İbn Hazm’ın Atomculuğu Reddi

Year 2007, Volume: 16 Issue: 2, 169 - 194, 01.06.2007

O. Şener Koloğlu

Abstract

-

Keywords

-

İbn Hazm’ın Atomculuğu Reddi

Abstract

İslâm kelâmının tabiat anlayışı atomculuk düşüncesine dayanır. Sistemli bir şekilde ilk olarak Ebû’l-Hüzeyl el-Allâf tarafından ortaya atılan atomculuk düşüncesi kelâm ilminde yaygın bir şekilde kabul görmüştür. Bu düşüncenin en temel unsuru bölünemeyen cevher kavramıdır. İslâm Düşüncesi’nde filozofları (özellikle Meşşâîler’i) istisna edersek atomculuğu reddeden nadir düşünürlerden biri de İbn Hazm’dır. İbn Hazm’ın atomculuğu reddedişinin temel sebebi, söz konusu düşüncenin nassa ve görünür olgulara aykırı oluşudur. O, bu sebeple bölünemeyen atom kavramını hedef alır ve hem atomcuların bölünemeyen cüzün varlığını kanıtlamak için ileri sürdükleri delilleri çürütmeye çalışır, hem de bölünemeyen cüzün olmadığına yönelik deliller ileri sürer.

