ANADOLU’DAKİ BİZANS THEMA BİRLİKLERİNİN MALAZGİRT ÖNCESİ VAZİYETLERİ: UMUMÎ BİR İNCELEME

Year 2020, Issue: 12, 143 - 162, 29.06.2020

Adnan Eskikurt

Abstract

Bizans İmparatorluğu VI. yüzyılda Sâsâniler, VII. yüzyılda da Müslüman Araplar karşısındaki mücadelelerde başarısız olmuş, rakiplerinin taarruzlarını püskürtmek ve kayıplarını telafi etmek için VII. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu’da Toros silsilesi ve Anti Torosların kuzeybatısındaki bölgelerde toprağa dayalı idarî, askerî ve iktisadî mahiyeti ile tanınan thema sistemine bel bağlamıştır.
Thema teşkilâtının birliklerini hususi arazi mülkiyetine sahip yerleşik köylülerden müteşekkil eski hudut bölgesi (limes) askerleri, Anadolu ve Kafkaslardan derlenen unsurlar, kimi Bizans köylüleri, Ostrogotlar ve Slavlar teşkil ediyordu. Strategos denilen, sivil vali yetkilerine de sahip askerî idareciler emrinde belli esaslar dâhilinde görev yapan thema birlikleri mensuplarına ise stratiotes deniliyordu.
Bizans IX. ve X. yüzyıllarda en ihtişamlı dönemini yaşayan bu teşkilât sayesinde hedeflerine ulaşmış, ancak sonraki yüzyıllarda izlenen yanlış politikalar ve sivil-askeri bürokrasi arasındaki müteakip çekişmelerle sistem zayıflamıştır.
Thema birliklerinin XI. yüzyıldaki durumları hakkında dönem kroniklerindeki malumat yeterli değildir ve Anadolu’nun Selçuklular tarafından fethini ele alan modern çalışmalarda da bunlara çok fazla değinilmemektedir. Bununla birlikte, Bizans Ordusu’nun 1071 Malazgirt Savaşı’nda Selçuklular karşısında mağlup olması sonrası yaşanan hızlı gelişmeler vaziyetleri hakkında bir fikir vermektedir. Kaynaklardaki yetersiz ve karmaşık malumat uzman olmayanlar için thema birliklerinin durumunu anlamayı güçleştirse de bu çalışma meseleyi mümkün mertebe aydınlatmayı hedeflemektedir.

Keywords

Bizans,, Anadolu,, Thema Birlikleri,, Malazgirt

THE SITUATION OF THE BYZANTINE THEMA TROOPS IN ANATOLIA BEFORE MANZIKERT: A GENERAL SURVEY

Abstract

After its failures in responding to the attacks of the Sasanids in the VIth century and Muslim Arabs in the VIIth century, the Byzantine Empire began to depend upon the theme organization distinguished by its administrative, military and economic character based on land tenure, in the northwestern areas of the Anatolian Taurus range and the Antitaurus range starting from the second half of the seventh century.
The military man power of theme units consisted of former soldiers from the border regions (limes) who now turned into peasants with special land holdings, recruits from Anatolia and the Caucasus, Byzantine peasants, Ostrogoths and Slavs. Members of the thema forces, who served according to certain rules under the direction of military administrators with powers of civilian governors (strategos), were called stratiotes.
Byzantium achieved its objectives through this organization which covers the most splendid period of the IXth and Xth centuries, but the system weakened by the incorrect policies and the ensuing conflicts among the civil-military bureaucracy.
Information on the status of the theme troops in the chronicles of the XIth century is not sufficient and the modern studies, discussing the conquest of Anatolia by Seljuks, do not give much space to them. However, the rapid developments after the defeat of Byzantine Army in the battle of Manzikert against the Seljuks gives an idea of their factual situation. Even though the insufficient and entangled information in the chronicles make it difficult to understand the condition of theme troops for non-specialists, this study aims to clarify the subject as much as possible.

