-bâhis ‘an zevâ’idi Müsnedi’l-Hâris, I-II, (thk. Hüseyin Ahmed Salih el-Bâkirî), Medine 1413/1992.
• Humeydî, Ebû Bekir Abdullah b. Zübeyr, Müsnedü’l-Humeydî, I-II, (thk. Habîburrahmân el-A’zamî), Beyrut ts.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. ‘Adî el-Cürcânî, el-Kâmil fî du‘afâi’r- ricâl, I-VIII, Beyrut 1404/1984.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Ali, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, I-IV, Kahire ts.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef el-Kurtubî, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-X, Riyad 1420/2000.
• İbn Ebî Cemre, Ebû Muhammed Abdullah b. Sa’d el-Endelûsî, Behcetü’n-nüfûs ve tehallîhâ bi ma’rifeti mâ lehâ vemâ aleyhâ, I-IV, Beyrut ts.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed ‘Abdurrahmân b. Ebî Hâtim er-Râzî, Kitâbu’l-Cerh ve’t-ta‘dîl, I-IX, Beyrut 1371/1952-1373/1953.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. ‘Alî el-‘Askalânî, Fethu’l-bârî, I- XXVIII, Kahire 1398/1978.
• -------, Tehzîbü’t-Tehzîb, I-XII, Beyrut 1968.
• -------, Lisânü’l-Mîzân, I-VIII, Beyrut 1406/1986.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed ez-Zâhirî, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal, I-V, Beyrut 1406/1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî, el-İhsân fî Tertîbi Sahîhi İbn Hibbân, I-X, (thk. Yûsuf Kemâl el-Hût), Beyrut 1407/1987.
• -----, Kitâbü’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du‘afâ’i ve’l-metrûkîn, I-III, (thk. Mahmûd İbrahim Zâyed), Halep 1396/1976.
• -----, Kitâbü’s-sikât, I-IX, Haydarâbâd 1973.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk es-Sülemî, Sahîhu İbn Huzeyme, I-IV, (thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî), Beyrut 1395/1975.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâ‘îl b. Kesîr ed-Dımeşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l- ‘azîm, (thk. Mustafâ es-Seyyid Muhammed, Muhammed es- Seyyid Reşâd), I-XV, Cîze 1421/2000.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkî el-Mısrî, Lisânü’l-‘Arab, I-XV, Beyrut ts.
• İbn Sa‘d, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Sa‘d el-Basrî, et-Tabakâtü’l- kübrâ, I-IX, Beyrut ts.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Fellâh Abdülhay b. Ahmed el-Hanbelî, Şezerâtü’z- zeheb fî ahbâri men zeheb, I-VIII, Beyrut ts.
• İzutsu, Toshihiko, Kur’an’da Allah ve İnsan, (çev. Süleyman Ateş), Ankara ts.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî, I-X, Beyrut.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, Beyrut 1401/1981.
• Kurt, Hasan, “Semantik Açıdan Dehrî Kavramı ve Kelâmcıların Dehrîlere Bakışı”, Sakarya Ün. İlahiyat Fak. Der., 2006/14, s. 111-139.
• Mâlik, Ebû ‘Abdillâh Mâlik b. Enes el-Medenî, el-Muvatta’, (thk. Muhammed Fuâd ‘Abdülbâkî), I-II, Kâhire ts.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Yûsuf b. ‘Abdirrahmân, Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, (thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf), I-XXXV, Beyrut 1413/1992.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, (thk. Muhammed Fuâd ‘Abdülbâkî), I-V, Kâhire 1374/1955.
• Nesâî, Ebû ‘Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb, es-Sünenü’l-kübrâ, (thk. ‘Abdülgaffâr Süleyman el-Bündârî-Seyyid Kisrevî Hasen), I- VII, Beyrut 1411/1991.
• -----, ed-Du’afâ’ ve’l-metrûkîn, (thk. Kemal Yûsuf el-Hût), Beyrut 1405/1985.
• Râgıb, Hüseyn b. Muhammed el-Isfahânî, el-Müfredât fî garîbi’l- Kur’ân, (thk. Muhammed Ahmed Halefullah), Mısır 1970.
• Râzî, Fahruddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer, et-Tefsîru’l- kebîr-Mefâtihu’l-gayb, I-XXXII, Beyrut, 1411/1990.
• Ritter, Helmut, “Dehriyye”, İA, İstanbul 1988, III, 513-514.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm, el-Milel ve’n-nihal, (thk. Muhammed Seyyid Keylânî), I-II, Kahire 1381/1961.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek, el-Vâfî bi’l-vefeyât, I-XXX, Wiesbaden, Beyrut 1962-2004.
• Sunâr, Cavit, Varlık Hakkında Ana Düşünceler, Ankara 1977.
• Sübkî, Tâcüddîn ‘Abdülvehhâb b. ‘Alî, Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ, (thk. 1383/1965. et-Tanâhî), I-X, Kâhire
• Taftâzânî, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer, Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi Şerhu’l-Akâid (Haz: Süleyman Uludağ), Dergâh Yay., İstanbul 1999.
• Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr, ed-Du’afâü’l-kebîr, (thk. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî), I-IV, Beyrut 1984.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed Murtezâ el-Huseynî, Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, I-X, Beyrut 1306.
• Zehebî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, I-XXIII, Beyrut 1405/1985.
• -----, Tezkiretü’l-huffâz, I-IV, Beyrut 1376-1956.
• -----, Mîzânu’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, I-IV, Beyrut 1382/1963.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, I-IV, Beyrut ts. Şekil 1 Şekil 2 Şekil 3 Şekil 4