Correspondences Regarding Rijāl in Ibn Abī Ḥātim’s (d. 327/938) al-Jarḥ wa-l-taʿdīl

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 1, 223 - 253, 30.06.2021

Mehmet Angay

https://doi.org/10.51447/uluifd.928872

Öz

The work of Ibn Abī Ḥātim named al-Jarḥ wa-l-taʿdīl is a very important source in terms of shedding light on the studies of rijāl in the first three centuries of Hijri. Especially the Taqdima section, which he wrote as an introduction to his book is a guide for researchers who want to follow jarḥ-ta‘dīl activities in the context of teacher-student relations. in Taqdima he mentioned eighteen traditionalists starting from Mālik b. Anas and up to his father Abū Ḥātim and included narratives indicating that they were critics. He made great efforts to gather the opinions of the people he determined as critics and contacted many people, especially the students of these critics. He attended in the teaching sessions (majālis) of some students of these critics and received their books through qirāʾa or samāʿ, and contacted with some by correspondence. The texts he obtained through the correspondence both served as an auxiliary source in the formation of his book and enabled him to reach the evaluations of many critics. In this study, firstly, it will be tried to be determined the ḥadīth scholars that Ibn Abī Ḥātim contacted through the correspondence and the contents of written documents sent by them. Later, with reference to the sample chosen biographies, the contribution of the texts obtained in this way to al-Jarḥ wa-l-taʿdīl will be presented numerically.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Rijāl, Ibn Abī Ḥātim, Al-Jarḥ wa-l-taʿdīl, Correspondence

İbn Ebî Hâtim’in (öl. 327/938) el-Cerḥ ve’t-taʿdîl’inde Ricâle Dair Yazışmalar

Öz

İbn Ebî Hâtim’in (öl. 327/938) el-Cerḥ ve’t-taʿdîl adlı eseri, hicrî ilk üç asırdaki ricâl çalışma-larına ışık tutması açısından oldukça önemli bir kaynaktır. Özellikle kitabına yazdığı giriş mahiyetindeki Taḳdime bölümü, cerh-taʿdîl faaliyetlerini hoca-talebe ilişkileri bağlamında takip etmek isteyen araştırmacılar için yol gösterici bir niteliğe sahiptir. İbn Ebî Hâtim Taḳdime’de, Mâlik b. Enes’ten başlayarak babası Ebû Hâtim’e kadar on sekiz muhaddis zikretmiş ve bunların münekkit olduğuna işaret eden rivayetlere yer vermiştir. Münekkit olarak belirlediği kişilerin ricâle dair kanaatlerini bir araya getirmek için büyük çaba gös-termiş ve başta bu münekkitlerin talebeleri olmak üzere, pek çok kimse ile irtibata geç-miştir. Bu isimlerden bazılarının meclislerinde bulunmuş ve kitaplarını kıraat veya semâ yoluyla almış, bazılarıyla da yazışmak (mükâtebe) suretiyle irtibata geçmiştir. Yazışmak suretiyle elde ettiği metinler hem kitabının oluşumunda yardımcı kaynak olma görevini üstlenmiş hem de birçok münekkidin değerlendirmelerine ulaşmasını sağlamıştır. Bu çalışmada, ilk olarak İbn Ebî Hâtim’in mükâtebe yoluyla irtibata geçtiği muhaddisler ile bunların kendisine gönderdiği yazılı belgelerin içeriği tespit edilmeye çalışılacaktır. Daha sonra da seçilen örnek tercemelerden hareketle bu yolla elde ettiği metinlerin el-Cerḥ ve’t-taʿdîl’e katkısı sayısal olarak ortaya koyulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ricâl, İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve't-ta'dîl, Mükâtebe