Keywords

Kelâm, Kozmoloji, Atomculuk, İbn Hazm

References

• Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed el-; Kitâbu Usûli’d-Dîn, Beyrut; Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
• ––––––––––; el-Fark beyne’l-Fırak (nşr. M. M. Abdülhamîd), Beyrut; el- Mektebetü’l-Asriyye, 1993.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib el-; Kitâbü Temhîdi’l-Evâil ve Telhîsi’d-Delâil (nşr. İ. A. Haydar), Beyrut; Müessesetü’l- Kütübi’s-Sakâfiyye, 1993.
• Câbirî, M. Âbid el-; Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı (çev. B. Köroğlu, H. Hacak & E. Demirli), İstanbul; Kitabevi, 1999.
• Courtenay, William J.; “The Critique on Natural Causality in the Mutakallimun and Nominalism”, Harvard Theological Review, 66/1 (1973), ss. 77–94.
• Cüveynî, Ebû’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah el-; eş-Şâmil fî Usûli’d- Dîn (nşr. A. S. en-Neşşâr, F. B. Avn & S. M. Muhtâr), İskenderiye; Münşeâtü’l-Maârif, 1969.
• Dağ, Mehmet; “Kelâm ve İslâm Felsefesinde Hareket Kuramı”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXIV (1981), ss. 221– 248.
• Dhanani, Alnoor; The Physical Theory of Kalām: Atoms, Space, and Void in Basrian Mu‘tazilī Cosmology, Leiden, New York & Köln; E.J. Brill, 1994.
• Ebû Reşîd, Saîd b. Muhammed en-Nîsâbûrî; el-Mesâil fî’l-Hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn (nşr. M. Ziyâde & R. es- Seyyid), Beyrut; Ma‘hedü’l-İnmâi’l-Arabî, 1979.
• anlayışıyla, Nazzâm’ın kümûn teorisini zikredebiliriz. İbn Hazm gibi bir
• düşünürün maddenin ezeliliğini öngören bir anlayışı kabul etmesi zaten
• beklenemez. Öte yandan o, kümûn teorisinin dile getirdiği bir takım
• önermeleri kabul eder gibi gözükse de, bu teoriyi bir âlem tasavvuru olarak kabul etmemiştir.
• Ebû Rîde, M. Abdülhâdî; İbrahim en-Nazzâm’da Tabiat Anlayışı (Takdim ve notlarla çev. Hüseyin Aydın), Malatya; Nehir Yayınevi, 2003.
• Ebû Zeyd, Münâ Ahmed; et-Tasavvurü’z-Zerrî fî’l-Fikri’l-Felsefiyyi’l- İslâmî, Beyrut; el-Müessesetü’l-Câmi‘iyye, 1994.
• Endress, Gerhard; “Yahyā ibn ‘Adī’s Critique of Atomism, Three Treatises on the Indivisible Part, Edited with an Introduction and Notes”, Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, 1 (1984), ss. 155–179.
• Eşarî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail el-; Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, I–II (nşr. M. M. Abdülhamîd), Beyrut; el- Mektebetü’l-Asriyye, 1995.
• Fakhry, Majid; Islamic Occasionalism and its Critique by Averroës and Aquinas, London; George Allen & Unwin Ltd., 1958.
• Farrukh, Omar A.; “Zāhirism”, A History of Muslim Philosophy, vol. I, (ed. M. M. Sharif), Wiesbaden; Otto Harrassowitz, 1963, ss. 274–289.
• Frank, Richard M.; “Bodies and Atoms: The Ash‘arite Analysis”, Islamic Theology and Philosophy: Studies in Honor of George F. Hourani, (ed. Michael E. Marmura), Albany; State University of New York Press, 1984, ss. 39–53, 287–293.
• Hayyât, Ebû’l-Hüseyin Abdürrahîm b. Muhammed el-; el-İntisâr ve’r- Redd ‘alâ İbni’r-Ravendî el-Mülhid (nşr.; S. Nyberg), Beyrut; el- Matba‘atü’l-Kâtûlikiyye, 1957.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed; el-Fasl fî’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, I–V (3 mücellet halde), Beyrut; Dârü’l-Ma‘rife, 1975.
• ––––––––––; el-Usûl ve’l-Furû‘, I–II (nşr. M. A. el-Irâkî, S. F. Ebû Vâfiye & İ. İ. Hilâl), Kahire; Dârü’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1978.
• ––––––––––; Resâilü İbn Hazm el-Endelüsî, I–IV (nşr. İ. Abbâs), Beyrut; el-Müessesetü’l-Arabiyye, 1983.
• İbn Metteveyh, Ebû Muhammed el-Hasan b. Ahmed en-Necrânî; et- Tezkire fî Ahkâmi’l-Cevâhir ve’l-A‘râz (nşr. S. N. Lutf & F. B. Avn), Kahire; Dârü’s-Sakâfe li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1975.
• İbn Sînâ, Ebû Ali el-Hüseyin b. Abdullah; eş-Şifâ et-Tabi‘iyyât, I: es- Semâü’t-Tabi‘î (nşr. S. Zâyed), Kahire; Merkezü Tahkîki’t- Türâsi İbn Sînâ, ts.
• İbnü’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ; Kitâbü’l-Münye ve’l-Emel fî Şerhi’l- Milel ve’n-Nihal (nşr. M. Cevâd Meşkûr), Beyrut; Dârü’l-Fikr, 1979.
• Karadaş, Cağfer; “Atomcu Düşünceler ve Kelâm Atomculuğu”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2/1 (2004), ss. 55–72.
• Karlığa, H. Bekir; “Cisim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VIII, ss. 28–31.
• Koloğlu, O. Şener; Cübbâîler’in Kelâm Sistemi, (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2005.
• Kılavuz, U. Murat; İslâm Kelâmında Kozmolojik Delil (Hudûs-İmkân), (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2007.
• Kutluer, İlhan; “Cevher”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VII, ss. 450–455.
• Macdonald, Duncan B.; “Continuous re-Creation and Atomic Time in Muslim Scholastic Theology”, Isis, 9 (1927), ss. 326–344.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn b. Muhammed en-; Tebsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn, I–II (nşr. C. Salamé), Dımaşk; Institut Français de Damas, 1990–1993.
• Pines, Shlomo; Mezhebü’z-Zerre ‘inde’l-Müslimîn (çev. M. A. Ebû Rîde), Kahire; Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1946.
• Pretzl, Otto; “Mezhebü’l-Cevheri’l-Ferd ‘inde’l-Mütekellimîne’l-Evvelîn fî’l-İslâm”, (çev. M. A. Ebû Rîde), S. Pines’ın Mezhebü’z-Zerre ‘inde’l-Müslimîn’i ile birlikte, Kahire; Mektebetü’n-Nahdati’l- Mısriyye, 1946, ss. 131–147.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm eş-; el-Milel ve’n- Nihal, I–II (nşr. M. S. Kîlânî), Beyrut; Daru Sa‘b, 1986.
• Van Ess, Josef; The Flowering of Muslim Theology (çev.; J. M. Todd), Cambridge, Massachusetts & London; Harvard University Press, 2006.
• Yavuz, Y, Şevki; “İbn Hazm (İtikadî Görüşleri)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XX, ss. 52–56.
• Yefût, Sâlim, İbn Hazm ve’l-Fikrü’l-Felsefî bi’l-Mağrib ve’l-Endelüs, Mağrib; ed-Dârü’l-Beyzâ, 1986.