Keywords

Byzantine, Anatolia, Theme Troops, Manzikert

References

• Auzépy, Marie-France, “State of Emergency (700-850)”, The Cambridge History of The Byzantine Empire c. 500-1492, ed. Jonathan Shepard, Cambridge University Press, Cambridge 2008, s. 251-291.
• Bamyacı, Mehmet Ertan ve Güçlüay, Sezgin, “İmparator Herakleios Dönemi (610-641) Bizans İmparatorluğu’nun Genel Ekonomisi ve Ticaret Politikası”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 28, S.1, Elazığ 2018, s. 281-288.
• Baskıcı, M. Murat, Bizans Döneminde Anadolu İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261), Phoenix yay., İstanbul 2016.
• Baykara, Tuncer, Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I-Anadolu’nun İdârî Taksimatı, TKAE yay. no: 86, Ankara 1988.
• Brooks, Ernest W, “Arabic Lists of the Byzantine Themes”, The Journal of Hellenic Studies, C. 21, The Society for the Promotion of Hellenic Studies, Cambridge 1901, s. 67-77.
• Brubaker, Leslie and Haldon, John, Byzantium in the Iconoclast Era c. 680-850: A History, Cambridge University Press, Cambridge 2011.
• Bury, John Bagnell, The Imperial Administrative System in the Ninth Century with a Revised Text of The Kletorologion of Philotheos, Oxford University Press, London 1911.
• Constantin Porphyrogenitus, Three Treatises on Imperial Military Expeditions, Introduction, edition, translation and commentary by John Haldon, Verlag Der Österreichischen Akademie Der Wissenschaften, Wien 1990.
• Demirkent, Işın, “1071 Malazgirt Savaşı'na Kadar Bizans'ın Askerî ve Siyasî Durumu”, Tarih Dergisi, S. 33, İstanbul Üniversitesi yay., İstanbul 1982, s. 133-146.
• Diehl, Charles, “L’origine du régime des thèmes dans l’empire byzantin”, Études byzantines, Paris 1905, s. 276-292.
• Ensslin, Wilhelm, “The Emperor and the Imperial Administration”, Byzantium An Introduction to East Roman Civilization, ed. Norman H. Baynes, Oxford 1961, s. 268-307.
• Eskikurt, Adnan ve Ceylan, Mehmet Akif, “Malazgirt Savaşı’nın Mevkii ve Cereyanı Üzerine”, Malazgirt Zaferi Bin Yıllık Miras, ed. Mustafa Alican, Kronik Kitap, İstanbul 2018, s. 57-74.
• Gelzer, Heinrich, Die Genesis der Byzantinischen Themenverfassung, ed. B. G. Teubner, Leibzig 1899.
• Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, trc. Ömer Rıza Doğrul, C. I, TTK yay., Ankara 1987.
• Gregory, Timothy E., A History of Byzantium, Blackwell Publishing, Oxford 2005.
• Güçlüay, Sezgin, “Bizans İmparatorluğunda Toprak Sistemi İçerisinde Themalar (IV.-VII. Yüzyıllar), Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C. IX, S. 1, Elazığ 2013, s. 63-89.
• Güneş, Cüneyt, Bizans Anadolu’sunda Askerî ve İdarî Bir Sistem: Thema sistemi (VII. Yüzyıldan XI. Yüzyıla Kadar), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Muğla 2018.
• Haldon, John, “Military Service, Military Lands, and the Status of Soldiers: Current Problems and Interpretations”, Dumbarton Oaks Papers, C. 47, Harvard University Press, Cambridge 1993, s. 1-67.
• Haldon, John, Warfare, State and Society in The Byzantine World, 565-1204, UCL Press, London 2003.
• Haldon, John, “The Army and Military Logistics”, The Byzantine World, ed. Paul Stephenson, Routledge, London-New York 2010, s. 47-60.
• Haldon, John, “A context for two “evil deeds”: Nikephoros I and the origins of the themata”, Le Saint, Le Moine Et Le Paysan Mélanges d’histoire byzantine offerts à Michel Kaplan, ed. Olivier Delouis, Sophie Métivier ve Paule Pagès, Sorbonne Press, Paris 2016, s. 245-265.
• Honigmann, Ernst, Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, trc. Fikret Işıltan, İstanbul Üniversitesi yay., İstanbul 1970.
• Howard-Johnston, James Douglas, “Thema”, Maistor: Classical, Byzantine and Renaissance Studies for Robert Browning, ed. Ann Moffat, Byzantina Australiensia, C. V, Brill, Leiden 2017, s. 189-197.
• Ioannes Zonaras, Tarihlerin Özeti Kitap XVII-XVIII, trc. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul 2008.
• İbn Hurdâzbih, el-Mesâlik ve’l-Memâlik, ed. Michael Jan De Goeje, E. J. Brill, Leiden 1889, tıpkıbasım Fuat Sezgin, Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethte University, Frankfurt 1992.
• İdrîsî, Kitabu Nüzhetü’l-Müştak fî İhtiraki’l-afak, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1989. İbnü’l Adîm, Zubdatü’l-Haleb min Tarihi Haleb, thk. Halil Mansur, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• Kaegi, Walter Emil, Byzantine Military Unrest 471-843 An Interpretation, Amsterdam 1981.
• Keçiş, Murat ve Güneş, Cüneyt, “Bizans’ın Anadolu’daki Yeni Düzeni: Thema Sistemi’nin Ortaya Çıkışı ve Problemler”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 19, S. 43, 2018, s. 95-107.
• Kazhdan, Alexander P vd, The Oxford Dictionary of Byzantium, C. I-III, Oxford University Press, New York-Oxford 1991.
• Kudâme b. Ca‘fer, Kitâbü’l-Harâc, ed. Michael Jan De Goeje, E. J. Brill, Leiden 1889.