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-ʿİlel ve maʿrifetü’r-ricâl, (Abdullah b. Ahmed b. Hanbel rivayeti). thk. Vasıyyullah b. Muhammed Abbas. 3 Cilt. Riyad: Daru’l-Hânî, 1421/2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Min Suʾâlâtu Ebî Bekir el-Es̱rem Ebâ Abdillâh Aḥmed b. Ḥanbel, (Esrem rivayeti). thk. Âmir Hasan Sabrî. Beyrut: Daru’l-Beşâirü’l-İslâmiyye, 1425/2004.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Suʾâlâtu Ebî Bekir el-Es̱rem li’l-İmâmi’l-kebîr Ebî Abdillâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel fi’l-cerḥ ve’t-taʿdîl ve ʿileli’l-ḥadîs̱ (Esrem rivayeti). thk. Ebû Ömer Mu-hammed b. Ali el- Ezherî. Kahire: el-Fârûku’l-Hadise, 1428/2007.
• Andersson, Tobias. Early Sunnī Historiography A Study of the Tārīkh of Khalīfa b. Khayyāṭ. Leiden: Boston: Brill, 2018.
• Angay, Mehmet. Ali b. el-Medînî’nin İlelü’l-hadîs ve ma‘rifetü’r-ricâl ve’t-târîh Adlı Eseri-nin Hadis İlmi Açısından Değerlendirilmesi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Cüzcânî, Ebû İshâk İbrahim b. Yaʿkûb b. İshâk es-Saʿdî el-Cûzcânî. Aḥvâlü’r-ricâl. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Faysalâbâd: Hadîsün Akâdemiyyün, ts.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed ed-Dârekutnî. Suʾâlâtü’s-Sülemî li'd-Dâreḳuṭnî, thk. Saʿd b. Abdullah el-Humeyyid - Hâlid b. Abdurrahman el-Cüreysî vd. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fehd el-Vataniyye, 1427/ 2006.
• Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Caʿfer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahânî. Ṭabaḳātü’l-muḥaddis̱în bi-İṣfahân ve’l-vâridîne ʿaleyhâ. thk. Abdulğafûr Abdulhak Hüseyin el-Belûşî. 4 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1412/1992.
• Eerik Dickinson. The Development of Early Sunnite Hadith Criticism the Taqdima of Ibn Abī Ḥātim al-Rāzī. Leiden; Boston; Köln: Brill, 2001.
• Halîlî, Ebû Yaʿlâ Halîl b. Abdillâh b. Ahmed el-Halîlî el-Kazvînî. el-İrşâd fî maʿrifeti ʿulemâʾi’l-ḥadîs̱. thk. Muhammed Saîd Ömer İdris. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• Harb b. İsmail el-Kirmânî. Mesâʾilu Ḥarb el-Kirmânî min kitâbi’n-nikâḥ ila nihâyeti’l-kitâb. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, Doktora Tezi, 1422.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîḫu Baġdâd. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed el-Mevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 9 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh İbn Asâkir. Târîḫu Medîneti Dı-maşḳ. thk. Ömer b. Garâme el-Amravî. 74 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Beyânu ḫaṭaʾiʾl-Buḫârî fî Târîḫihî. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Kitâbü’l-Cerḥ ve’t-taʿdîl. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1371/1952 baskısından ofset.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Kitâbü’l-ʿİlel li-İbn Ebî Ḥâtim. thk. Abdullah el-Humeyyid- Hâlid b. Abdurrahman el-Cüreysî. 7 Cilt. Riyad: Metâbiu’l-Humeydî, 1427/2006.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Kitâbü’l-Merâsîl. thk. Şükrullah b. Nimetullah Kûcânî, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1397/1977.
• İbn Ebî Hayseme, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Hayseme Züheyr b. Harb en-Nesâî. et-Târîḫu’l-kebîr: Târîḫu İbn Ebî Ḫayseme (es-sifru’s-sâlis). thk. Salâh b. Fethî Helel. 4 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1424/2004.
• İbn Ebû Yaʿlâ, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Bağdâdî. Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile. nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkî. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1371/1952.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Mahmûd el-Arnaût. 11 Cilt. Dımaşk; Bey-rut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
• Johannes Pedersen. İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. çev. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit. “İbn Ebî Hayseme’nin (ö.279/892) Cerh-Ta‘dîl İlminde-ki Yeri ve Önemi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (2017), 1-26.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit. Zayıf Râvîler- Duafâ Literatürü ve Zayıf Rivayetler-. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Keskin, Yusuf Ziya. “İbn Ebî Hâtim (v. 327/938) ve “el-Cerh ve’t-Ta‘dîl”indeki Meto-du”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2001), 5-29.
• Lucas, Scott C. Constructive Critics, Ḥadīth Literature, and the Articulation of Sunnī Islam: The Legacy of the Generation of Ibn Saʿd, Ibn Maʿīn, and Ibn Ḥanbal. Leiden: Brill, 2004.
• Melchert, Christopher. “Bukhārī and Early Hadith Criticism”. Journal of the American Oriental Society 121/1 (2001).
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1400/1980.
• Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yaʿkûb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-Nedîm. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Lübnan: Dâru’l-Maʿrife, 1417/1997.
• Özçelik, Fikret. Hadis Usûlünde Râvi Değerlendirme Metodu. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2020.
• Pavlovitch, Pavel. “Ibn Abī Ḥātim al-Rāzī” The Encyclopaedia of Islam Three. Leiden-Boston: Brill 2018.
• Râfiî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-Râfiî el-Kazvînî. et-Tedvîn fî aḫbâri Ḳazvîn. thk. Azîzullah el-Utâridî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1987.
• Saud Saleh, AlSarhan. Early Muslim Traditionalism: A Critical Study of the Works and Political Theology of Aḥmad Ibn Ḥanbal. United Kingdom: University of Exeter, Doktora Tezi, 2011.
• Tatlı, Mustafa. Rical Bilgisinin Tespiti: Suâlât Literatürü. İstanbul: Beka Yayınları, 2016.
• Umerî, Ekrem Ziya. Mevâridu’l-Ḫaṭîb el-Baġdâdî fî Târîḫi Baġdâd. Riyad: Dâru’t-Taybe, 1405/1985.
• Umerî, Ekrem Ziya. Buḥûs̱un fî tariḫi’s-sünneti’l-müşerrefe. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 5. baskı, 1984/1405.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. Yaḥyâ b. Maʿîn ve kitâbühü’t-Târîḫ (Dûrî rivayeti). thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmi ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1399/1979.
• Yahyâ b. Maîn. Târîḫu Os̱mân b. Saîd ed-Dârimî an Ebî Zekeriyya Yaḥyâ b. Maʿîn fî tecrîḥi’r-ruvât ve taʿdîlihim. (Dârimî rivâyeti). thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf. Dımaşk: Dârü’l-Meʾmûn li’t-Türâs, 1400/1980.
• Yücel, Ahmet. Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî ez-Zehebî. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müeessetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Züheyr Osman Ali Nur. İbn ʿAdî ve menhecühû fî Kitâbi’l-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1418/1997.