Bir Parrhesia Denemesi Olarak Nizamülmülk’ün Siyasetname’si

Year 2024, Issue: 20, 59 - 80, 28.06.2024

Onur Yıldırım

https://doi.org/10.23897/usad.1424335

Abstract

Nizamülmülk’ün Siyasetname’si, İslam siyasal-edebi literatürü bağlamında siyasetname türünün ilk özgün örneklerinden birisini teşkil etmektedir. Siyasetname türünün karakteristik özelliklerini taşıyan Siyasetname genel yapısı itibariyle devlet yönetimiyle ilgili bir eserdir. Batı dillerinde hükümdar aynaları olarak bilinen siyasetname türünün merkezi siyasal aktörü hükümdardır. Bu bakımdan Siyasetname hükümdara devletin yönetimiyle ilgili öğüt verme amacında olan bir metindir. Ancak Siyasetname’nin tarihsel-siyasal bağlamı, eserin yazarının siyasal-kamusal misyon ve gücü dikkate alındığında, bu eser sadece hükümdara öğüt verme suretiyle devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği ya da “olması gereken”in ne olduğu üzerinden bir anlatı sunmaz. Aksine Siyasetname, “olan”ı müşahede etme suretiyle mevcut siyasal-kamusal işleyişe karşı eleştirel bir perspektif yerleşir. Başka bir deyişle Siyasetname, “olan”ın eleştirisinden “olması gereken”e yönelik reform programı ya da bir yol haritası sunmasına rağmen, bu eserin odak noktasını “olan”ın tüm açıklığıyla değerlendirilmesi oluşturur. Bu çalışma bağlamında Siyasetname’nin “olan”a karşı eleştirel söyleminde hakikati dile getirme çabası içerisinde olduğuna yönelik yarattığı izlenim, bu eserin parrhesia kelimesinin kılavuzluğunda okunulması ve değerlendirilmesine neden olmuştur. Fransız filozof Foucault tarafından “sözel ilişki etiği” olarak tanımlanan parrhesia’nın kelime anlamı “her şeyi söylemek”tir. Bu kelime anlamını muğlak bulan Foucault, pratik siyasetteki görev ve rolü nedeniyle parrhesia’nın açık sözlülük, tehlike, ödev ve eleştiri kelimelerini içerisinde barındırdığını ifade eder. Aslında ona göre parrhesia, yukarıda zikredilen kelimeleri bünyesinde taşıma suretiyle hakikati söyleme sanatı anlamına gelir. Bu çalışma, Foucault’nun çözümlemesine dayanan parrhesia kelimesinin kılavuzluğunda Siyasetname’yi kendi tarihsel-siyasal bağlamı içerisinde değerlendirmeyi yöntem olarak belirlemektedir. Çalışmanın konusu, parrhesia kelimesinin kılavuzluğunda Siyasetname’nin eleştirel söylemini ortaya çıkarmaktır. Çalışmanın amacı, hükümdara devlet yönetimiyle ilgili öğüt verme amacıyla kaleme alındığı ifade edilen siyasetname türünün özgün örneklerinden birisi olan Siyasetname’nin bir parrhesia metni olarak değerlendirilmesi gerektiği ortaya koymaktır.

Keywords

Nizamülmülk, Siyasetname, Parrhesia

Thanks

Bu metni okuma ve değerlendirme zahmetine giren tüm hocalarıma minnettarım.

