Bursa Ulu Cami Müezzin Mahfili ve Tezyinatı

Yıl 2016, Cilt: 25 Sayı: 1, 51 - 72, 06.04.2016

Hicabi Gülgen

Öz

Bursa Ulu Cami, Erken Osmanlı dinî mimarisinin seçkin örneklerinden biridir. Selçukluların çok ayaklı plan şeması üzerine bazı yenilikler ilave edilerek oluşturulan eser, yerli ve yabancı birçok çalışmaya konu olmuştur. Ancak bu çalışmalarda müezzin mahfili ve tezyinatından neredeyse hiç bahsedilmemiştir. Mahfilin kuzey yüzünde Bursalı şair Rahîmî Abdurrahim Çelebi’ye ait ta’lîk yazıyla iki satırlık bir manzume bulunmaktadır. Manzumenin son paftasındaki tarih kaydından, mahfilin 1549 tarihinde inşa edildiği anlaşılmaktadır.  Bu yazı aynı zamanda camiin en eski yazısıdır. Ayrıca 2006-2009 tarihleri arasında gerçekleştirilen restorasyonda mahfil merdivenlerinin aynalığında deri üzerine çalışılmış bir kalemişi tezyinat ortaya çıkarılmıştır. Henüz üzerine herhangi bir incelemenin yapılmadığı bu süslemeler de camideki en eski orijinal kalemişlerini temsil etmektedir.  Bu çalışmada Ulu Camiin genel özellikleri belirtildikten sonra, müezzin mahfilinin inşâi hususiyetleri, onarımları, üzerindeki yazı ve süslemeleri detaylandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Mimarisi, Bursa Ulu Cami, müezzin mahfili, kalemişi

 

The Muazzin mahfil (lodge) of Bursa Grand Mosque and its Ornaments

Abstract

Bursa Grand Mosque is among the distinguished examples of early Ottoman religious architecture. The building, which adds certain novelties on the multi-pedestal Seljukian plan scheme, has been subject to many Turkish and foreign works. Nevertheless, almost none of these studies deal with muazzin mahfil and its ornaments. On the north of the mahfil, there is a poem of two lines by Rahīmī Abdurrahīm Çelebi, the poet from Bursa, in ta’līq script. The history record on the final plate of poem heralds the mahfil was built in 1549. This script is also the oldest one in the entire mosque. Besides, the restoration between 2006 and 2009 unearthed hand-carved ornaments on leather at transom of mahfil stairs. These ornaments, which are yet to be duly examined, are the oldest original hand-carvings in the mosque. Hereby study intends to provide general features of Grand Mosque, before giving detailed information about constructional characteristics, reparations, as well as inscriptions and ornaments on muezzin mahfil.

Keywords: Ottoman Architecture, Bursa Grand Mosque (Ulu Cami), muazzin mahfil, hand-carving

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi, Bursa Ulu Cami, müezzin mahfili, kalemişi

Kaynakça

• Arseven, Celal Esad, “Mahfil”, Sanat Ansiklopedisi, I-V, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi 1966, III, 1260.
• __, Türk Sanatı Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi 1961.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti 1966.
• Baykal, Kâzım, Bursa ve Anıtları, Bursa: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı 1950.
• __, Bursa’da Ulu Cami, Bursa: Hakimiyet Matbaası 1989.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri (haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen), I-III, İstanbul: Meral Yayınevi 1972.
• Çalıkuşu, Eser, “Bursa Erken Osmanlı Dönemi Dini Mimarisinde Süsleme”, Bursa’nın Kentsel ve Mimari Gelişimi (ed. Cafer Çiftçi), Bursa: Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları 2007.
• Çetinaslan, Mustafa, “Bursa Ulu Camii Hünkâr Mahfili”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 25 (2013), s. 189-200.
• Derman, M. Uğur, “Bursa Ulu Cami Yazılarına Dair”, Bursa Ulu Cami (ed. Bilal Kemikli), Bursa: Bursa Kültür A.Ş. Yayınları 2012, s. 61-64.
• Doğanay, Aziz, Osmanlı Tezyinatı Klasik Devir İstanbul Hanedan Türbeleri 1522-1604, İstanbul: Klasik Yayınları 2009.
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme (haz. Zuhuri Danışman), I-..., İstanbul: Kardeş Matbaası 1970.
• Gabriel, Albert, Bir Türk Başkenti Bursa (çev. Neslihan Er ve dğr.), I-II, İstanbul t.y. Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Gülgen, Hicabi, “Bursa Ulu Cami Yazıları”, Bursa’nın Kalbi Ulu Cami (ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli), Bursa: Bursa İl Özel İdaresi 2013, s. 113-121.
• İrteş, Semih, “Bursa Ulu Cami 2006-2009 Onarımı”, Bursa Ulu Cami (ed. Bilal Kemikli), Bursa: Bursa Kültür A.Ş. Yayınları 2012, s. 65-71.
• Kepecioğlu, Kamil, Bursa Kütüğü (haz. Hüseyin Algül ve dğr.), Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları 2009.
• Keskiner, Cahide, Türk Motifleri, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları [t.y.]
• Mahir, Banu, “II. Bâyezid Dönemi Nakkaşhanesinin Osmanlı Tezhib Sanatına Katkıları”, Türkiyemiz, 60 (1990), s. 2-12.
• __, “Saray Nakkaşhanesinin Ünlü Ressamı Şah Kulu ve Eserleri”, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 1, İstanbul 1986, s. 113-130.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî (haz. Nuri Akbayar), I-IV, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1996.
• Mehmet Neşri, Neşri Tarihi (haz. Faik Reşit Unat-Mehmet A. Köymen), I-III, Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi 1995.
• Meriç, Rıfkı Melul, Türk Nakış Sanatı Tarihi Araştırmaları Vesikalar: I, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 1953.
• Mülayim, Selçuk, “Ulu Cami Geleneğinin Anıtsal Sonucu”, Bursa Ulu Cami (ed. Bilal Kemikli), Bursa: Bursa Kültür A.Ş. Yayınları 2012, s. 57-60.
• Özcan, Besim, “Bursa Depremleri (2 Mart-12 Nisan 1855)”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 5 (1999), s. 73-118.
• Özçelik, Kenan, “Lamiî’nin Şehrengizinde Ulu Cami”, Bursa Ulu Cami (ed. Bilal Kemikli), Bursa: Bursa Kültür A.Ş. Yayınları 2012, s. 135-136.
• Tanman, M. Baha, “Mahfil”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXVII, 331-333.
• Turani, Adnan, “Mahfil”, Sanat Terimleri Sözlüğü, Ankara: Toplum Yayınevi 1980, s. 84.
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit, Erken Dönem Osmanlı Mimarîsinde Yazı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 2001.
• Türkiye’de Vakıf Âbideler ve Eski Eserler: Bursa İl Merkezi, III (haz. Sabih Erken), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları 1983.
• Yediyıldız, M. Asım, “Ulu Cami Tarihçesi”, Bursa Ulu Cami (ed. Bilal Kemikli), Bursa: Bursa Kültür A.Ş. Yayınları 2012, s. 17-19.
• Yüksel, İ. Aydın, “Sultan Selim Camii ve Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXVII, 513-516.