• Kyriakidis, Savvas, “Army Structure: Roman Continuity and Byzantine Change”, A Companion to the Byzantine Culture of War, ca. 300-1204, ed. Yannis Stouraitis, Brill's Companions to the Byzantine World, C. 3, Brill, Leiden 2018, s. 229-258.
• Leo VI, The Taktika of Leo VI, text, translation and commentary by George Dennis, Dumbarton Oaks, Washington 2010.
• Louth, Andrew, “Byzantium Transforming (600-700)”, The Cambridge History of The Byzantine Empire c. 500-1492 ed. Jonathan Shepard, Cambridge University Press, Cambridge 2008, s. 221-248.
• Magdalino, Paul, “The Byzantine Army and the Land: From Stratiotikon Ktema to Military Pronia”, Byzantium at War (9th-12th c.), Institute for Byzantine Research, International Symposium 4, ed. Kostas Tsiknakis, Goulandri-Horn Foundation, Atina 1997, s. 15-36.
• Maurikios, Maurice’s Strategikon Handbook of Byzantine Military Strategy, ing. çev. George T. Dennis, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1984.
• Mesȗdî, Kitâbü’t-Tenbih ve’l-İşraf, trc. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür Sanat yay., İstanbul 2018.
• Mikhael Attaleiates, Tarih, trc. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul 2008.
• Mikhail Psellos, Mikhail Psellos’un Khronographia’sı, trc. Işın Demirkent, TTK yay., Ankara 1992.
• Nesbitt, John ve Oikonomides, Nicolas, Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art: West, Northwest, and Central Asia Minor and the Orient, c. III, Dumbarton Oaks, Washington 1996.
• Niavis, Pavlos, The Reign of the Byzantine Emperor Nicephorus I (802-811), Edinburgh University, Edinburgh 1984.
• Nikephoros Bryennios, Tarihin Özü, trc. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat yay., İstanbul 2008.
• Oikonomides, Nicolas, Les Listes De Preseance Byzantines Des IXe Et Xe Siecles, Du Centre National De La Recherche Scientifique, Paris 1972.
• Ostrogorsky, Georg, “Sur La Date De La Composition Du Livre Des Thèmes Et Sur L'Époque De La Constitution Des Premiers Thèmes D'Asie Mineure”, Byzantion, c. 23, Peeters Publishers, 1953, s. 31-66.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, trc. Fikret Işıltan, TTK yay., Ankara 1991.
• Peacock, A. C. S., Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu, trc. Zeynep Rona, Türkiye İş Bankası Kültür yay., İstanbul 2016.
• Pertusi, Agostino, “La formation des thèmes byzantins”, Berichte zum XI. Internationalen Byzantinisten-Kongress, München 1958, s. 1-40.
• Ragia, Efi, “The Geography of the Provincial Administration of the Byzantine Empire (ca 600-1200): I.1. The Apothekai of Asia Minor (7th-8th c.)”, BYZANTINA ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ, S. 19, Institute for Byzantine Research National Hellenic Research Foundation, Atina 2009, s. 195-245.
• Rance, Philip, “The Army in Peace and Time: The Social Status and Function of Soldiers”, A Companion to the Byzantine Culture of War, ca. 300-1204, ed. Yannis Stouraitis, Brill's Companions to the Byzantine World, C. 3, Brill, Leiden 2018, s. 394-439.
• Rice, Tamara Talbot, Bizans’ta Günlük Yaşam, trc. Bilgi Altınok, Göçebe yay., İstanbul 1998.
• Sakaoğlu, Necdet, Türk Anadolu’da Mengücekoğulları, Milliyet yay., İstanbul 1971.
• Shahîd, Irfan, “Heraclius and the Theme System Revisited the Unfinished Themes of Oriens”, The Dark Centuries of Byzantium (7th-9th c.), ed. Eleonora Kountoura-Galake, National Hellenic Research Foundation Institute for Byzantine Research International Symposium 9, Atina 2001, s. 15-40.
• Texier, Charles, Küçük Asya I-II.,trc. Ali Suat, TBMM Maarif Vekâleti Neşriyatı, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1339/1920.
• Theophanes, The Chronicle of Theophanes Confessor (Byzantine and Near Eastern History AD 284-813), İng. trc. Cyril Mango ve Roger Scott, Clarendon Press, Oxford 1997.
• Treadgold, Warren, “Remarks on the work of al-Jarmi on Byzantium”, Byzantinoslavica Revue Internationale Des Études Byzantines, tome XLIV, 1983, s. 205-212.
• Treadgold, Warren, The Byzantine Revival 780-842, Stanford University Press, California 1988.
• Treadgold, Warren, Byzantium and Its Army 284-1081, Stanford University Press, California 1995.
• Treadgold, Warren, A History of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, California, 1997.
• Treadgold, Warren, A Concise History of Byzantium, Palgrave, New York 2001.
• Vasiliev, Alexander A., History of The Byzantine Empire 324-1453, C. I, The University of Wisconsin Press, Madison 1952.
• Vryonis, Speros, Jr, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, University of California Press, London 1971.
• Whittow, Mark, The Making of Orthodox Byzantium, 600-1025, MacMillian Press Ltd, London 1996.
• Yâkūt el-Hamevî, Kitab Mu‘cemü’l-Büldân, C. II, ed. Ferdinand Wüstenfeld, Leipzig, 1867.
• Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, haz. Refet Yinanç, C. I, TTK yay., Ankara 2013.