Nizam al-Mulk’s Siyāsat-nāma as an Attempt at Parrhesia

Abstract

Nizam al-Mulk’s Siyāsat-nāma constitutes one of the first original examples of the mirrors for princes genre in the context of Islamic political-literary literature. Siyāsat-nāma, which has the characteristic features of the mirrors for princes genre, is a work related to state administration in its general structure. The central political actor of the type of politics known as mirrors for princes in Western languages is the ruler. In this respect, Siyāsat-nāma is a text that aims to give advice to the ruler about the administration of the state. However, considering the historical-political context of Siyāsat-nāma and the political-public mission and power of the author of the work, this work does not present a narrative on how the state administration should be or what "should be" by simply giving advice to the ruler. On the contrary, Siyāsat-nāma establishes a critical perspective on the current political-public functioning by observing "what is". In other words, although Siyāsat-nāma offers a reform program or a road map from the criticism of "what is" to "what should be" the focus of this work is the clear evaluation of "what is". In the context of this study, the impression created by Siyāsat-nāma that it is trying to express the truth in its critical discourse against "what is" has caused this work to be read and evaluated under the guidance of the word parrhesia. The literal meaning of parrhesia, defined by the French philosopher Foucault as "the ethics of verbal relations", is "to say everything". Finding the meaning of this word ambiguous, Foucault states that parrhesia contains the words frankness, danger, duty and criticism due to its duty and role in practical politics. In fact, according to him, parrhesia means the art of telling the truth by incorporating the words mentioned above. This study determines the method of evaluating Siyāsat-nāma within its historical-political context, guided by the word parrhesia based on Foucault's analysis. The subject of the study is to reveal the critical discourse of Siyāsat-nāma under the guidance of the word parrhesia. The aim of the study is to reveal that Siyāsat-nāma, which is one of the original examples of the mirrors for princes genre, which is said to have been written to give advice to the ruler about state administration, should be considered as a parrhesia text.

Keywords

Nizam al-Mulk, Siyāsat-nāma, Parrhesia

References

• Adalıoğlu, H. H. (2009). Siyâsetnâme. İslâm Ansiklopedisi (C. 37, s. 304-306). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aristoteles, (2015). Politika. (Akderin, F. Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Bağdatlı, Ö. (2018). İslâm Siyaset Düşüncesinin Kavramsal Temelleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bilkan, A. F. (2023). Kültürün İktidarı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Birsin, M. (2004). Mâverdî’nin Devlet Anlayışı (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Black, A. (2010). Siyasal İslam Düşüncesi Tarihi. (Çalışkan, S. ve Çalışkan, H. Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Carole, H. (1995). 1092: A Murderous Year. Arabist: Budapest Studies in Arabic. 15-16, 281-296.
• Foucault, M. (2015). Öznenin Yorumbilgisi. (Keskin, F. Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2019). Doğruyu Söylemek. (Eksen, K. Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Goldziher, I. (2019). İslam Kültürü Araştırmaları 2. (Hatiboğlu, M. S. ve Tunç, C. Çev.). Ankara: Otto.
• Köse, E. (2013). Giriş. Ensar Köse (Ed.) Nechü’s-Sülûk fî Siyâseti’l-Mülûk (s. 17-65). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Lambton, A. K. S. (1984). The Dilemma of Government in Islamic Persia: The “Siyāsat-nāma” of Nizam al- Mulk. Iran. 22, 55-66.
• Lapidus, I. M. (2013). İslam Toplumları Tarihi Cilt 1. (Aktay, Y. Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mâverdi, (2018). El-Ahkâmü’s Sultaniye. (Şafak, A. Çev.). İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Nizamülmülk, (2006). Siyasetname. (Bayburtlugil, N. Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Peacock, A. C. S. (2020). Büyük Selçuklu İmparatorluğu. (Akpınar, Ö. Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Platon, (2019). Devlet. (Eyüboğlu, S. ve Cimcoz, M. A. Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Safi, O. (2006). The Politics of Knowledge in Premodern Islam. Chapel Hill: The University of North Carolina Press.
• Sehl b. Hârûn, (2019). Kaplan ve Tilki. (Benli, A. Çev.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Tabatabai, J. (2021). Fars Siyaset Düşüncesi Tarihinde Bir Anomali.
• Mehrzad Boroujerdi (Ed.), Siyasetname: İslami Bir Devlet İdaresi Teorisi (s. 95-105). İstanbul: alBaraka Yayınları.
• Türk, B. H. (2012). Çoban ve Kral. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yavari, N. (2008). Mirrors for Princes or a Hall of Mirrors? Nizam al-Mulk’s Siyar al-muluk Reconsidered. Al-Masāq. 20 (1), 47-69.